گزارش
تئاتر تهیه‌کننده می‌خواهد!
گزارش همشهری از بایدها و نبایدهای حضور تهیه‌کنندگان تئاتر
فهیمه پناه‌آذر/روزنامه‌نگار
تئاتر در تهران رونق گرفته است. اما این رونق بدون نهاد و صنف تهیه‌کنندگی، لرزان به‌نظر می‌رسد. با افزایش تماشاخانههای غیردولتی و بالارفتن ظرفیت صندلی‌ها تئاتر در تهران و اجرای نمایش‌ها علاوه بر تأمین هزینه‌های تولید و دستمزدها، درآمدزایی نیز دارد. به هر سالن تئاتر که سر می‌زنیم تماشاگران صف‌ها را طولانی و سالن‌ها را شلوغ کرده‌اند؛ از سالن‌هایی با ظرفیت بالای 700صندلی تا سالن‌هایی با ظرفیت 15صندلی. گردش مالی و چرخه اقتصادی نمایش در تماشاخانههای تهران، بدون حضور تهیه‌کننده نشان از فاصله تئاتر رونق گرفته تهران با حرفه‌ای شدن دارد. این روزها در بروشور برخی از نمایش‌ها، عنوان تهیه‌کننده دیده می‌شود. درحالی‌که همین حضور‌های پراکنده، موافقان و مخالفانی نیز دارد. همه ترس‌ها و تردید‌‌ها ریشه در حضور افراد نا‌آشنا با تئاتر در بدنه اقتصادی نمایش تهران دارد.
سلطه تئاتر تجاری، پایین‌آمدن کیفیت نمایش‌ها و وابستگی گروه‌های نمایشی به جریانات غیرهنری و فرهنگی ازجمله آسیب‌هایی است که مخالفان حضور تهیه‌کنندگان در صحنه تئاتر تهران بیان می‌کنند. درحالی‌که حرفه‌ای شدن هنر تئاتر در تهران بدون حضور تهیه‌کنندگان معنی ندارد، این سؤال پیش می‌آید که چه افرادی با چه مشخصاتی می‌توانند به‌عنوان تهیه‌کننده وارد جریان تئاتر تهران شوند.
نگاه تهیه‌کننده به تئاتر صرفا تجاری نباشد
مسعود دلخواه که این روزها «شاه‌لیر» را در تالار اصلی تئاترشهر روی صحنه دارد، با تأکید بر اینکه باید جلوی ورود تهیه‌کنندگان نابلد به تئاتر از سوی مدیریت گرفته شود، به همشهری توضیح می‌دهد: «تهیه‌کننده می‌تواند در تئاتر نقش مؤثری داشته باشد؛ درصورتی‌که تنها تمرکزش روی بازگشت سرمایه نبوده و نگاه تجاری نداشته باشد. اما هم‌اکنون تهیه‌کنندگان مختلفی در تئاتر حضور دارند که نگاهشان به تئاتر و حتی هنر، کالایی و تجاری است و این یعنی یک مسیر انحرافی که گویا اراده‌ای هم برای جلوگیری از ورود این افراد وجود ندارد.»
استاد دانشگاه تربیت مدرس یادآور می‌شود که برای برگرداندن این قطار سریع‌السیر به مسیر درستش، تنها مدیریت یک نفر کافی نیست، بلکه علاوه بر مدیران تئاتری باید صنوف تئاتری هم اراده جدی داشته باشند.» وی تأکید می‌کند: «اگر جریان اصلی تئاتر بر مبنای پول باشد یک خطر جدی تئاتر ایران را تهدید می‌کند».
