الزامات احیای کارت سوخت

محمد رضا محمد خانی |  معاون سابق مرکز پژوهش‌ها

شریط تولید و عرضه بنزین و گازوئیل در کشور به‌گونه‌ای شده که ناگزیر به بازگشت کارت هوشمند سوخت هستیم. گرچه این طرح به شکلی ناقص اجرا و در ادامه برخلاف قانون مصوب مجلس اجرای آن متوقف شد اما هزینه راه‌اندازی این طرح طی مدت حدود 10روز از ابتدای تیر‌ماه سال86 با کاهش 9میلیون لیتری متوسط مصرف بنزین در کشور جبران شد و در سال‌های بعد نیز مصرف بنزین و گازوئیل به‌شدت کاهش یافت. با این روند مصرف بنزین منطقی شده بود و متقاضیان نیز به هر میزان که می‌خواستند قادر به استفاده از بنزین بودند اما برخی با استناد به ثبات قیمت سوخت اجرای طرح را متوقف کردند. براساس این طرح با مطالعاتی که شرکت ملی پالایش و پخش انجام داده بود این امکان وجود داشت که هر شخص تنها با کارت هوشمند سوخت خودروی خود قادر به سوختگیری باشد و مفاسد کنونی ناشی از فروش یا کوچ کارت سوخت به برخی مناطق برای تسهیل قاچاق بنزین و گازوئیل را شاهد نبودیم اما این طرح از ابتدا ناقص اجرا شد. اجرای کارت هوشمند سوخت مزایای بسیاری را به‌دنبال داشت؛ نخستین دستاورد این طرح آن بود که می‌توانستیم جزئیات تعداد، نوع و میزان مصرف وسایل نقلیه مختلف در کشور را به‌دست آوریم. همچنین پیشنهاد شده بود تا کارت هوشمند سوخت به‌خودروهایی داده شود که دارای بیمه شخص ثالث و معاینه فنی باشند حتی این امکان وجود داشت تا با اجرای درست و کامل این طرح از خودروهای پرمصرف و آلاینده عوارض مصرف سوخت دریافت شود. واقعیت آن است که متأسفانه می‌خواهیم مشکلات مصرف بنزین و گازوئیل را با افزایش قیمت حل کنیم. این در حالی است که طی حدود 40سال گذشته قیمت بنزین حدود هزار برابر افزایش یافته و از هر یک لیتر یک تومان به هزار تومان برای بنزین معمولی و 1200تومان بنزین سوپر افزایش یافته است.

با وجود این هنوز هم ادعا می‌شود که دولت برای مصرف بنزین و گازوئیل یارانه هنگفتی پرداخت می‌کند که ادعایی نادرست است. وقتی که قیمت بنزین سوپر به 800تومان افزایش یافت به‌دلیل بالا بودن قیمت نفت خام، نرخ فوب یک لیتر بنزین در خلیج‌فارس حدود 60سنت، نرخ دلار حدود 920تومان و قیمت بنزین سوپر با نرخ هر لیتر 800 در ایران حدود 35 تا 40درصد بالاتر از قیمت فوب خلیج‌فارس بود که با این روند نه‌تنها یارانه‌ای به بنزین سوپر پرداخت نمی‌شد بلکه با کسر هزینه‌های جانبی، عرضه بنزین سود هم داشت. در ادامه قیمت بنزین سوپر به 1200تومان افزایش یافت این در حالی است که قیمت کنونی بنزین فوب خلیج‌فارس به دلار پایین‌تر از آن موقع و حدود 45سنت است. با این روند در شرایطی که قیمت فوب بنزین به دلار کاهش یافته است، ادعای پرداخت یارانه بنزین صحت ندارد، در واقع به بنزین یارانه نمی‌دهیم اما به‌دلیل آنکه ارزش پول ملی ما ساقط شده است این یارانه به تومانی پرداخت می‌شود که با افزایش نرخ دلار از 3800تومان به 12 تا 13هزار تومان ارزش آن کاهش یافته است. این امر بدان معناست که قیمت دلار نه نرخ بنزین مشکل‌ساز شده است.

از سوی دیگر میزان مصرف بنزین در کشورمان چندان بالا نیست. براساس آمارهای جهانی تا سال2016 سرانه مصرف روزانه بنزین در ایران 0.73لیتر بوده که اکنون به 1.2درصد افزایش یافته است که این رشد مصرف ناشی از افزایش قاچاق بنزین بوده و بهتر است به جای ایجاد مشکل برای مردم با افزایش قیمت‌ بنزین و گازوئیل، با راه‌اندازی سامانه هوشمند کارت سوخت از قاچاق بنزین و گازوئیل جلوگیری شود. زمانی که کارت هوشمند فعال بود 44درصد بنزین کشور توسط تاکسی، وانت‌بارها و آژانس‌های مسافری، حدود 9.5 تا 10درصد توسط موتورسیکلت‌ها و بقیه آن توسط خودروهای شخصی و دولتی شامل نیروهای نظامی، انتظامی، آمبولانس‌ها و... مصرف می‌شد. در آن زمان مصرف بنزین در کشور منطقی شده بود اما با رها کردن کارت هوشمند سوخت قاچاق افزایش یافت و آمارهای مصرف سوخت رشد کرد. چرا کسی پاسخگوی توقف اجرای تکلیف قانونی کارت هوشمند سوخت نبوده که اکنون ناچار باشیم تا با تعیین ضرب‌الاجل به مردم اعلام کنیم که اگر تا 24آذرماه کارت هوشمند سوخت دریافت نکنند، قادر به دریافت بنزین نخواهند بود؟!

گرچه از هرجا جلوی ضرر را بگیریم منفعت است حال اینکه کارت بنزین به کارت بانکی متصل شده و پرداخت به صورت الکترونیکی شود یا... بد نیست. همچنین هزینه کردن برای ایجاد یا اجرایی شدن زیرساخت‌های کارت هوشمند سوخت به هر میزان عقلانی و به صرفه خواهد بود و هزینه آن در مدت زمان کوتاهی مستهلک می‌شود. از سوی دیگر میزان مصرف بنزین کاهش یافته و مناقشه صرفه‌جویی مصرف و پرداخت یارانه نیز مرتفع می‌شود. مردم صرفه‌جویی می‌کنند اما وقتی هنوز هم در حمل‌ونقل عمومی مشکل داریم، نمی‌توان کاهش استفاده از خودروهای شخصی برای کمتر شدن میزان مصرف بنزین را به مردم تکلیف کرد. مخلص کلام آنکه استفاده و اجرای درست سامانه هوشمند کارت سوخت، ارقام 10 تا 20میلیون لیتری روزانه قاچاق بنزین را تا بیش از 90درصد کاهش خواهد داد. از سوی دیگر احیای کارت هوشمند سوخت به‌منزله افزایش قیمت بنزین و گازوئیل نیست بلکه دولت می‌تواند با اجرای این طرح و کاهش قاچاق سوخت، از زیاندهی بیشتر مردم و هدر رفتن سرمایه‌های ملی جلوگیری کند.