زنان،پنهان در حلقه اعتیاد

سمیه بابایی|  قزوین - خبرنگار:

پررنگ بودن نقش زنان در مناسبات اجتماعی موجب شده است کوچک‌ترین تغییر در ابعاد شخصیتی و نقش آنان تاثیر بسیاری در جامعه داشته باشد. لذا آسیب‌های اجتماعی چون اعتیاد، انحرافات جنسی، سرقت و دزدی، خودکشی، بزهکاری، فرار از خانه و بسیاری دیگر از معضلاتی هستند که در صورت زنانه شدن می‌توانند بار مخرب‌تری در مسائل مهم و کلیدی همچون تربیت و فرهنگ نسل آینده بر جا بگذارند.
در این میان، اعتیاد برخی زنان  می‌تواند منشا آسیب‌های اجتماعی متفاوتی باشد و به دلیل محوریت زنان در خانواده، کانون خانواده را به عنوان مهم‌ترین رکن جامعه تحت تاثیر قرار دارد.


 مادرِ آسیب‌های اجتماعی 

مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استان قزوین گفت: اعتیاد زنان خطرناک‌‌ترین و جدیدترین آسیب اجتماعی دوران حاضر است و می‌تواند منشا بسیاری از آسیب‌های اجتماعی دیگر باشد. «مریم بیدخام» افزود: مردان معتاد با تلاش زنان می‌توانند به ‌سلامت و بهبودی برسند، اما اعتیاد یک زن خانواده‌ای را دچار بحران می‌کند.

وی با بیان این‌که زن رکن اصلی خانواده و موثرترین عنصر تربیتی است، خاطرنشان کرد: اگر مادران و زنان جامعه اصلاح شوند، مردان نیز اصلاح خواهند شد. مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استان قزوین رسیدن به اندام مناسب و تفریحی دیدن مساله اعتیاد را یکی از دلایل اعتیاد زنان در حوزه مدیریت خود خواند و اظهار کرد: بیش از 70 درصد زنان معتاد کمتر از 30 سال دارند. وی افزود: فضای اجتماعی برای تغییر نگاه جرم‌انگارانه به اعتیاد مردان آماده شده است. اما در مورد اعتیاد زنان، مهم‌ترین استراتژیِ خانواده و جامعه، طرد کردن است که تبعات آن فرورفتن در منجلاب خطرناک‌تری برای زنان است.

به گفته این مسئول، اعتیاد زنان در استان رو به افزایش است به طوری که در سال‌های 90 تا 94 آمار مربوط به این مساله 3 تا 5 درصد گزارش شده ولی آخرین آمار حکایت از رشد 10 درصدی آن دارد. وی با دعوت از تمامی نهادهای فرهنگی، اجتماعی، سمن‌ها و آحاد مردم برای پیشگیری از اعتیاد گفت: اگر اعتیاد دامن افراد و به‌ ویژه زنان یک جامعه را بگیرد، دیگر چیزی از بنیان خانواده باقی نخواهد ماند.


طرح مشکلات زنان تابو شده است 

مریم بیدخام نگاه برخی از دستگاه‌های متولی را به آسیب‌های حوزه زنان آسیب‌زا خواند و خاطرنشان کرد: به نظر می‌رسد که دستگاه‌های اجرایی مشکلات زنان را تابو می‌دانند و از ورود به آنها خودداری می‌کنند که این خود نگاهی آسیب‌زاست.بیدخام با اشاره به اقدامات مثبت انجام شده در استان درباره موضوع اعتیاد زنان گفت: راه‌اندازی گرمخانه و 2 کمپ ترک اعتیاد بانوان از اقدامات مثبت و ارزنده در این حوزه است.

مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استان قزوین نقش سازمان‌های مردم‌نهاد را در حوزه پیشگیری، آموزش و ایجاد نشاط اجتماعی پررنگ‌تر خواند و خواهان ورود جدی این دست از مجموعه‌ها به موضوع اعتیاد زنان شد.
وی خاطرنشان کرد: پایین بودن اعتماد به نفس، نیاز به تایید، اضطراب و افسردگی، عدم رشدیافتگی، حضور در مهمانی‌های نامتعارف، رسیدن به تناسب اندام، دسترسی آسان به مواد مخدر و عوامل روحی و روانی سبب می‌شوند که زنان به مصرف مواد مخدر گرایش پیدا کنند. 