سازوکاری برای رسیدن به پول
لیلی عاج، نمایشنامه‌نویس به قیاس تئاتر ایران و دیگر کشورها می‌پردازد و با بیان اینکه در آمریکا و کشورهایی که تئاتر به شکل حرفه‌ای تولید و تهیه می‌شود، اتحادیه تهیه‌کنندگان تئاتر وجود دارد، عنوان می‌کند: «هنوز چنین صنفی در تئاتر یعنی اتحادیه یا صنف تهیه‌کننده‌های تئاتر نداریم. البته صنف یا انجمن سالن‌دارهای خصوصی وجود دارد، ولی هنوز تهیه‌کننده‌ها به این جایگاه و قدرت صنفی دست پیدا نکرده‌اند. به‌نظرم یکی از دشواری‌های تعریف درست و دقیق برای تهیه‌کننده تئاتر در این موضوع خلاصه می‌شود که چطور و با چه سازوکاری می‌شود، در تئاتر به سود رسید؟» عاج معتقد است: برای سوددهی در تئاتر قاعده مشخصی وجود ندارد و همین امر باعث شده که گاهی هرج و مرجی اتفاق بیفتد که در نهایت همه از اوضاع ناراضی باشند. سلبریتی‌ها، نمایش‌های بورژوایی بی‌محتوا، شیوه‌های تبلیغاتی که گاهی در شأن اهالی تئاتر نیست تنها گوشه‌ای از آشفتگی پول و سالن خصوصی و سرمایه این روزهای تئاتر ماست. حقیقتا پاسخ دادن به چرایی و عملکرد تهیه‌کننده تئاتر نیاز به مطالعه یک کارگروه دارد و به آسانی نمی‌شود برایش نسخه خوب یا بد پیچید.»
تهیه‌کننده‌ها صاحب اندیشه باشند
با این حال بسیاری از کارگردانان حضور فعالان تئاتری به‌عنوان تهیه‌کننده را بر رشد اقتصادی تئاتر مؤثر می‌دانند. لیلی عاج، نمایشنامه‌نویس و کارگردان که این روزها نمایش «روزمرگی» را در خانه نمایش مهرگان روی صحنه دارد، به همشهری می‌گوید: «وقتی به‌طور همزمان تعداد قابل توجهی نمایش در شهری مثل تهران روی صحنه می‌رود، بالطبع رقابت برای جلب تماشاگر جدی‌تر شده و برای گروه اجرایی تبدیل به چالش می‌شود و اینجاست که حضور تهیه‌کننده کاربلد می‌تواند مؤثر باشد. وقتی از تهیه‌کننده حرف می‌زنم، منظورم شخصی که پول و سرمایه‌اش را برای تئاتر خرج می‌کند، نیست. بلکه همانطور که بارها در سینما این بحث مطرح شده که تهیه‌کننده باید صاحب اندیشه و دانش سینمایی باشد و نه صرفا شخصی که پول خرج می‌کند، در تئاتر هم این موضوع صدق می‌کند.» وی ادامه می‌دهد: «با توجه به عمر نسبتا کوتاه تماشاخانههای خصوصی شاید هنوز زود باشد که انتظار حضور چنین تهیه‌کننده‌های آرمانی را در تئاتر ایران داشته باشیم، چون نسلی باید با این موقعیت جدید در تئاتر، آزمون و خطا انجام بدهد تا به نتیجه مطلوب برسیم.»
