واکنش به یادداشت علمی روزنامه همشهری

چهاردهم آذرماه جاری، یادداشتی به قلم دکتر حسین آخانی استاد دانشگاه تهران، درباره تالاب انزلی در همین صفحه منتشر شد که طی آن این دارنده جایزه ملی محیط‌زیست که چهره‌ای شناخته‌شده‌ در مجامع علمی ایران و جهان در عرصه محیط‌زیست و زیست‌شناسی است نسبت به اجرای پروژه‌ای که نه پشتوانه علمی دارد و نه مبتنی بر تجربه جهانی است هشدار داده بود. در پی انتشار این یادداشت، شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان -  جوابیه‌ای ارسال کرده که عینا به شرح ذیل منتشر می‌شود.
«در پاسخ به مطلب مندرج در آن روزنامه با موضوع پروژه هزار میلیارد تومانی برای آلوده‌کردن تالاب انزلی، مورخ 14آذرماه 1397، جوابیه‌ زیر به تفکیک موضوع در 8بند ارسال می‌شود. لذا مقتضی است طبق ماده 23قانون مطبوعات، جهت تنویر افکار عمومی در آن روزنامه درج شود.
 شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان با هدف توسعه مبتنی بر دانایی از طریق ایجاد مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری در اصفهان، قطب اقتصادی و صنعتی ایران شکل گرفته و تلاش می‌کند تا با ایجاد بستری مناسب برای توسعه فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان، زمینه لازم را برای تجاری‌سازی دستاوردهای آنها و جذب سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی فراهم آورد که هم‌اکنون بیش از 500شرکت و واحد فناور در این شهرک مستقر هستند.
 پروپوزال طرح احیای تالاب انزلی در سال 1395توسط شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان به اداره کل محیط زیست گیلان و پس از بررسی کارشناسی، به کارگروه احیای تالاب انزلی در استانداری گیلان ارائه و در چند جلسه بررسی، مصوب شد که یک طرح با نظارت پژوهشکده آبزی‌پروری آب‌های داخلی (با قدمت 70ساله در تحقیقات انزلی) به‌صورت پایلوت و به‌منظور بررسی اثربخشی و اثرگذاری فناوری در قسمتی از تالاب انزلی انجام شود و در نهایت با رایزنی‌های انجام‌شده و کاهش بودجه اجرای این طرح از 250میلیون تومان به 115میلیون تومان طرح در 12هکتار از استخرهای حاشیه تالاب که شرایط محیطی مشابه با تالاب انزلی را دارند با همکاری اداره کل شیلات گیلان و نظارت پژوهشکده آبزی‌پروری در سال 1396آغاز و در تیرماه 1397، چهار هکتار از آن به اتمام رسید و در نهایت در شهریورماه 1397، طرح در 12هکتار تکمیل شد. لازم به ذکر است به‌دلیل اینکه تنوع گیاهی و کف‌زیان و آبزیان ورودی آب استخرها و شرایط رسوبات کف استخرها نزدیک به شرایط تالاب انزلی است، بدیهی است که قبل از تصویب کمیته‌های تخصصی، عقد قرارداد و اختصاص مجوزها و بودجه، امکان انجام چنین طرحی از سوی شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان غیرممکن بوده است.
همانطور که شنیده‌اید و در پژوهش‌های اخیر نیز آمده است، بالاترین ریسک تالاب انزلی کاهش عمق و افزایش رسوبات است که مطابق با پژوهشی که در سال 1395در دانشگاه تهران و پژوهش‌های قبلی، سهم اصلی رسوبات ناشی از تجمع بالای مواد غذایی در تالاب و عدم‌استفاده آن و رشد سریع لجن، باعث پر شدن کاسه تالاب شده است که منجر به نابودی آن در حداقل 50درصد سطح فعلی می‌شود. قطعا تصفیه و حذف مواد آلی این رسوبات به‌صورت میدانی بدون استفاده از فناوری‌های نوین، امری دور از دسترس است و باید اثرات مثبت و منفی استفاده از فناوری با نگاهی کارشناسانه، علمی و غیرمغرضانه در طرحی پایلوت در تالاب انجام گیرد و پس از آن براساس مدل مدیریت هوشمند حفاظت از تالاب‌ها، به‌عنوان یکی از گزینه‌های حذف رسوبات بررسی شود.
قطعا نحوه اجرای این پروژه توسط محققان و نخبگان کشور با تخصص‌های محیط زیست، بیوتکنولوژی، فیزیک و شیمی و براساس به روزترین روش‌های توسعه فناوری در شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان در مرحله آزمایش، نمونه‌سازی، انجام پایلوت، ارزیابی ریسک و انجام پایلوت میدانی با نظارت و ارزیابی ریسک مجدد، زیرنظر اساتید فن انجام گرفته و در حال انجام است.
 بدون شک تالاب بین‌المللی انزلی نیازمند استفاده از تخصص‌های متفاوت و فناوری‌های گوناگون در کنار مدیریتی هوشمند جهت احیای تالاب است و قطعا یک شرکت خارجی با یک نانوذره نمی‌تواند معجزه کند و نیازمند یک مجموعه از فناوری‌های توسعه‌یافته بومی است که این مهم در این مجموعه دانش‌بنیان امکان‌پذیر است.
در کتابی که توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست آمریکا در سال 2005با عنوان نانوفناوری در حال ظهور در جهت پالایش و تصفیه میدانی فاضلاب با بررسی مقالات و انجام طرح‌های میدانی در مناطق حفاظت‌شده منتشر شده است، به دلیل فواید این فناوری، توصیه به استفاده همراه با ارزیابی ریسک شده است. در مقاله‌ای که نگارنده (آقای آخانی) به آن اشاره می‌کند، بحث استنشاق نانوپودرهاست که در آن نتیجه‌گیری شده که نیاز به تحقیقات بیشتر است ولی در 20سال گذشته که استفاده از دی‌اکسید تیتانیوم بارها مورد اکوتاکسیولوژی قرار گرفته است تاکنون هیچ منعی برای آن صادر نشده است. همچنین در این طرح، ارزیابی ریسک و اکوتاکسیولوژی توسط معاونت پژوهشی دانشگاه تهران انجام می‌‌گیرد.
فناوری زیست‌‌پالایی تسریع‌یافته بایوجمی با تحریک فرآیند‌های زیستی و بر پایه مصرف کربن آلی و تصفیه مواد آلی در چرخه‌های زیستی است و استفاده از مواد فتوکاتالیست  به دلیل پایین‌بودن سطح اکسیژن محلول در باقیمانده تالاب انزلی و منطقه پایلوت است که جایگزین‌های دیگری نیز دارد. در این طرح با توجه به انتظارات و نگرانی‌های محیط‌زیست در محیطی ایزوله‌شده و با تکرار در داخل تالاب به‌صورت مرحله‌ای انجام می‌گیرد و پایش و ارزیابی در طول طرح و پس از آن، مزایا و معایب طرح را بررسی و درصورت تأیید می‌تواند گزینه‌ای مؤثر در احیای تالاب انزلی باشد.
قطعا اینگونه مخالفت با انجام یک طرح فناورانه علمی مبتنی بر دانش بومی خارج از محیط‌های علمی شایسته جامعه نخبگان کشور نیست و از نگارنده و دیگر شخصیت‌های علمی که دغدغه زیست‌محیطی دارند همواره دعوت به عمل می‌آید که ضمن بازدید از دستاوردهای شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان، نگاهی پرامید به فعالیت‌های نخبگان کشور در رفع مشکل این مرز و بوم داشته باشند.»