 89 مراجعه‌کننده در 6 ماه نخست امسال 

همچنین، معاون پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی استان در خصوص راه‌اندازی این مراکز در قزوین گفت: از تیرماه سال 1396 مرکز اقامتی میان‌مدت زنان تاسیس شده که هدف آن بهبودی و درمان معتادان زن بوده است. در این مرکز بیماران بعد از مرحله سم‌زدایی خدمات روانشناختی، گروه‌درمانی و آموزش‌های لازم را دریافت می‌کنند. همچنین خدمات مددکاری حین درمان و پس از ترک و خروج از چرخه درمان برای تقویت پایداری بر پاک ماندن بیماران ارائه می‌شود.
 
«زهرا غلامرضایی» ادامه داد: جمعیت هدف ما را عمدتا زنانی تشکیل می‌دهند که جزو اقشار آسیب‌پذیر جامعه به شمار می‌روند و معمولا از نظر سطح تحصیلات، فرهنگ و اقتصاد خانواده ضعیف هستند. ضعف مهارت‌های ارتباطی و اعتماد به نفس پایین سبب گرایش آنها به مصرف مواد مخدر شده است.

این مسئول افزود: سال گذشته 121 نفر را برای ترک اعتیاد در کمپ‌های زنان پذیرش کردیم که 40 نفر آنها زیر 30 سال و 80 نفر بالای 30 سال بودند. 59 نفر از این افراد با دستور قضایی و مابقی با تمایل خود وارد کمپ شدند. از این تعداد 81 نفر مجرد، 117 نفر زیر دیپلم و 114 نفر نیز بیکار بودند. همچنین در 6 ماه نخست امسال 89 نفر پذیرش داشته‌ایم. یک مساله قابل توجه این است که بین این زنان، نوجوانانی وجود دارند که مصرف گل را تجربه کرده‌اند. وی بیان کرد: 117 نفر از زنانی که برای ترک وارد کمپ شده‌اند، مصرف مواد صنعتی داشته‌اند. این آمار بسیار حائز اهمیت است. همچنین از مباحث مهم دیگر، پایین آمدن سن مصرف مواد مخدر در زنان است که این مهم لزوم برنامه‌‌ریزی بیشتر برای پیشگیری از اعتیاد را در زنان سبب می‌شود.

غلامرضایی در خصوص تاسیس سرپناه شبانه زنان گفت: این مرکز که با همکاری شهرداری و شورای شهر قزوین طراحی شده، برای آن دسته از زنان معتاد و گاه تزریقی است که امکان اقامت در خانواده برایشان وجود ندارد و به دلیل اعتیاد و سایر آسیب‌ها از خانواده طرد شده‌اند و امنیت اقتصادی نیز ندارند. فعالیت این مرکز که از اول آذرماه شروع به کار می‌کند در راستای کاهش آسیب‌ها در زنان معتاد است. از سوی دیگر، بسته‌های بهداشتی، حمایتی و آموزشی برای آنان در نظر گرفته و امکانات خوابگاهی و تغذیه‌ای آنان نیز فراهم می‌شود.

وی افزود: وقتی ضرورت تاسیس مرکز اقامتی برای ترک اعتیاد بانوان احساس شده است یعنی زنگ خطر اعتیاد در جامعه زنان به صدا درآمده و جامعه هدفی داریم که آن را زنان معتاد تشکیل می‌دهند. غلامرضایی تاکید کرد: تفاوت شاخصی که بین جمعیت معتاد زنان و مردان وجود دارد تجربه اولین بار مصرف است. مردان معمولا در جمع دوستان این تجربه را داشته‌اند اما زنان دارای یک الگوی قوی مصرف در خانواده خود بوده‌اند. 

