جنگ با خشکسالی

مائده امینی 

آبانی که گذشت از آن آبان‌های پربارش بود. براساس اعلام وزارت نیرو، حجم بارش‌های تجمعی اول‌مهر تا دهم آبان به ۳۹ میلیارد و ۲۲۳ میلیون مترمکعب رسید. اعداد روایتگر یک سال پر بارش‌اند. مقایسه باران‌های پاییزی امسال با سال گذشته نشان می‌دهد که مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت (13.4میلی‌متر) 77.6 درصد افزایش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته 8.9 میلی‌متر) 167.4 درصد افزایش پیدا کرده است؛ اتفاقی که موجب شده برخی تحلیل‌گران در گوشه‌ و کنار 2ترسالی پی‌در‌پی برای ایران پیش‌بینی کنند؛پیش‌بینی‌هایی که به‌نظر می‌رسد وسواس صرفه‌جویی در مصرف آب ایرانی‌ها را کمتر می‌کند. این در حالی است که هدایت فهمی- کارشناس منابع آب وزارت نیرو- به همشهری می‌گوید در همین لحظه که از آبان پرباران حرف می‌زنیم،20درصد ایران در خشکسالی به‌سر می‌برد و حتی اگر سال‌های سال ترسالی در پیش داشته‌ باشیم منابع آبی از دست رفته ما بدون مدیریت مصرف و برنامه‌ریزی بازنمی‌گردند. نمی‌شود چشم به آسمان دوخت و با هر‌ماه پربارش فکر کرد که دوره‌های خشکسالی‌ به سر آمده.

ترسالی چیست؟ 

یک‌ماه پربارش ترسالی نمی‌آورد. هدایت فهمی- کارشناس منابع آب وزارت نیرو- می‌گوید: اگر میزان بارش‌های یک کشور در یک سال، بین 5تا 10درصد نوسان داشته باشد، یک نوسان طبیعی است اما اگر میزان بارش‌ها بیش از 10درصد نسبت به میانگین بارش کشور افزایش پیدا کند، سالی که میزبان این پدیده است، یک سال مطلوب به‌شمار می‌رود. در برخی موارد این عدد تا  صد درصد رشد می‌کند که در این شرایط می‌توانیم بگوییم ترسالی رخ داده است.

به سال‌ها ترسالی نیاز داریم 

خشکسالی و ترسالی هم مانند همه پدیده‌های هیدرولوژیک یک دوره برگشت دارند. هدایت فهمی می‌گوید: دوره برگشت خشکسالی کشور بین 11سال تا 15سال در مناطق مختلف بوده است. طبیعی است که در مقابل با دوره‌های ترسالی هم مواجه شویم. اما آیا طول این دوره‌ها هم به اندازه دوره‌های خشک طولانی است؟‌

کارشناس منابع آب وزارت نیرو می‌گوید: فراموش نکنید که ما هم‌اکنون درباره نوسانات اقلیمی حرف می‌زنیم. نوسانات اقلیمی با تغییرات اقلیمی متفاوت است. امروز گازهای گلخانه‌ای موجب گرم‌تر شدن کره‌زمین شده و این یک نوع تغییر اقلیمی رخ داده در جهان است که نوسانات اقلیمی نمی‌تواند آن را به تمامی جبران کند.

فهمی توضیح می‌دهد: در واقع با توجه به تغییرات اقلیمی به‌وجود آمده، مصارف بی‌رویه آب در کشور و از بین رفتن منابع آب زیرزمینی، یک سال و حتی 2سال ترسالی نمی‌تواند جبران کسری رطوبت خاک ایران وکسری مخازن آب‌های زیرزمینی را کند. دست‌کم به سال‌های سال ترسالی در کنار مدیریت مصرف نیاز داریم تا بتوانیم ادعا کنیم اندکی از مرحله هشدار‌ها فاصله گرفته‌ایم. راه‌حل اصلی مدیریت تقاضا و مصرف است. باید سازگاری با تغییرات اقلیمی جهان و ایران را یاد بگیریم. به گفته او در دوره‌های گذشته مردم با اقلیم خود سازگار شدند و منابع آب کشور را به درستی و به اندازه مصرف کردند. رویه‌ای که ما هنوز که هنوز است در پیش نگرفته‌ایم.


پیش‌بینی 2سال ترسالی، اندکی خوش‌بینانه است 

بدون شک در پاییز امسال بارش‌های بسیار خوبی داشتیم. هدایت فهمی توضیح می‌دهد: می‌توان ادعا کرد که حجم بارش‌های امسال نسبت به‌مدت مشابه سال گذشته 2برابر افزایش پیدا کرده و نسبت به متوسط بارش کشور 50درصد بیشتر بوده. اما فراموش نکنیم که در همین مدت زمانی در برخی مناطق جنوب شرقی کشور مانند سیستان و بلوچستان هنوز با خشکسالی مواجهیم. حتی در برخی از این مناطق بارش امسال از سال گذشته کمتر است. او ادامه می‌دهد: این بارش پاییزه هیچ الزامی به‌وجود نمی‌آورد که در زمستان جاری یا بهار و فصول بعدی با کمبود بارش مواجه نشویم. هرگز نمی‌توان ترسالی را برای یک مدت طولانی پیش‌بینی کرد و من فکر می‌کنم پیش‌بینی‌های برخی که حکایت از 2 سال ترسالی در آینده می‌کند، کمی خوش‌بینانه است. به‌نظر من پیش‌بینی صریح میزان بارندگی یک منطقه از آنجا که متاثر از یک عامل نیست در نهایت می‌تواند برای یک هفته صدق کند، نه چند سال.

20درصد ایران هنوز خشک است 

پاییزی که گذشت گاهی هفته‌های متوالی در تهران باران بارید. حتی شهر‌های کویری یزد و اصفهان هم میزبان نزولات آسمانی بودند. اما کرمان، سیستان و بلوچستان و بسیاری از مناطق دیگر همچنان رنگ باران را به‌خود ندیده‌اند. بسیاری از روستانشینان این حوزه برای تأمین آب شرب خود همچنان به تانکرها پناه می‌برند و مشکل آب کشاورزان این مناطق هم پابرجاست. فهمی بر این باور است که 20درصد ایران در همین لحظه هنوز با خشکسالی دست و پنجه‌نرم می‌کند؛ مناطقی که در آنها خبری از ترسالی نیست و بیش از همیشه نیاز به تدبیر و مدیریت برای تأمین آب خود دارند.