ارتباط با 3بانک اروپایی برای مبادلات مالی دارو

معصومه حیدری | خبرنگار

این روزها حال بسیاری از بیماران به‌خصوص بیماران سرطانی و صعب‌العلاج خوب نیست. همان‌هایی که زندگی‌شان گره خورده با مصرف دائمی دارو. بیمارانی که بندبند جانشان به دارو وابسته است ولی  چند ماهی‌ است با مشکلاتی چون نبود و کمبود دارو  دست و پنجه نرم می‌کنند. برخی مشکلات دارو، این کلاف سردرگم این روزهای سلامت کشور را تحریم‌ها می‌دانند و برخی دیگر نوسانات ارزی، کمبود نقدینگی و مطالبات شرکت های دارویی از وزارت بهداشت و ‌ بیمه‌ها. همشهری در میزگردی با حضور محمدنعیم امینی‌فرد نایب‌رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس و ناصر ریاحی رئیس اتحادیه واردکنندگان دارو ‌به بررسی مشکلات صنعت دارو و بیماران پرداخته است و به این سوالات پاسخ می دهد که ‌‌آیا تحریم ها معضل اصلی این روزهای تامین دارو در کشور است؟ میزان بدهی های وزارت بهداشت و شرکت های بیمه به شرکت های دارویی و داروخانه ها چقدر است؟ صنعت دارو در کشور با بحران رو به رو است یا چالش؟ آیا داروهای تولید داخل  استانداردهای لازم را دارند؟ و...

این روزها برخی بیماران به‌خصوص بیماران صعب‌العلاج از اینکه باید برای درمان از داروهای هندی استفاده کنند، شکایت دارند. برخی پزشکان نیز معتقدند که داروی چینی استانداردهای لازم را ندارد. قرار بود مجلس به این موضوع رسیدگی کند، چه اقداماتی انجام دادید؟

امینی فرد: سال گذشته حدود 1500کودک جدید مبتلا به سرطان زیر 15سال شناسایی شدند و عوارضی در مصرف داروهای کودکان دیده شد؛ به همین دلیل کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در جلسه‌ای از سازمان غذا و دارو، معاون درمان وزارت بهداشت، بیمارستان محک و پزشکان دعوت کرد تا درباره مشکلاتی که در زمینه داروی ایرانی و به‌خصوص داروهای هندی برای برخی بیماران رخ داده بود، توضیحاتی ارائه کنند. در این جلسه دکتر اصغری، رئیس سازمان غذا و دارو اعلام کردند درباره عوارض داروهای ایرانی موردی به این سازمان اعلام نشده است اما دلیل واردات داروهای هندی از روی اجبار و ناچار برای تأمین بازار و حل مشکلات دارویی مردم بوده است. تصمیم نهایی هم بر این است که داروها از کمپانی‌های برند تهیه شود. درباره داروهای ایرانی هم اگرچه انجمن علمی داروسازان اعلام کرد که داروهای تولید داخل مورد تأیید است اما عوارض کبدی برخی داروهای ساخت داخل هم اعلام شد. البته داروهای شیمی‌درمانی به‌خودی خود عوارضی در بیماران مبتلا ایجاد می‌کند. در نهایت اینکه نظر کمیسیون بر این شد که اگر دارویی مؤثر نیست به‌خصوص داروهایی که از آسیای شرقی وارد می‌شود یا با کیفیت بالا نیستند نباید وارد چرخه درمان کشور شوند. همچنین تدارکات لازم از سوی سازمان غذا و دارو در زمان بحران باید وجود داشته باشد تا چالشی به مشکلات بیماران سرطانی افزوده نشود. همچنین سازمان غذا و دارو موظف است 10درصد بازار را در اختیار داروهای برند قرار دهد. البته در اینجا موضوع دیگری که پیش می‌آید این است که وقتی داروی ساخت داخل وجود داشته باشد پوشش بیمه‌ای از داروهای ساخت خارج برداشته می‌شود و اینجاست که هزینه‌های سنگینی به بیماران تحمیل می‌شود و پرداخت از جیب بیماران افزایش پیدا می‌کند.

