مرگ با گاز بی‌رنگ و ‌بو

میلاد هاشمی‌آزاد/کارشناس ارشد مدیریت در سوانح طبیعی

حوادث گازگرفتگی با گاز منوکسیدکربن(CO)  که به مرگ خاموش معروف است، هر سال با شروع فصل سرما و استفاده اشتباه از وسایل گازسوز رخ می‌دهد و باعث مسمومیت‌های شدید و جان‌باختن تعداد زیادی از افراد می‌شود. غیراستاندارد بودن وسایل گرمایشی، رعایت نکردن مسائل ایمنی در ساختمان‌ها و نقص در دودکش‌ها شاید موارد ساده‌ای باشد اما با توجه به آنها می‌توان مانع اتفاقات تلخ ناشی از گازگرفتگی شد. رنگ مناسب شعله وسایل گازسوز آبی است و اگر غیر از این باشد باید با کمک کارشناسان موضوع بررسی شود. همچنین اگر به دلایلی مانند تأمین نشدن هوای تازه، مسدود بودن دودکش، اشکال در وسیله گازسوز، نداشتن کلاهک و سایر استاندارد‌های لازم گاز سمی منوکسیدکربن در فضا منتشر شود، خیلی زود مشکلات جدی برای افرادی که از آن وسیله گرمایشی استفاده می‌کنند، پیش خواهد آمد. دودکش‌های داخل دیوار از جنس سیمانی بوده و باید تا انتها بالا رفته باشد و از سطح بام نیز 100سانتی‌متر بالاتر آمده باشد و در انتها کلاهک H نصب شود. از مکش مناسب دودکش‌ها اطمینان حاصل کنید. بهترین نشانه برای کارکرد صحیح دودکش‌ها این است که بدنه آنها همواره باید داغ باشد. سرد بودن دودکش بخاری، زمانی که روشن است و همچنین زرد و نارنجی بودن شعله بخاری از نشانه‌های تولید این گاز خطرناک است که باید بررسی شود. داخل واحد و برای وسایل گرمایشی و شعله‌دار، فقط از دودکش‌های ورق سفید گالوانیزه استفاده کنید. این دودکش‌ها مقاومت فیزیکی بیشتری دارند و به‌خوبی داخل هم چفت می‌شوند اما دودکش‌های متفرقه مثل آلومینیومی، آکاردئونی، فنری و... این خاصیت را ندارند و به مرور دچار نقص شده و گاز منوکسیدکربن را به داخل محیط منتشر می‌کنند؛ ضمن اینکه به‌دلیل خاصیت ارتجاعی دودکش‌های فنری به سهولت از محل اتصال خود خارج می‌شوند.
منوکسیدکربن(CO2)  گازی است که بر اثر سوختن ناقص سوخت‌های فسیلی مانند نفت، گاز، بنزین، گازوئیل و زغال چوب حاصل می‌شود و چون گازی بی‌رنگ، بی‌بو، بی‌مزه و غیرمحرک است، معمول‌ترین علت مرگ در آسیب‌های استنشاقی ناشی از مواد سوختنی است و بر اثر سوخت ناقص عموما در فضای بسته ایجاد می‌شود. منوکسیدکربن پس از استنشاق به سرعت از طریق دستگاه تنفسی جذب شده و به پروتئین حامل اکسیژن در گلبول‌های قرمز خون (هموگلوبین) متصل می‌شود و میزان ظرفیت حمل اکسیژن به وسیله گلبول‌های قرمز را کاهش می‌دهد. میل ترکیبی گاز منوکسیدکربن با هموگلوبین به‌طور متوسط 250 تا 300 برابر بیشتر از میل ترکیبی اکسیژن با هموگلوبین است، بنابراین اثرات عمده مسمومیت با گاز CO2  ناشی از کاهش اکسیژن‌رسانی به بافت‌های مختلف بدن است؛ بدین شکل که ابتدا سردرد با فشار در شقیقه‌ها عارض می‌شود و احساسات پنج‌گانه تقلیل می‌یابد و سپس قدرت عضلانی از بین می‌رود، درحالی‌که مشاعر شخص بجاست و با توجه به آنکه می‌داند دچار مسمومیت شده و با مرگ دست به گریبان است می‌خواهد در اتاق را باز کند و از محیط بگریزد ولی قدرت عضلانی او به‌حدی تقلیل می‌یابد که قادر به انجام هیچ کاری نیست و درنهایت جانش را از دست می‌دهد.

علائم مسمومیت با گاز منوکسیدکربن
مسمومیت با گاز منوکسیدکربن می‌تواند طیف وسیعی از علائم را شامل شود که در بیماری‌های مختلفی دیده می‌شود. متأسفانه بسیاری از این علائم شبیه به علائم سرماخوردگی است و اکثر افراد فکر می‌کنند به‌دلیل سردی هوا دچار سرماخوردگی شده‌اند و تمایل به استراحت و خوابیدن پیدا می‌کنند. ۱- سردرد، 2- ضعف جسمانی، 3- سرگیجه و بی‌قراری، 4- تهوع و استفراغ، 5- خمیازه کشیدن بیش از حد، 6- کاهش دید، 7- حالت خواب‌آلودگی شدید، کسلی، خستگی و کاهش قدرت عضلانی ازجمله علائم اولیه مسمومیت در افراد به‌شمار می‌روند. چنانچه افراد در این مرحله متوجه چنین علائمی شدند، با خارج شدن از فضای آلوده می‌توانند از پیشرفت مسمومیت پیشگیری کنند.

اما چگونه باید با فرد مسموم روبه‌رو شد و به او کمک کرد؟ 
تماس با اورژانس و آتش‌نشانی، انتقال مصدوم به فضای باز، بازکردن یقه پیراهن و کمربند و لباس‌های تنگ افراد مصدوم، بازنگه داشتن راه‌های تنفسی و درصورت امکان اکسیژن‌دهی به فرد مسموم ازجمله مهم‌ترین اقدامات اولیه‌ای است که باید برای نجات فرد مسموم انجام داد.