خانه از پای بست لرزان است

سیدرضا حسینی‌زاده | تبریز – خبرنگار: 

شاخص زلزله در تبریز آمار بالایی دارد و زلزله‌های سده‌های گذشته در تبریز با آثار تخریبی و آمار کشته‌های قابل توجهی همراه بوده است. ثبت 40 هزار کشته در زلزله‌های این شهر هم گواه این ادعاست. محققان زلزله‌شناسی همواره از خطر وقوع زلزله در این شهر خبر داده‌اند و بر ساخت خانه‌های امن و مستحکم از سوی شهروندان تبریزی تاکید دارند. 


ساخت‌وسازهای شهری روی گسل تبریز 

در ساخت‌وسازهای مناطق مختلف شهری تبریز آنچه از سوی کارشناسان مورد اخطار قرار گرفته، احداث ساختمان‌ها روی خاک‌های سست شمال تبریز و منطقه‌ای است که به گسل زلزله شهرت دارد. از دهه‌های گذشته و با وجود هشدارهای زمین‌‌شناسان و کارشناسان ساخت‌و‌ساز در این منطقه همچنان ادامه دارد و اقدامی جدی از سوی مسئولان استانی و کشوری برای جلوگیری از این ساخت‌و‌سازها صورت نگرفته است. 

چند روز قبل بود که «علی بیت‌الهی» مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات و دبیر کارگروه ملی زلزله وزارت راه و شهرسازی اعلام کرد طبق آیین‌نامه جدید، ساخت بیمارستان، مدرسه و ساختمان‌های چندطبقه روی گسل‌ها به‌ویژه در کلان‌شهرهای تهران، تبریز، مشهد و کرج ممنوع است. این ممنوعیت را حداقل در تبریز می‌توان نوشداروی بعد از مرگ سهراب دانست، چراکه در سال‌های اخیر یکی از بیشترین توسعه‌ها در منطقه شمال تبریز و دقیقا روی خط گسل زلزله صورت گرفته است. این روزها در مناطقی مانند باغمیشه می‌توان خانه‌های هشت‌طبقه و بیشتر را مشاهده کرده که در متراژی کم و به صورت عمودی رشد کرده‌اند. خانه‌هایی که حتی سازه بتونی هم ندارند و با سازه‌های آهنی بی‌کیفیت ساخته شده‌اند. 

فیلم‌هایی هم در فضای مجازی از تکان‌های عجیب این خانه‌ها در زلزله‌های اخیر منتشر شده است که نگرانی‌ها از وقوع حوادث ناگوار در صورت بروز زلزله‌ای با ریشتر قوی را بیشتر کرده است. هرچند برخی از این خانه‌ها به دنبال زلزله ورزقان در سال 91 و پس‌لرزه‌های شدید زلزله کرمانشاه در سال گذشته به علت ناایمن بودن تخلیه هم شده‌اند، اما همچنان ساکنان خانه‌هایی که به صورت چندین طبقه و به صورت غیرایمن زندگی‌ می‌کنند، کم نیستند. در این بخش از شهر تبریز بیمارستان‌های بزرگ و مراکز درمانی چندطبقه وجود ندارد، اما مدارس و مراکز آموزشی متعددی ساخته شده‌اند که خود بر حساسیت توجه به زلزله‌خیز بودن این منطقه می‌افزاید.


ساخت‌وسازهای بی‌کیفیت در باغمیشه تبریز 

یکی از مشاورین املاک قدیمی منطقه باغمیشه می‌گوید: افزایش انفجاری ساخت‌و‌ساز در باغمیشه مربوط به 2 دهه قبل است. ارزش زمین در این منطقه به یکباره چندین برابر افزایش پیدا کرد و پیمانکاران ساختمانی برای ساخت‌و‌ساز به این منطقه هجوم آوردند.
«علی‌اصغر امامی» با بیان این‌که خانه‌های دوطبقه و بیشتر در این منطقه در مدت کمتر از 20 شبانه‌روز و دور از چشم ماموران شهرداری ساخته شده‌اند، بیان می‌کند: این خانه‌ها بسیار بی‌کیفیت بوده و بسیاری از آنها پروانه و مجوز شهرداری هم ندارند. برخی مالکان پس از اتمام مراحل ساخت با پرداخت جرایم تنها اقدام به کسب مجوز از کمیسیون ماده 100 کرده‌اند که البته دلیلی بر مستحکم بودن خانه‌ها نیست.

وی ادامه می‌دهد: پس از زلزله ورزقان و به‌ویژه زلزله سال گذشته کرمانشاه، قیمت این خانه‌های بی‌کیفیت ارزان‌تر شده است و حتی برخی از این خانه‌ها خالی از سکنه هستند. اما برخی شهروندان بی‌بضاعت این خانه‌ها را خریداری و در آنها سکونت می‌کنند.  به اعتقاد این فعال حوزه ساختمان، ترغیب مالکان خانه‌های بی‌کیفیت به تخریب و نوسازی خانه‌ها منطبق بر اصول شهرسازی جدید و تخفیف یا بخشودگی هزینه‌های پروانه‌های ساختمانی و گسترش ویلاسازی در این منطقه می‌تواند راهکار خروج از بحران احتمالی باشد.


