اسب کاسپین؛ مادر اسب‌های دنیا

طاها عبداللهی|  تالش-خبرنگار:

 پنجشنبه (15 آذر) هفدهمین جشنواره ملی اسب کاسپین با هدف شناسایی، حفظ ذخایر ژنتیکی، پرورش و اصلاح نژاد در منطقه آزاد انزلی برگزار شد. در این جشنواره 9 رده سنی از اسب‌ها باهم مسابقه دادند و پس از پایان جشنواره، اسب‌های کاسپین حراج شدند.

اسب کاسپین و پرورش آن یکی از دستاوردهای ارزشمند گذشتگان قومی به همین نام در فلات ایران و جنوب بزرگ‌ترین دریاچه جهان است که امروز از آن قوم فقط یک نام باقیمانده که در نقشه‌های انگلیسی‌زبان دریای خزر را به آن نام می‌شناسند.  کاسپین‌ها اسبی را پرورش دادند که تا امروز همان ویژگی‌های ظاهری و ژنتیکی پیشین خود را حفظ کرده است. این اسب در جهان با نام کاسپین و هنگامی که در ایران از آن صحبت می‌شود، با نام «اسب خزر» شناخته می‌شود. 


کشف اسب کاسپین

«لوییس فیروززادگان» آمریکایی معروف به «لوییس فیروز» را کاشف اسب کاسپین می‌دانند. وی با «نرسی فیروززادگان» ازدواج کرد و در طول مدت زندگی خود در ایران به دنبال اسبی برای آموزش کودکان بود. «لوییس فیروززادگان» در سال 1336 طی سفر به مازندران به صورت اتفاقی در حوالی آمل، اسبی با جثه کوچک را مشاهده کرد که در حال کشیدن یک گاری بود و شباهتی جالب با نگاره‌های کاخ هخامنشیان در تخت جمشید داشت. حاصل این مشاهده، نمونه‌گیری از یال، دم و خون اسب و فرستادن آن به آزمایشگاهی در اروپا بود. پژوهشگران دریافتند که اسبچه کاسپین، نژادی ناشناخته در دنیاست که کدهای ژنتیکی متفاوتی با سایر همنوعان خود دارد.


انجمنی برای اسب کاسپین

«رستم» و «خورشید» دو رأس اسب از این نژاد بودند که در سال 1350 به بریتانیا فرستاده شدند. در واقع پیشکشی برای فرانس فیلیپ بودند. همین اتفاق و استقبال وی سبب شد تا «انجمن سلطنتی اسب کاسپین» در انگلیس تاسیس شود. این انجمن برنامه‌های متعددی برای تکثیر نژاد این اسب انجام داد تا در سراسر جهان از این گونه منحصر‌به‌فرد حمایت کند. این نژاد اصیل اسب هم‌اکنون در غرب گیلان و مناطقی همچون تالش هم یافت می‌شود.


نژاد غالب، اما بدون آمار

رئیس اداره جهاد کشاورزی تالش با اشاره به فراگیر بودن نگهداری اسب بین مردم، به‌ویژه عشایر تالش گفت: بیشتر اسب‌های تالش به شکل سنتی نگهداری می‌شوند، سرشماری نشده‌اند و شناسنامه هم ندارند. همین موضوع، تشخیص نژاد اصیل یا دورگه بودن آنها را دشوار می‌کند. «سیدعلی موسوی» اضافه کرد: با توجه به این‌که آمار قطعی وجود ندارد، فقط می‌توان گفت که اسب کاسپین در منطقه، نژاد غالب را تشکیل می‌دهد و جمعیت آن از اسب‌های غیربومی و دورگه که مخلوطی از اسب بومی و مهاجر هستند، بیشتر است.