همچنین زنان در بحث اعتیاد معمولا قربانی هستند و آنها که دچار اعتیاد شده‌اند معمولا دارای فقر فرهنگی، ارتباطی و در نهایت اقتصادی بوده‌اند. از سوی دیگر، امیدواری ما به بهبودی زنان خیلی بیشتر از مردان است به دلیل این‌که زنان تحت تاثیر مسائل فرهنگی و حفظ چارچوب و کانون خانواده هستند. یکی از دلایل ورود زنان و جوانان به مساله اعتیاد تفریح است؛ موضوعی که بارها حتی از زبان مسئولان هم شنیده شده است. شهردار قزوین هم در شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر که در استانداری قزوین برگزار شد، به آن اشاره داشت. 


 قزوین فضای تفریحی لازم را برای زنان ندارد 

شهردار قزوین نیز با اشاره به مهم‌ترین دلایل رواج مصرف مواد مخدر در قزوین گفت: فقر، افسردگی و بیکاری و نگاه تفریحی داشتن به مساله اعتیاد از مهم‌ترین عواملی هستند که مردم را به سمت اعتیاد سوق می‌دهند.
«علی صفری» افزود: قزوین یکی از شهرهای افسرده کشور است که امیدواریم با تامین نیازهای فرهنگی و اجتماعی جوانان از هدایت آنها به سمت قلیان و مواد مخدر جلوگیری شود.

همچنین رئیس کمیسیون فرهنگی، اجتماعی و هنری شورای اسلامی شهر قزوین با تایید این مساله اظهار کرد: در حال حاضر شاهد کاهش سن اعتیاد به‌ ویژه در بانوان هستیم. عدم گفت‌و‌گو و تعامل در خانواده، خلأ عاطفی و ارتباطی، شکاف نسلی و حضور در مهمانی‌های غیرمتعارف به دلیل نبود وجود اماکن مناسب تفریحی از دلایل اصلی هستند که ممکن است فرد را به اعتیاد بکشانند. 

«مهدیه قافله‌باشی» با بیان این‌که قزوین از نظر اعتیاد در وضعیت بحرانی نیست، افزود: قرار گرفتن در مسیر ترانزیت، سکونتگاه‌های غیررسمی و مهاجرپذیر بودن و زندگی اتباع بیگانه در بخش‌های مختلف قزوین سبب می‌شود که این استان در معرض آسیب‌های اجتماعی قرار بگیرد که جلوگیری از آنها به برنامه‌‌ریزی منسجم‌تری نیاز دارد. این عضو شورای اسلامی شهر تصریح کرد: این نگاه ‌که معتاد بیمار است، باید در حوزه اعتیاد زنان نیز وجود داشته باشد. درباره اعتیاد باید به مردم آموزش داده شود. 

شورای شهر قزوین مصوب کرده است که شهرداری به صورت ماهانه 22 میلیون تومان به بهزیستی برای کاهش آسیب‌های اجتماعی کمک می‌کند. در همین راستا شلتر زنان (اقامتگاه شبانه) پس از پیگیری فراوان شورای شهر به نتیجه رسید و تاسیس شد. پیش از این، زنان کارتن‌خواب زیر پل‌ها زندگی می‌کردند.  قافله‌باشی یادآور شد: آموزش و پرورش نیز باید آموزش‌های جدی را در دستور کار قرار دهد و کارش صرفا امتحان و نمره گرفتن نباشد. از طرفی، مدیریت شهری باید نشاط شهری را افزایش دهد تا نوجوانان اوقات فراغت خود را به خوبی بگذرانند و هیجانات خود را تخلیه کنند.
وی خاطرنشان کرد: نمی‌توان قزوین را مقصد گردشگری و شهری با نشاط اجتماعی و امید به زندگی بالا تعریف کرد، مگر آن‌که آسیب‌های اجتماعی را کاهش داد.


الگوی مصرف مواد مخدر در زنان 

یک پزشک درمانگر اعتیاد گفت: الگوی مصرف مواد مخدر بین خانم‌ها و آقایان متفاوت است. با توجه به بررسی‌های من، معمولا خانم‌های مجرد، جوان‌ها و دانشجویان بیشتر به مصرف مواد مخدر صنعتی و موادی مانند هرویین تمایل دارند. اما در بین خانم‌های متاهل الگوی مصرف مواد متغیر است و در سنین بالاتر مصرف مواد افیونی و تریاک مطرح است.