ریاحی: البته تعجب می‌کنم که از هند دارو وارد کرده‌اند چون هند از لحاظ ضوابط بین‌المللی چندان مورد تأیید نیست و وارداتش به ایران هم تا مدت‌ها ممنوع بوده است. کما اینکه از ایران هم به برخی کشورها چنین بوده است به هرحال مسئولان حتی برای ایجاد تعادل در بازار نباید وارداتی که شبهه دارد را انجام دهند؛ به این دلیل که اگرچه بسیاری درباره تحریم‌های دارویی حرف می‌زنند اما واقعیت این است که دارو هیچ‌وقت جزو اقلام تحریمی نبوده و نخواهد بود، بلکه دسترسی‌های بانکی هستند که مسدود می‌شوند که در همه این سال‌ها که شرایط تحریم بر کشور وجود داشته همواره راه‌حل‌هایی برای این موضوع پیدا شده است تا با دور زدن تحریم‌های مالی پول خرید دارو منتقل شود؛ یعنی من به‌عنوان وارد‌کننده یاد گرفته‌ام چگونه داروی کشورم را در زمان تحریم تهیه کنم. به‌عنوان یک وارد‌کننده قدیمی تأکید می‌کنم نه هم‌اکنون و نه در دوره‌های گذشته دارو هرگز تحریم نبوده البته به‌صورت مقطعی شاید کمبودی رخ داده است اما این کاهش مربوط به زمانی بوده که واردکنندگان برای تبادلات با شرکت‌های دارویی و حل مشکلات بانکی به زمان بیشتری برای رفع مشکلات خود نیاز داشتند. به همین سبب باید بگویم که ما هم‌اکنون حتی مشکل حواله پول نداریم و از 14 آبان که حرف و حدیث‌‌هایی درباره تحریم بوده هم تا به امروز بدون هیچ مشکل دادوستد خرید دارو داشته‌ایم.

امینی فرد:  البته درباره داروهای هندی که ایجاد مشکل برای بیماران سرطانی کرده‌اند باید توضیح بدهم که تعداد واردات آنها بسیار محدود بوده است.

 در ماه‌های گذشته دیدیم که وزارت بهداشت محدودیت‌های شدیدی را برای واردات دارو گذاشته است و بیماران را به داروهای داخلی تشویق یا حتی به‌دلیل نبود داروی خارجی عملا مجبور می‌کند؛ در این بین سؤالی که بیماران دارند این است که آیا داروهای تولید داخل کیفیت و استانداردهای لازم را دارند؟

امینی فرد: هم‌اکنون در تأمین بعضی از داروها به‌خصوص بیماران سرطانی و خاص دچار مشکل هستیم؛ به همین سبب باید به‌دنبال تقویت صنعت داروسازی کشور باشیم. در برخی داروهای تولید داخل که بیماران مبتلا به سرطان مصرف می‌کنند عوارض کبدی می‌بینیم برای همین اصرار بر این است که داروهای این بیماران از خارج تأمین شود و بخشی از بودجه طرح تحول سلامت به تأمین داروهای آنها اختصاص پیدا کند. دارویی که به کبد آسیب می‌زند به‌طور قطع نباید مورد استفاده قرار گیرد اما این نکته هم لازم است مورد تأکید قرار گیرد که متأسفانه به‌دلیل باور غلطی که در کشورمان به‌وجود آمده است مردم برای مصرف داروهای مشابه تولید داخل با داروهای خارجی مقاومت می‌کنند و تأکید آنها بر مصرف داروی خارجی خود یکی از دلایل مشکلات ایجاد شده در حوزه داروست. البته ما نیازمند این هستیم که در شرایط تحریم‌ها تدابیری را اتخاذ کنیم تا چرخه سلامت کشور دچار مشکلاتی نشود و بدون شک اگر دولت منابع مالی بیشتری را در حوزه بهداشت و درمان اختصاص دهد، مشکلات حل خواهد شد.

پس درحال حاضر در زمینه واردات دارو مشکلی وجود ندارد؟

ریاحی: به لحاظ اینکه گفته می‌شود برای تأمین دارو تحریم هستیم، واقعا اینگونه نیست. به‌طور مثال هم‌اکنون مشکل این است که بخش زیادی از تخصیص ارز را بانک مرکزی درهالک بانک ترکیه قرار داده است؛ این در حالی است که خیلی از بانک‌های اروپایی از این بانک پول نمی‌گیرند که البته ربطی به ایران هم ندارند به این علت است که یکی از روسای سابقشان به‌دلیل پولشویی محکوم شده و مشکلاتی ایجاد شده است. البته همیشه راهی برای مقابله با مشکلات داشته‌ایم به‌طور مثال با بروز این مشکل به یک بانک ثالث در ترکیه مراجعه کردیم و پول را از هالک به بانک‌های دیگر انتقال دادیم همه اقدامات هم قانونی بوده و به روانی هم انجام می‌شود؛ البته برای وارد‌کننده 5-4درصدی هزینه دارد که در شرایط فعلی انسانیت حکم می‌کند که مردم و بیماران در اولویت باشند نه سود اقتصادی. خوب است بدانید که هم‌اکنون با 3بانک بلژیک، سوئیس و اتریش برای تأمین دارو دادوستد انجام می‌شود.