نژاد اولیه اسب‌های امروزی

«ناصر عباسی» یکی از پرورش‌دهندگان اسب به روش سنتی، نژادهای اصیل کاسپین و کرد را تکثیر می‌کند که شناسنامه و پاسپورت هم دارند.
 وی در مورد ویژگی‌های اسبچه کاسپین گفت: این نژاد یکی از قدیمی‌ترین نژادهای اسب جهان، جد اولیه اسب‌های خونگرم و امروزی، از اجداد اسب‌های شرقی و عرب است. اسب کاسپین در ردیف چهار نژاد اصیل در جهان قرار دارد که دارای اندام کوچک و مینیاتوری است. با این وجود، تناسب اندام اسب بزرگ را هم داراست.عباسی افزود: داشتن سری کوچک، چشم‌های درشت و برجسته، پیشانی درشت، برجسته و محدب، گوش کوچک، پوزه کوتاه و گردن قوسی‌شکل، بدن باریک و کمر کشیده، پوستی نازک، یال و دم پرپشت که در زمستان بیشتر هم می‌شود از ویژگی‌های این اسب بی‌مانند است.

وی با اشاره به استخوان‌بندی قوی این اسب به‌ویژه در ناحیه کتف بیان کرد: پاهای این اسب دارای سم سخت و بیضی‌شکل است که سبب شده نیازی به نعلبندی نداشته باشد و در سطوح مختلف کمتر بلغزد. از سوی دیگر قد کوتاه آن از 90سانتی‌متر تا 125سانتی‌متر متغیر است و اسبچه کاسپین را در میان سایر نژادهای اسب بی‌مانند کرده است.عباسی اظهار کرد: تالش و رضوانشهر، 2 مرکز برای پرورش این نژاد در گیلان هستند. کشورمان مهد این گونه خاص است، اما فقط 400 رأس شناسنامه‌دار وجود دارد.


خطر انقراض اسب کاسپین

این پرورش‌دهنده اسب گفت: در ایران برنامه‌ای برای راه‌اندازی مشاغلی در این زمینه در نظر گرفته نشده است. کشورهای مجارستان، استرالیا، انگلیس، نیوزیلند، فرانسه، بلژیک و ژاپن صادرات این اسبچه را در اختیار گرفته‌اند ولی کشورمان صادراتی در این زمینه ندارد؛ تجارتی که میلیاردها دلار برای این کشورها ارزآوری دارد و قیمت جهانی هر رأس آن به 300میلیون تومان می‌رسد. همه اینها در حالی است که اولین محصول صادراتی ایران به اروپا در دوره قاجاریه اسب بود، اما امروز وارد‌کننده آن هستیم. 
عباسی حال و روز اسب کاسپین را در ایران بسیار وخیم دانست و بیان کرد: به دلیل ناشناخته بودن نژاد، اختلاط با سایر نژادها، بی‌توجهی به ذخایر ژنتیکی و ورود افراد غیرمتخصص و زراندوز برای تکثیر، این گونه اسب با خطر انقراض مواجه شده است.


یافته‌های باستان‌شناسان

 یک پژوهشگر و باستان‌شناس گیلانی گفت: قوم کاسپین از هزاره سوم تا هزاره دوم پیش از میلاد مسیح، در کوهپایه‌ها و جلگه‌های محدوده میان تالش امروزی تا مازندران زندگی می‌کرد.
«میثم نواییان» اظهار کرد: پژوهشگران در گورستان‌های مارلیک، دیلمان و تالش تدفین اسب‌هایی با جثه کوچک به صورت تکی و دسته‌جمعی با ابزار و یراق را متعلق به 4هزار سال پیش کشف کردند که احتمال استفاده از اسبچه کاسپین را قوت می‌بخشد. همچنین در پلکان شرقی و شمالی تخت‌جمشید نیز سنگ‌نگاره اسبی کوچک‌تر از جثه انسان به چشم می‌خورد که همراه با گروهی، در حال تقدیم هدایای عید نوروز به دربار هخامنشیان هستند.

این باستان‌شناس درباره استفاده از اسب کاسپین در نبردها بیان کرد: یکی از دلایل پیروزنشدن هخامنشیان در جنگ با کادوسیان، استفاده سواران کادوسی از اسب کاسپین در این جنگ بود.
نواییان ادامه داد: سازگاری که تناسب اندام این اسب با جنگل، کوهستان و حتی جلگه دارد و این‌که کمتر از دیگر اسب‌ها دچار آسیب می‌شود، سبب زیادشدن نسل و توجه مردم به نگهداری آن شده است که در نقاط دیگر کمتر به چشم می‌خورد.