همچنین در زنان متاهل به ندرت مصرف شیشه مشاهده می‌شود. «محمد بخشنده» در خصوص پیشروی زنان در مصرف مواد مخدر گفت: معمولا اگر زنان متاهل درگیر اعتیاد شوند، یکی از دلایل به هم پیوستگی خانواده، ساختار، اساس و بنیان خانواده محوریت خود را از دست می‌دهند. بعد از آن ما شاهد این هستیم که خود زن قید و بند زندگی را از دست می‌دهد. اگر زنان وارد این فاز بشوند پیشروی آنها نسبت به آقایان بسیار بیشتر خواهد بود.

این پزشک ادامه داد: مساله اساسی که در خصوص خانم‌ها وجود دارد، این است که وقتی شروع به مصرف مواد مخدر می‌کنند، تخریب در آنها به مراتب بیشتر از تخریبی است که در آقایان به وجود می‌آید. همچنین، آنها به صورت بی‌رویه مواد مخدر مصرف می‌کنند و به دلیل این‌که مواد مصرفی این زنان را افراد دیگر تامین می‌کنند، در کنار مصرف مواد مخدر وارد مسائلی می‌شوند که آنها را به سمت آسیب‌های دیگر سوق می‌دهد. در نهایت همه اینها ساختار زندگی زنان معتاد را تغییر می‌دهند. وی افزود: در زمینه اعتیاد، قشر آسیب‌پذیرتر بین خانم‌ها، جوانان 15 تا 30 ساله هستند. با توجه به کمبودهای فرهنگی در جامعه و عدم آموزش برخورد صحیح با مشکلات به جوانان، اگر کوچک‌ترین آسیبی به این قشر وارد شود، به راحتی روند اشتباه خود را ادامه می‌دهند.


آمارها مسئولان سیاستگذاری را حساس کند

مدیرکل دفتر امور بانوان و خانواده استانداری نیز در گفت‌و‌گو با همشهری اظهار کرد: مقوله اعتیاد هم علت است و هم معلول، یعنی خود می‌تواند باعث آسیب شود و معلول نابسامانی و آسیب اجتماعی نیز باشد. اما باید توجه داشته باشیم اعتیاد در زنان - که به عنوان مادران و ارکان اصلی خانواده شناخته می‌شوند - تبعات بسیاری دارد و می‌تواند باعث تاثیرگذاری بر فرزندان شود. کمترین عارضه‌ای که اعتیاد زنان می‌تواند داشته باشد، ازهم‌گسیختگی خانواده‌هاست. «معصومه مرادیان» افزود: طبق آمارها، در حال حاضر 3 میلیون زن معتاد در کشور داریم و 4 هزار زن معتاد نیز به دلیل سوءمصرف مواد مخدر جان خود را از دست داده‌اند. همچنین، 50 درصد از این زنان در ارتباط با مواد مخدر راهی زندان شده‌اند. این آمار نشان‌دهنده لزوم توجه ویژه در سیاست‌گذاری‌ها به مقوله اعتیاد زنان است.

مرادیان در خصوص علل اعتیاد زنان در استان گفت: زندگی با مردان معتاد یکی از علت‌های اصلی اعتیاد زنان است. مردان معتاد برای مجاب کردن همسرشان آنها را معتاد می‌کنند. همچنین نداشتن آگاهی، مهارت‌های لازم زندگی و تاب‌آوری در مقابل مشکلات موجود، فقر و توزیع نابرابر درآمد در جامعه، احساس ناامنی در خانواده و جامعه، احساس ناتوانی در رسیدن به موفقیت، کمبود امکانات و مشکلات رفاهی و اجتماعی از عواملی هستند که می‌توانند زنان و دختران را به سمت اعتیاد سوق دهند.

وی عوارض اعتیاد را در زنان اینگونه توضیح داد: زنان معتاد 6 سال زودتر از مردان معتاد به مرحله وابستگی می‌رسند. این یعنی از اولین تجربه مصرف تا تزریق حدودا 2 سال فاصله وجود دارد. ما در زنان معتاد بیشتر مرگ بر اثر اعتیاد را شاهد هستیم. همچنین بیماری‌های مقاربتی و ایدز که مقوله بسیار مهمی است، از دیگر عارضه‌های اعتیاد در زنان شناخته می‌شوند. این مسئول افزود: زنان معتاد بعد از مدتی شغل و خانواده خود را از دست می‌دهند و گاهی مجبور به برقراری روابط خارج از چارچوب می‌شوند. این مساله ایجاد فحشا را در پی دارد. همچنین اختلالات افسردگی، از بین رفتن قدرت تفکر، زندانی شدن به دلیل دزدی‌های کوچک، فروش مواد مخدر و در آخر پیوستن به زنان خیابانی از عوارض اعتیاد در زنان محسوب می‌شوند.

