تعلیق، هیجان، فاجعه

شهاب مهدوی 

تجربه دردناک سقوط هواپیما به عنوان مهم‌ترین کابوس مسافرانی که گران‌ترین و راحت‌ترین نوع سفر را انتخاب می‌کنند بارها دستمایه فیلم‌ها و سریال‌های مختلف شده است. از میان انبوه آثار، سراغ 3 فیلم رفته‌ایم که هرکدام به دلایلی اهمیت ویژه‌ای دارند. فیلم «فرودگاه» سرآغاز موجی از محصولات سینمای فاجعه در هالیوود دهه70 شد و با آنکه امروز اثر درخشانی به نظر نمی‌رسد ولی به‌واسطه تاثیری که بر فیلمسازان دیگر گذاشته اهمیت دارد.  میان آثار جنگی که سقوط، دستمایه‌شان قرار گرفته، فیلم «سقوط بلک‌هاک»، اثر رایدلی اسکات، نمونه بسیار تاثیرگذاری است و میان فیلم‌هایی که درباره ماجرای 11سپتامبر ساخته شده، فیلم «یونایتد93» اثری قابل‌قبول محسوب می‌شود. 

کلیشه‌ای پرفروش

فیلم بسیار پرفروش فرودگاه (جورج لستیون1970) اهمیتش را از ایجاد موجی تازه در سینمای فاجعه به دست می‌آورد تا کیفیت سینمایی قابل توجهش. جورج لستیون فیلم را براساس داستانی از آرتور هیلی و با حضور پرتعداد بازیگران شاخص هالیوود جلوی دوربین برد. بخشی از موفقیت‌ تجاری فیلم قطعا محصول حضور برت لنکستر، دین مارتین، جین سیبرگ، ژاکلین بسیه، جورج کندی و... است و بخشی هم حاصل مهارت فنی‌ای که سال1970 بسیار چشمگیر به‌نظر می‌رسید. 

مشکلات مل بیکرز فیلا -مدیر فرودگاه بین‌المللی لینکلن- تمامی ندارد. طوفان و برف عملا شرایط پرواز را غیرممکن کرده و باند اصلی فرود با یک هواپیمای مسافربری که از خط خارج شده مسدود شده است. مدیر فرودگاه  در کنار مشکلات فراوانش در سرکار، زندگی شخصی آشفته‌ای هم دارد، طوری که همسر مدیر با او تماس می‌گیرد و بابت اینکه وقتش را بیشتر صرف کارش کرده تقاضای طلاق می‌کند. مسافران هواپیما که برخی‌شان عجیب و غریب هستند هرکدام داستانی برای خود دارند در میانشان فردی وجود دارد که چون در زندگی به بن‌بست خورده بمبی با خود به داخل هواپیما آورده. او امیدوار است با انفجار بمب و کشته‌شدن همه مسافران (ازجمله خودش) خسارت بیمه به همسرش برسد. حل ماجرای این بمبگذار؛ این مهم‌ترین چالش کارگردان فیلم فرودگاه است. 

جنس تعلیق و هیجان فیلم، امروز نخ‌نما به‌نظر می‌رسد ولی فرودگاه زمان اکرانش تاثیر زیادی بر تماشاگران گذاشت. فیلم روی کلیشه‌هایی کار می‌کند که تا سال‌ها بعد جزو عناصر اصلی فیلم‌های سینمای فاجعه بود. اینکه بمب درنهایت منفجر می‌شود ولی هواپیمای آسیب‌دیده نهایتا در باند اصلی که با کوشش‌های مدیر فرودگاه باز شده، می‌نشیند، سکانس کلیدی این نوع فیلم‌هاست؛ فیلم‌هایی که سازندگانش از سقوط هواپیما برای تعلیق و هیجان‌آفرینی بهره می‌گیرند ولی تلاش‌شان این است که تماشاگر ناامید و ناراحت از سالن خارج نشود. 

سراسر حادثه

یونایتد93 (پل گرین گراس2006) در میان فیلم‌هایی که درباره ماجرای 11سپتامبر ساخته شده شاید بهترین فیلم نباشد ولی در زیرگونه فیلم‌های سقوط هواپیما و سینمای فاجعه، نمونه قابل تاملی است. فیلم درباره پرواز شماره 93 شرکت هواپیمایی یونایتد است؛ یکی از 4 هواپیمایی که در ماجرای 11سپتامبر نقش داشتند. هواپیمای شرکت هواپیمایی یونایتد، پرواز شماره93، به محض اینکه اوج می‌گیرد به وسیله 4 مرد ربوده می‌شود. خلبان هواپیما رهبری ماجرا را برعهده دارد. در فیلم تلاش مسافران برای رسیدن به کابین خلبان و جلوگیری از بروز فاجعه را با پرداختی ریزبینانه و پرجزئیات مشاهده می‌کنیم. در یونایتد93، حس سقوط و فاجعه دردناکی که گریزی از آن نیست بسیار متناسب و تاثیرگذار از کار درآمده است. فیلم با صراحت جالب‌توجهی سراغ ماجرای 11سپتامبر رفته و در آن کوشیده شده از احساسات‌گرایی پرهیز شود. کارگردانی پل گرین‌گراس، به‌خصوص در سکانس‌های انتهایی اثر خیره‌کننده است. 

سقوط وحشتناک

سقوط بلک‌هاک (رایدلی اسکات2006) جهنمی است که فیلمساز آن را بادقت و جزئیات بسیار برای تماشاگرش تدارک دیده است. سربازان آمریکایی در سومالی درگیر مشکلاتی می‌شوند که رایدلی اسکات با مهارتی عجیب آنها را به تصویر کشیده است. وقتی سومالیایی‌ها بالگردهای آمریکا را ساقط می‌کنند، درام اثر اوج می‌گیرد. 

پرداخت سینمایی رایدلی اسکات در سکانس‌های سقوط به‌گونه‌ای است که گویی تماشاگر خودش در هنگامه آتش و خون حضور دارد. رایدلی اسکات، کارگردانی که تقریبا هیچ وقت به اندازه توانایی‌هایش جدی گرفته نشده، در سقوط بلک‌هاک مهارت چشمگیرش را نمایان می‌سازد.