مطالبه دوستداران محیط‌زیست از سازمان حفاظت محیط‌زیست و مجلس شورای اسلامی

توضیح همشهری: پس از انتشار یادداشت دکتر حسین آخانی، استاد دانشگاه تهران، شماری از دوستداران محیط‌زیست در تماس با گروه زیست‌بوم همشهری براساس «قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات» خواستار شفاف‌سازی‌ درباره پروژه مرتبط با تالاب انزلی شدند که اجرای آن در دستور کار سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار گرفته است. مخاطبان همشهری می‌گویند سازمان حفاظت محیط‌زیست براساس کدام اولویت، پروژه‌ای با این هزینه را در دستور کار قرار داده درحالی‌که گردوغبار ناشی از کانون‌های داخلی در خوزستان نفس شهروندان را به شماره انداخته است؛ کانون‌هایی که بخش عمده آن ناشی از تخریب وخشک شدن تالاب‌های این منطقه است و مسئولان همواره یکی از موانع اصلی مهار آن را کمبود اعتبار اعلام می‌کنند. مخاطبان همشهری می‌پرسند: براساس کدام بررسی‌ها پروژه‌ای با این اعتبار در دستور کار قرار گرفته درحالی‌که آخرین بازمانده‌های یوزهای آسیایی به‌دلیل نبود اعتبار هر روز قربانی تصادفات جاده‌ای می‌شوند حال آنکه با اعتباری اندک می‌توان مسیر تردد این یوزها را با فنس‌کشی ایمن کرد. برخی از مخاطبان همشهری می‌پرسند: این پروژه با امضای کدام تیم کارشناسی و با کدام پشتوانه علمی و تخصصی در دستور کار قرار گرفته است و از اعضای فراکسیون محیط‌زیست و کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی می‌خواهند با پیگیری این پروژه، ابعاد آن را روشن کنند. صرف‌نظر از مطالباتی که بخشی از آن مطرح شد یک نکته در خور تامل هم وجود دارد و آن اینکه انتظار می‌رفت اگر نقدی بر یادداشت منتشر شده در همشهری وارد است سازمان حفاظت محیط‌زیست -که  متولی اصلی حفاظت از محیط‌زیست و در قد و قواره معاونت ریاست‌جمهوری در حال فعالیت است- در واکنش به این یادداشت جوابیه صادر کند نه یک شرکت ذینفع.