مرادیان تصریح کرد: یکی از موانع بر سر راه مبارزه با اعتیاد، هموار نبودن مسیر برای فعالیت سازمان‌های غیردولتی، سمن‌ها و مشارکت عمومی افراد است. همچنین، از دیگر موانع در این زمینه تعدد دستگاه‌های مسئول و ضعف هماهنگی آنها، اولویت استراتژی کاهش عرضه نسبت به استراژی کاهش تقاضا، بهره‌گیری ناکافی از دانش روز، کمبود نیروهای متخصص در جامعه، عدم توانمند‌سازی زنان و مردان در راستای پیشگیری از اعتیاد و نگاه جرم‌انگارانه و ممنوعیت‌گراست.

مرادیان تاکید کرد: مسئولان باید توجه ویژه‌ای به اعتیاد پنهان در جامعه داشته باشند که روز به روز در خانواده‌های ما بیشتر می‌شود و شیوع پیدا می‌کند. این مساله حائز اهمیت است که 15 تا 20 درصد جامعه ما با قرص‌های خواب‌آور و مسکن روزگار می‌گذرانند. شاید مثل تمام آسیب‌های اجتماعی دیگر در گستره قزوین، هنوز آمار دقیقی از تعداد زنان مبتلا به اعتیاد در این استان وجود ندارد تا بتوان برنامه اصولی و کاربردی برای پیشگیری و درمان اعتیاد در حوزه زنان به کار بست. ولی تاسیس مراکز اقامتی درمانی در این حوزه حداقل می‌تواند به مهار شدن جمعیت معتادین کمک کند؛ موضوعی که این روزها نقش پررنگی در مهار این طاعون قرن در جامعه زنان ایفا می‌کند.


اعتیاد همسر؛ عامل مهم در اعتیاد زنان

«محمد بخشنده» پزشک درمان‌گر اعتیاد اظهار کرد: در مورد اعتیاد زنان متاهل، کسی که بیشترین تاثیر را بر آنها می‌گذارد، مصرف همسر است. در بسیاری از موارد، زنان به صورت اجباری مصرف مواد مخدر را تجربه می‌کنند. اما در جوانان، بحران بی‌هویتی مذهبی، ملی و خانوادگی که در حال رخ دادن است، باعث لغزش آنها می‌شود.

این قشر معمولا مصرف گل، حشیش، تی‌اچ‌سی یا ماری‌جوآنا را تجربه می‌کنند. از علل انتخاب این مواد، مصرف آسان آنها با قرار دادنشان در فیلتر سیگار، دسترسی زیاد و قیمت پایینشان است. وی گفت: حرف‌شنوی زنان برای ترک بیشتر است اما فاکتورهای اطلاع و حمایت همسر، کم یا زیاد بودن شدت تخریب، مساله شغل و همچنین شخصیت فرد برای ترک بسیار حائز اهمیت است. این‌که شخص معتاد حس کند هنوز هم می‌تواند شخصیت خود را حفظ کند و آبرویش را به دست بیاورد اهمیت بسیاری دارد. در نهایت باید این نکته را در خاطر داشته باشیم که جوانان به تفریح نیاز دارند و مصرف مواد مخدر تفریحی است که با مبلغ کم فراهم می‌شود و توصیه دوستان را نیز به همراه دارد. از طرفی، بین تفریحات ناسالم، مواد مخدر در دسترس‌ترین آنهاست. اعتیاد زنان یکی از تلخ‌ترین واقعیت‌های استان و زمینه‌ساز بسیاری از آسیب‌های اجتماعی است. تنها راه برون‌رفت و پیشگیری از این پدیده شوم پذیرفتن، عزم همگانی و ساماندهی فرهنگی برای آگاهی رساندن به جامعه هدف است.