مدارس ایمن‌تر هستند 

عضو کمیسیون معماری و شهرسازی تبریز می‌گوید: بخشی از مدارس موجود در شهر تبریز از نظر ایمنی و محیط آموزشی غیراستاندارد بوده و از شهرداری خواسته‌ایم نسبت به ملزم کردن استاندارد‌سازی مدارس جدید و ایمن‌سازی مدارس قدیمی اقدام کند.
«غلامحسین مسعودی ریحان» ادامه می‌دهد: متولی استاندارد‌سازی مدارس سازمان نوسازی مدارس است و مدارسی که تحت نظارت این دستگاه ساخته می‌شوند، از استاندارد کافی برخوردارند و این مساله در زلزله‌های اخیر ثابت شده است. وی با اشاره به برخی نگرانی‌ها درباره ناایمن بودن مدارس در مناطق شمالی تبریز بیان می‌کند: مدارسی که در این مناطق ساخته شده‌اند چندین طبقه نبوده و از نظر ایمنی نسبت به ساختمان‌های دو و چند طبقه وضعیت بهتری دارند. این مدارس در مواقع بحرانی هم می‌توانند محل‌های امنی برای شهروندان باشند.


راهکار علمی برای نجات خانه‌های ناایمن 

رئیس سازمان کاردانی ساختمان آذربایجان شرقی می‌گوید: 2 رویکرد عملیاتی در بخش شمالی شهر تبریز باید صورت گیرد که یکی شامل ساختمان‌های قدیمی و احداث‌شده و دیگری در مورد ساختمان‌های در حال احداث است.
«کریم علی‌محمدی» ادامه می‌دهد: در حال حاضر و با توجه به پیشرفت علم ساختمان‌سازی‌، امکان احداث ساختمان در ناپایدارترین مناطق زمین هم وجود دارد و در کشوری مانند ژاپن که روی گسل زلزله قرار دارد ساختمان‌های چندین طبقه احداث شده است. بنابراین با صرف قرار داشتن زمین روی گسل نمی‌توان از احداث ساختمان در آن منطقه صرف‌نظر کرد.

وی بیان می‌کند: از نظر علمی مشکلی در حوزه ساخت‌و‌ساز استان نداریم، اما در عمل، اصول فنی رعایت نشده و نتیجه کار احداث ساختمان‌های غیرمقاوم است. علت رعایت نشدن اصول فنی در زمان ساخت‌و‌ساز هم عدم حضور دائمی مسئول فنی است که باید تغییر رویه‌ای در این زمینه صورت بگیرد.
علی‌محمدی ادامه می‌دهد: در مورد ساختمان‌های قدیمی که بدون رعایت مسائل فنی احداث شده‌اند، مقاوم‌سازی منطبق با اصول روز می‌تواند در این ساختمان‌ها صورت گیرد. توجه به مسائل فنی ساده‌ای که در حال حاضر در جهان اجرا می‌شود و می‌توان با هزینه کم در تبریز و در شمال شهر هم آنها را اجرا کرد.


اولین اقدام کشوری در شبکه شتاب‌نگاری

آخرین بازدید از مناطق نا‌امن شمال تبریز مربوط به سفر سال گذشته معاون وزیر راه و شهرسازی از این منطقه و شرکت در جلسه ستاد بازآفرینی استانداری بود. در این جلسه تنها به بازدید و استماع گزارش کارشناسان اکتفا شد. البته نتایج این بازدیدهای روزهای گذشته با خبر تحت‌ پوشش قرار گرفتن گسل شمال تبریز از سوی ۱۰ ایستگاه آنلاین و مدرن شتاب‌نگاری مشخص‌تر شد.  به گفته «علی بیت‌اللهی» رئیس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی از حدود 3 هفته قبل ۱۰ ایستگاه شتاب‌نگاری در امتداد گسل شمال تبریز، نصب شد و تحت پوشش آنلاین ثبت جنبش لرزه‌ای قرار گرفته است.

 به اعتقاد بیت‌اللهی این کار از دیدگاه زلزله‌شناسی، زلزله‌نگاری و مدیریت بحران می‌تواند دستاوردهای قابل ملاحظه‌ای برای کشور و به‌خصوص کلان‌شهر تبریز داشته و اکنون در شبکه شتاب‌نگاری، برای اولین بار در تاریخ مطالعات زلزله در کشور، گسل مهم و شناخته‌شده‌ای در جوار یک کلان‌شهر مهم، با 10 ایستگاه مدرن و برخط تحت پوشش قرار گرفته است. ممنوعیت ساخت بیمارستان، مدرسه و ساختمان‌های چندطبقه روی گسل چند شهر از جمله تبریز از سوی وزارت راه و شهرسازی هم خبر خوشی است که می‌تواند مانع از توسعه شتابان مرکز استان بر روی خط زلزله باشد.