امینی فرد:  علاوه بر اینکه دارو به کشور وارد می‌شود، هم‌اکنون تا 3‌ماه ذخیره دارویی داریم. اما چالش اصلی کنونی کمبود و نبود نقدینگی در بازار است که باید برای آن نگران بود. کمبود نقدینگی مشکلات بسیاری ایجاد و در نهایت اینکه شرکت‌های پخش را بسیار درگیر کرده است و سیکل معیوبی در بازار و صنعت دارو به‌وجود آورده که باید فکری اساسی برای آن کرد. نباید این واقعیت را هم فراموش کرد که سرانه مصرف دارو در کشور ما بسیار بالاست، راهنماهای جهانی بالینی در ارتباط با تجویز دارو می‌گویند بیش از 25درصد مراجعات به پزشک باید بدون دارو باشد اما با توجه به فرهنگ خاص حاکم در کشور ما این آمار در ایران نزدیک صفر درصد است؛ یعنی هر فردی که مراجعه می‌کند انتظار دارد که برایش حتما دارو تجویز شود و پزشکان هم بر این موضوع تأکید دارند.

همچنین نظام بهداشت و درمان ما هم درحال حاضر از راهنمای بالینی به‌طور نظام‌مند استفاده نمی‌کند، درواقع ما از فواید اعمال راهنمای بالینی به‌طورسیستماتیک و نظام‌مند محروم هستیم. البته صنعت داروی کشور ما منحصربه‌فرد است؛ یعنی توان تولید صنعت داروی ما 3 برابر ظرفیت فعلی است و این زیرساخت تقریبا در کشورهای اطراف منطقه وجود ندارد. اما اگر صنعت داروسازی می‌خواهد یک بازار 400میلیونی کشورهای همسایه را به‌دست بیاورد، قطعا باید با برندهای مختلف دنیا وارد تعامل شود تا بتوانیم از مزیت صادرات دارو استفاده کنیم. هم‌اکنون برخی شرکت‌های دارویی ایرانی صادرات دارند ولی میزان آن زیاد نیست.

شرکت‌های داروسازی و کارشناسان می‌گویند دلیل اصلی نبود نقدینگی به مطالبات شرکت‌ها از وزارت بهداشت، شرکت‌های بیمه و... مربوط می‌شود، رقم بدهی‌ها چقدر شده است؟

امینی فرد:  اگر داروخانه‌ها را هم لحاظ کنیم حدود 6هزارمیلیارد رقم بدهی‌هاست، در این بین پرداخت‌هایی هم در مقاطعی انجام شده ولی بدهی‌ها همچنان رو به افزایش است و چالش‌های بسیار جدی را به‌وجود آورده است. کمیسیون بهداشت وزارت بهداشت را ملزم کرده‌ایم در سال جدید پولی که برای دارو در اختیار دانشگاه‌ها قرار می‌گیرد صرفا به دارو اختصاص داده شود. در سال‌های گذشته متأسفانه شاهد بودیم بخشی از منابعی که به دارو اختصاص داده شده برای اقدامات دیگر هزینه می‌شد و همین یکی از دلایل اصلی افزایش و انباشتگی بدهی‌هاست.

به راهنمای بالینی اشاره کردید چرا این کار در حوزه بهداشت و درمان اجرایی نمی‌شود؟

ریاحی: مشکل ما در ساختار وزارت بهداشت است و تا وقتی که پزشک خانواده و نسخه الکترونیک نداشته باشیم، در خیلی از زمینه‌های بهداشت و درمان حتی استفاده از داروها دچار اسراف خواهیم شد؛ ضمن اینکه به همین دلیل شاهد قاچاق دارو به خارج از کشور نیز هستیم. این در حالی است که ما می‌توانیم از تجربیات خوبی که در سایر کشورها رخ می‌دهد الگوبرداری کنیم. به‌طور مثال در ترکیه، امارات، آلمان، کانادا و حتی هند به‌جای دفترچه از کارت استفاده می‌شود، چه ایرادی دارد در کشور ما هم از کارت استفاده شود. اما مسئولان می‌گویند در برخی روستاها اینترنت نیست! پس بانک‌ها چه کار می‌کنند؟ اصلا فرض کنید 10درصد جمعیت روستاییان ما اینترنت ندارند؛ به‌نظر شما نمی‌توانند برای چندین و چندمیلیون شهرنشین برنامه‌ریزی کنند؟ ساختار وزارت بهداشت باید تغییر کند، چراکه درحال حاضر وزارت بهداشت هم ناظر است هم قانونگذار، هم مجری و هم خریدار دارو و خدمات که این‌همه کار با هم مانع از موفقیت خواهد شد.

