همشهری،‌ سیاست‌زندگی به‌جای‌سیاست‌زدگی

«همشهری» فرزند زمان خود است. گسترش فضا و جغرافیا و تراکم جمعیت شهری در دهه70 از یک‌سو و توسعه‌نیافتگی خدمات و امکانات و تعارض و ناسازگاری خرده‌فرهنگ‌های شهری از سوی دیگر به نگاه‌ها، نگرش‌ها‌ و انتظارات و مطالبات جدیدی دامن زده بود. انتظارات و نگاه‌های دیگر‌گونه به زندگی، نسلی متفاوت را خلق کرد؛ نسلی با ارزش‌ها و علائق متنوع و متکثر که حقوق خود را مطالبه می‌کرد؛ حقوق فردی توأم با تعهد و مسئولیت اجتماعی یا به تعبیر دقیق‌تر «حقوق شهروندی».

همشهری آمد تا صدای نیازها و مطالبات این نسل و مروج و پاسدار فرهنگ و حقوق شهروندی باشد. لوگوی همشهری به زیبایی هرچه تمام‌تر تجلی همین هدف و آرمان است، کادرهای جدا از هم به‌منزله هویت‌های فردی مستقل در شهرهای جدید که در کنار هم یک هویت جمعی به‌نام «همشهری» و شهروند را می‌سازند.
همشهری در مسیر تحقق فرهنگ شهروندی، مکتب و سبک و سیاق جدیدی را در روزنامه‌نگاری ایران بنیان گذاشت. میانه‌روی و عقلانیت را با جسارت و نوآوری در فرم و محتوا درآمیخت. مشی فرهنگی-اجتماعی و زبانی نرم و لطیف و به‌دور از لعن و طعن، فشار و اجبار و تحمیل و تهدید را در پیش گرفت.

روزنامه‌ها تا پیش از همشهری بیشتر چهره عبوس و صبغه سفت، سخت و زمخت سیاسی داشتند و بیشتر تریبون مراجع و مراکز قدرت و حکومت بودند. اما همشهری با رویکرد فرهنگی- اجتماعی خود از «سیاست‌زدگی» پرهیز کرد تا به «سیاست‌ زندگی» بپردازد. صدای مردم و شهروندان ‌و صداهایی که قبلا کمتر شنیده می‌شد، هر صبح با همشهری در شهر طنین‌انداز شد.

در فضای تیره و تار سیاست‌زده آن روزگار، این تغییر رویکرد محتوایی همشهری البته بدون واکنش نبود. برخی همشهری را با انگ و برچسب بی‌درد، گروهی خنثی و بی‌تفاوت، جمعی زرد، عده‌ای ارگان‌ مرفهان و سرمایه‌داران و بعضی نیز روزنامه گل و بلبل نامیدند.

اما ساختار‌شکنی همشهری تنها به خط‌مشی محتوایی محدود نشد، انتخاب قطع کوچک و کاربردی و در نتیجه تأکید بر حداکثر ایجاز و اختصار در اخبار و مطالب، استفاده از رنگ، عکس و طرح، چیدمان و لوگوی متفاوت، تغییر در سازمان تحریریه و ایجاد گروه‌ها و سرویس‌های جدید و صفحه‌های موضوعی برحسب اقشار گروه‌های جامعه شهری ازجمله نو‌آوری‌ها و دستاوردهای همشهری است که سرفصل تحولات بعدی در روزنامه‌نگاری ایران شد.

اکنون و پس از گذشت 26سال از شکل‌گیری همشهری، این سؤال خودنمایی می‌کند که آیا آن ضرورت‌ها و فضای اجتماعی آغازین همچنان پابرجاست؟ پاسخ، هم آری و هم نه است. آری به‌دلیل اینکه اشاعه، ترویج و تحقق فرهنگ و حقوق شهروندی با وجود برخی اقدامات مثبت، ناکافی و نیازمند تلاش و کوشش بسیار بیشتر است. طی 2دهه گذشته ساخت‌وساز کالبدی شهر در اولویت قرار داشته و حتی می‌توان گفت در مواردی تأکید یکسویه بر «فرهنگ ساخت»، «ساختار فرهنگی» و هویت تاریخی شهر را به‌شدت تضعیف کرده است؛ بنابراین اهتمام در زمینه تقویت و تحکیم حقوق شهروندی و حفظ هویت تاریخی و فرهنگی شهر برای همشهری به‌عنوان بزرگ‌ترین نهاد رسانه‌ای ملی با بیشترین مخاطب بیش از پیش ضرورت دارد.

اما از سوی دیگر پاسخ سؤال مذکور منفی است؛ چراکه فضا و شرایط اجتماعی به‌طور کلی با شرایط آغازین همشهری متفاوت است. نیازها و علائق مخاطبان به‌شدت متنوع و متکثر شده است. فرهنگ مطالعه و شیوه و سبک خواندن مخاطبان تغییر کرده است؛ به‌طوری‌که دیگر نمی‌توان براساس ویژگی‌های جمعیت‌شناختی چون سن، جنس، تحصیلات، تأهل و شغل اقدام به شناخت و دسته‌بندی مخاطبان کرد. دسته‌بندی‌های کلان چون طبقه و پایگاه اقتصادی- اجتماعی نیز برخلاف گذشته تصویر دقیقی از مخاطب به‌دست نمی‌دهد و باید با مفاهیم و مقولات جدیدی چون «سبک زندگی» به دنیای مخاطبان راه یافت. فضا و آرایش رسانه‌ای نیز به‌شدت تغییر کرده و متحول شده است. رسانه‌های چاپی با رقبای سرسخت و تازه‌نفسی روبه‌رو شده‌اند که گوی و میدان را در زمینه سرعت انتشار اخبار از آنها ربوده‌اند. همراه‌کردن اخبار با صدا، تصویر و فیلم و غنی‌کردن آن با افزودن لینک‌های مختلف ازجمله دیگر مزیت‌های رسانه‌های جدید است.

همشهری برای آنکه همچنان فرزند زمان خود بماند و مرجعیت رسانه‌ای خود را حفظ کند، باید همگام با تغییر و تحولات اجتماعی و فرهنگی متحول شود. گام اول در این جهت باز‌تعریف هویت و مأموریت خود برحسب شرایط جدید است. مشخص‌کردن رویکرد رسانه‌ای با توجه به شیب افول نشریات چاپی، قدرت‌گرفتن رسانه‌های تحت وب، شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های مبتنی بر موبایل، تعریف و تعیین مخاطبان، براساس ویژگی‌های غالب، نیازها، علائق و سبک زندگی، تجدید سازمان نیروهای تحریری و تولید در جهت کیفیت‌بخشی و چابک‌سازی‌ و بازنگری و تجدید ساختار سازمان آگهی‌ها با توجه به مقتضیات رسانه‌ای و شرایط اقتصادی- اجتماعی پیش‌رو، ازجمله دیگر گام‌های ضروری همشهری برای همراهی و همگامی با مقتضیات جدید و پیشگامی در تحولات رسانه در ایران است.