چرخی که از اول اختراع می‌شود
وی به حضور تهیه‌کنندگانی اشاره می‌کند که خودشان سال‌ها کار تئاتری کرده‌اند و با توجه به اجرای «روزمرگی» و تجربه داشتن تهیه‌کننده، می‌گوید: «گروه ما تهیه‌کننده‌ای دارد، تهیه‌کننده‌ای که سال‌ها دستیار کارگردان بوده و در بدنه تئاتر حرفه‌ای کشور رشد کرده است. بنابراین در مورد مباحث زیبایی‌شناسی، محتوا یا گروه بازیگران اختلاف نظری با هم نداریم و نتیجه، نتیجه قابل‌قبولی بوده است؛ اما تهیه‌کننده‌هایی که از دل تئاتر آمده و رشد کرده‌اند، مگر چقدر سرمایه و پول و اعتبار دارند که برای تئاتر خرج کنند. از هر زاویه‌ای به دخل و خرج گروه نگاه کنیم، باز هم در بخش‌هایی به حمایت‌های دولتی احتیاج داریم. اینجاست که دوباره باید چرخ را از ابتدا اختراع کنیم؛ تئاتر با حمایت دولتی یا بدون حمایت دولت؟ به زعم من گروهی از تهیه‌کننده‌های دغدغه‌مند و کاربلد که از دل بچه‌های تئاتر رشد کرده‌اند، باید مورد حمایت مراکز دولتی هم قرار بگیرند؛ درست مثل اتفاقی که در سینما می‌افتد، بنیاد سینمایی فارابی به خیلی از تهیه کننده‌ها وام یا کمک‌هایی برای تولید فیلم می‌دهد. اگر این سازوکار یعنی ترکیبی از حمایت‌های دولتی و تهیه‌کننده‌های تربیت شده تئاتر را در کنار تشکیلات صنفی قدرتمند در حوزه تهیه تئاتر داشته باشیم، شاید بشود به آینده تهیه‌کنندگی تئاتر در کشور امیدوار بود.»
بی‌خبری از همکاری با تهیه‌کنندگان
منیژه محامدی، کارگردان تئاتر از نداشتن تجربه همکاری با تهیه‌کننده تئاتر می‌گوید و با بیان این مطلب که می‌دانم وقتی گروهی هزینه‌ای ندارد می‌تواند تهیه‌کننده داشته باشد، به همشهری می‌گوید: «متأسفانه سازوکار چگونگی ورود تهیه‌کنندگان به هر اجرا برایم مشخص نیست. از برخی می‌شنوم که کارهایشان تهیه‌کننده دارد، اما نمی‌دانم چطور می‌توان تهیه‌کننده داشت؟» وی ادامه می‌دهد: «به‌طور حتم بودن یک صنف به اسم تهیه‌کنندگان می‌تواند برای بسیاری از گروه‌های نمایش راهگشا باشد، هم‌اکنون من بشخصه نمی‌دانم باید سراغ چه کسانی بروم و چه کسانی می‌توانند با گروه ما همکاری کنند. حتی ضوابط و مقررات همکاری با آنها نیز برایمان روشن نیست و تشکیل صنف می‌تواند به بسیاری از پرسش‌ها
پاسخ دهد.»
تلاش برای ایجاد یک صنف
اوایل سال1389 حمید شاه‌آبادی، معاون هنری وقت ارشاد از راه‌اندازی طرح تهیه‌کنندگی تئاتر خبر داد؛ طرحی که در حد یک خبر باقی ماند و دیگر خبری از آن نشد. به گفته شاه‌آبادی قرار بود که تهیه‌کنندگان تئاتر از یک طرف با اداره کل هنرهای نمایشی قرارداد داشته باشند و از طرف دیگر با معاونت هنری وزارت ارشاد تا با ورود تهیه‌کنندگان، ضمن تأمین مالی، اهالی تئاتر از گیشه نیز کسب درآمد کنند و توسط اداره کل هنرهای نمایشی حمایت شوند. اما هنوز نمایش‌هایی که در تالارهای دولتی روی صحنه می‌روند قرارداد خود را توسط کارگردان نمایش با انجمن هنرهای نمایشی منعقد می‌کنند. البته مسعود دلخواه خبرهایی از تشکیل انجمن تهیه‌کنندگان به‌عنوان یک صنف در خانه تئاتر هم می‌دهد: «اخیرا تعدادی از تهیه‌کنندگان تئاتر درخواست شکل‌گیری انجمن تهیه‌کنندگان در خانه تئاتر را داده‌اند که آیین‌نامه مربوط به صنف تهیه‌کنندگان در حال بررسی و تکمیل شدن است. با تشکیل جلسات امیدوارم اتفاقاتی خوبی برای تئاتر رقم زده شود و قدم امیدوارکننده به سروسامان دادن و قانون‌مند کردن وظایف و اختیارات برداشته شود.»