امینی فرد:  البته تأمین اجتماعی در موضوع دفترچه‌های الکترونیک اقداماتی انجام داده و اگر حمایت‌ها بیشتر شود می‌تواند تأثیر‌گذار باشد.

چرا در کشور ما سیستمی وجود ندارد که به واردات دارو تا توزیع نظارت کند؟

امینی فرد:  شاید سیستم دارویی پیشرفته نداشته باشیم اما اینکه فاقد این سیستم هستیم صحیح نیست. در سالیان اخیر در این زمینه اقداماتی صورت گرفته است؛ به‌خصوص درباره داروهای وارداتی که هم‌اکنون قابل پیگیری و شناسایی است. البته همیشه حرف و حدیث‌هایی هم وجود داشته و دارد اما اینکه نتوانیم ردیابی کنیم اینگونه نیست. با همین نظامات فعلی و امکانات بودجه‌ای و به لحاظ سلامت کار می‌توانیم داروها را ردیابی کنیم، چه‌بسا اگر تلاش بیشتری داشته باشیم بتوانیم دست سوداگران و قاچاقچیان دارو را کوتاه کنیم.

ریاحی: دقیقا همینطور است. داروهای تقلبی بسیار زیاد است و می‌طلبد در این زمینه اقدامات جدی‌تری صورت گیرد.

 اگر سیستم وجود دارد پس چرا شاهد قاچاق دارو و داروهای تقلبی هستیم؟

ریاحی: ببینید، معمولا درباره داروهای خاص و گران‌قیمت و وارداتی خیلی این اتفاق رخ نمی‌دهد اما موضوع در کشور ما اینطور است که بازار تقلب در همه زمینه‌ها بسیار داغ است. مثلا درباره همین برچسب‌های اصالت شما می‌توانید حتی در داروخانه‌ها هم ببینید که آنها را می‌فروشند، حتی اس‌ام‌اس هم بزنید جواب می‌دهد. به هر حال قاچاق دارو وجود دارد و موضوعی است که باید ریشه‌ای حل شود.

بخشی از شرکت‌های وارد‌کننده دارو نسبت به داروهایی که در گمرک مانده با چالش‌های زیادی روبه‌رو هستند و این موضوع صدایشان را درآورده است.

ریاحی: مشکل اصلی تخصیص ارز است، حتی در مورد داروهایی که با مجوز آمده‌اند و در گمرک مانده‌اند می‌گویند به اندازه کافی دارو وجود دارد و ارز تخصیص نمی‌دهند. البته بخشی از دارو‌ها هم از گمرک ترخیص شده ولی سازمان غذا و دارو قیمت نمی‌دهد؛ واقعیت این است که بخش خصوصی با چنین رویدادهایی له می‌شود. ما سرمایه‌گذاری و هزینه می‌کنیم اما مقررات برای ما واردکننده‌ها آزار‌دهنده است. حتی نمی‌دانیم فردا قراراست چه اتفاقی برایمان بیفتد و هرروز با تغییرات روبه‌رو هستیم. تاجر سفارش می‌دهد براساس ضوابط، اما زمانی که جنس در گمرک قرار دارد متوجه می‌شوید این ضوابط تغییر کرده است. البته تخلف‌هایی هم از سوی افراد واردکننده صورت می‌گیرد، مثلا کسی که قرار بوده یک میلیون دلار کالا بیاورد 100میلیون ثبت سفارش کرده و تا 2سال هم کالایش را می‌آورد؛ این هم تخلف است اما نمی‌شود برای 5درصد متقلب 95درصد غیرمتقلب و وارد‌کننده درستکار را نابود کرد. به هر حال واردکننده و فعال اقتصادی سالم در این میانه دچار مشکل می‌شود، به همین سبب معتقدم که قوانین در این زمینه نیاز به تغییر دارند. به هر حال سازمان غذا و دارو کمتر از یک‌دهه است که تشکیل شده و هنوز هم به‌طور کامل به تأیید سازمان امور استخدامی نرسیده و قانون حاکم بر آن برای سال1334 است. قوانین حاکم بر دارو و لوازم آرایشی و بهداشتی هم قدیمی است.

