روزکتابگردی؛ جبران یک اشتباه

محمدهاشم اکبریانی، عضو شورای سردبیری

روز کتابگردی را جریانات و گروه‌های غیرحکومتی و حکومتی به‌رسمیت شناخته و سعی در برگزاری بهتر آن دارند که این از ویژگی‌های برجسته آن است. همراهی وزیر، معاون ‌وزیر و مدیرکل و از طرف دیگر مشارکت ناشران دولتی و خصوصی و نویسندگان مستقل در برنامه‌های این روز، امری است که در کمتر رویدادی شاهد آن بوده‌ایم.

اما روز کتابگردی، حکایت‌های دیگری هم دارد. چرا این روز ظهور کرد و چرا از آن استقبال به‌عمل آمد؟ پاسخ به عوامل مختلفی بازمی‌گردد ولی یکی از آنها را باید به جبران یک اشتباه نسبت داد. توضیح می‌دهم.

فرهنگ و اقتصاد هریک تعاریف مخصوص به خود دارند که گرچه کاملا متعین و چارچوب‌بندی‌شده نیستند، اما نادیده‌گرفتن همان میزان تعریف و دقت نداشتن در مرزهای آنها عوارض سنگینی به‌همراه دارد. براساس همین تعاریف است که موضوعات و حتی کالاها و ابزارها هم به فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی تقسیم می‌شوند. با وجود اینکه تقریبا همه پدیده‌ها، آمیخته‌ای از سیاست، اقتصاد، فرهنگ و اجتماع هستند، اما طبیعی است که یک وجه بر دیگر وجوه غلبه داشته باشد.
مشکل زمانی آغاز می‌شود که پدیده‌ای مثلا سیاسی و اقتصادی کاملا سیاسی یا کالایی فرهنگی و اقتصادی صرفا اقتصادی یا فرهنگی دیده شود. از اینجاست که مشکل «کتاب» در جامعه ما آغاز می‌شود.
دهه‌های متمادی جامعه ما و خصوصا روشنفکران، کتاب را کالایی صرفا فرهنگی دیده و بر وجوه اقتصادی آن چشم بستند و حتی عار داشتند کتاب را کالایی اقتصادی هم بدانند. این نگاه به کتاب باعث شد موضوع سود و زیان، گردش مالی و... در زمره اموری بی‌اهمیت جلوه کنند. نویسنده، مترجم، وزیر، مدیرکل و از همه مهم‌تر خواننده، کتاب را کالایی صرفا فرهنگی می‌دیدند که نباید از زاویه‌ای اقتصادی به آن پرداخته شود. نویسنده نباید به فکر پول می‌بود و ناشر باید از سود چشم می‌پوشید. این وضع، تأثیر منفی خود را برجای گذاشت. همه متوجه آن شدند که اگر سود اقتصادی درخصوص کالای فرهنگی در نظر گرفته نشود، مشکل ایجاد خواهد شد. بر این اساس این تصور که کتاب، صرفا یک کالای فرهنگی است، عقب رانده و این کالا هم تابع اصل عرضه و تقاضا، سود مالی و... شد. اگر پیش از آن، چنین تصور می‌شد که یک ناشر یا نویسنده نباید در پی پول و سود سرمایه باشند، در شرایط پس از آن، ناشر و نویسنده، عواملی شدند که باید به ‌سود و پول اهمیت بدهند.

با شکل‌گیری چنین نگاهی بود که فعالیت‌ها برای کمک به اقتصاد نشر، دامن گسترد. حتی می‌توان گفت حذف سیاست‌های حمایتی نظیر یارانه کاغذ در همین قالب می‌تواند قابل فهم باشد. روز کتابگردی نیز در همین قاعده می‌گنجد. بنا و اصل اساسی کتابگردی بر خرید کتاب و شعار اصلی آن نیز همان پول‌دادن برای کتاب است.

هرکس با حضور در کتابفروشی و خرید حتی یک کتاب، به اقتصاد نشر کمک می‌کند. نویسنده و مترجم و وزیر هم می‌آیند تا علاوه بر آنکه خود کتاب می‌خرند، محرکه‌ای باشند برای توجه بیشتر جامعه به کتاب. آنچه مبنا و محور روز کتابگردی قرار دارد، «خرید» است؛ یعنی اصل اساسی اقتصاد. در این روز کتاب، دیگر یک کالای صرفا فرهنگی نیست و وجه اقتصادی آن اهمیت بیشتری می‌یابد. آنچه هدف روز کتابگردی را می‌سازد، پول‌دادن برای کمک به اقتصاد نشر است. روز کتابگردی یعنی روز نگاه اقتصادی به کتاب؛ موضوعی که در گذشته یا نبود یا بسیار اندک بود و یا خوار شمارده می‌شد.