امینی فرد:  متأسفانه همینطور است؛ بسیاری از قوانین برای گذشته بوده و روزآمد نشده‌اند و حتی خیلی از این قوانین در تناقض با هم هستند که مجلس این آمادگی را دارد تا در جهت اصلاح قوانین اقداماتی را انجام دهد. علاوه بر اینها خواسته مجلس و کمیسیون بهداشت و درمان این است که وزارت بهداشت از تصدی‌گری فاصله بگیرد و عملا فضا را برای ورود بخش خصوصی فراهم کند که این اتفاق رخ نداده است. یکی از مشکلات ما در کشور اعمال سلیقه‌های مدیران در دوره‌های مختلف است، مثلا در سازمان غذا و دارو که شکل‌گیری آن اتفاق خوبی بوده در 10سال گذشته به‌طور مداوم با ورود هر مدیر شاهد آیین‌نامه‌های جدید بوده‌ایم و حاصل همه اینها جز بی‌ثباتی چیزی نبوده است.

معاون اول رئیس‌جمهور مدتی قبل اعلام کرد 500میلیون یورو اعتبار برای حل مشکلات دارو و درمان از حساب صندوق ذخیره ارزی اختصاص داده خواهد شد و مقام معظم رهبری با این موضوع موافق کرده‌اند، قرار بود این منابع به بیمه سلامت اختصاص داده شود ولی آذرماه هم رو به پایان است و خبری از اعطای این وام نیست.

امینی فرد:  درست است؛ با مجوز مقام معظم رهبری مقرر شده بود که برای رفع مشکلات از محل منابع صندوق توسعه 500میلیون یورو برداشت صورت گیرد و به بیمه سلامت اختصاص داده شود تا بدهی‌های بخش‌های مختلف ازجمله بیمارستان‌ها، دانشگاه‌ها و... را بدهند. همچنین برای اینکه بازپرداخت صورت نگیرد باید از مجلس مجوز این کار را اخذ می‌کردند زیرا تمام وجوهی که از صندوق برداشت می‌شود باید بازپرداخت شوند، مگر مواردی که با اجازه مجلس باشد ولی تاکنون هیچ گامی در این جهت برداشته نشده و انتظار ما این بود که در ابتدا و یا اواسط آذرماه این کارعملیاتی شود؛ اینکه چرا نشده است باید پیگیری شود.

با وجود مشکلاتی که گفته شد به‌ نظر شما صنعت دارویی کشور هم‌اکنون چه وضعیتی دارد؟ آیا شرکت‌های بیشتری در روزهای آتی در آستانه تعطیلی و ورشکستگی قرار می‌گیرند؟

ریاحی: در حال حاضر بخش مهمی از ذخیره‌سازی‌ دارو و مواداولیه حداقل برای 90روز انجام شده است و چالشی در ارتباط با تحریم‌ها تا پایان سال نداریم و بیشتر مشکلات صنعت دارو داخلی است؛ چه دولت و چه تولید‌کننده و واردکننده باید کمک کنیم که مشکلات حل شوند. الان وضعیت اگرچه خوب نیست اما بحرانی هم نیست به شرط اینکه معضلات حل شوند. با توجه به کاهش درآمدهای دولت در سال آینده که پنهان کردنی نیست نیاز داریم در ارتباط با تجهیز منطقی دارو و اعمال روش‌های نسخه الکترونیک گام‌های جدی برداریم و راه دیگری نداریم و اگر صرفه‌جویی در منابع اعمال روش‌های تجهیز منطقی دارو و اعمال حساسیت‌های لازم در میان سیاستگذاران انجام نشود نمی‌توانیم این دوره را با موفقیت پشت ‌سر بگذاریم. اگرچه تنها 10درصد در بازار دارو نیازمند داروی خارجی هستیم اما به هرحال باید از کشورهایی دارو تهیه شود که مورد تأیید باشد. برای اینکه شرکت‌های دارویی با چالش تعدیل نیرو و ورشکستگی روبه‌رو نشوند باید از همین حالا فکر اساسی کرد و پرداخت بدهی‌های صنعت دارو در اولویت قرار گیرد وگرنه شاهد اتفاقات بسیار تلخی در این صنعت خواهیم بود که دامن سلامت مردم را خواهد گرفت.