بی‌توجهی طرح تفصیلی به منظر شهری

خدیجه نوروزی

جین جیکوبز می‌گوید: «هنگامی که خیابان‌های شهر زیبا و جالب باشند آن شهر سرزنده و زمانی که خیابان‌های شهر زنده و خسته‌کننده باشند، آن شهر ملال‌آور به‌خاطر آورده خواهد شد». از این روست که توجه به منظر و سیمای شهرها بسیار مهم است و در سراسر دنیا برای زیباسازی نمای شهری اقدامات گسترده‌ای انجام می‌شود. در کشور ما نیز در دهه‌های اخیر کارهای بسیاری انجام شده؛ اگرچه امروزه به‌دلیل رشد سریع و روزافزون جمعیت و تکنولوژی همراه با تغییر و تحولات اقتصادی و فرهنگی، شاهد شکل‌گیری شتاب‌زده فضاهای شهری هستیم. 

شیراز نیز همسو با سایر کلانشهرها طی این سال‌ها اقدامات زیادی درجهت زیباسازی مبتنی بر فرهنگ و تاریخی که در خاکش ریشه دوانده، انجام داده است و چهره شهر در برخی نقاط کاملا متفاوت با گذشته است. اما در برخی مناطق نیز اقدامات چندان مناسبی انجام نشده و بعضی کارشناسان و پژوهشگران معماری شهری اعتقاد دارند که شیراز زیبایی خود را از دست داده است. آرمین کشاورز، معماری که پژوهش‌های گسترده‌ای در حوزه زیباسازی شهری داشته،‌ معتقد است: «ساختن بناهای مرتفع در اطراف حافظیه و باغ جهان‌نما و ساختن هتل در کوهپایه، از اتفاقاتی است که در طول سال‌های اخیر در فضای شهری شاهد آن بوده‌ایم و باعث شده است که خط آسمان در معرض خطر قرار گیرد و حریم بصری برخی از نمادهای شیراز مثل حافظیه تهدید شود که ناشی از فقدان مهندسی در امر شهرسازی است». وی اظهار می‌کند: «وجود نماهای مختلف بدون هویت در سطح شهر نیز چهره شیراز را آشفته‌تر از هر زمان دیگری کرده که علت این معضل نبود ضوابط برای طراحی نما در بدنه‌های شهری است».

نمادهای شهری

جهانبخش میرزاوند- رئیس سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهری شهرداری شیراز- در مورد تغییر نوع نگاه درخصوص فضاهای شهری در مقایسه با چند سال اخیر و اقدامات این سازمان، در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: «نمادهای شهری اگر بخواهند هویت‌بخشی لازم را داشته باشند باید مبتنی بر تاریخ، فرهنگ و هنر حاکم بر شهر باشند که در این زمینه بناهای ساخته‌شده سعدیه، حافظیه و ارگ کریم‌خانی، دروازه قرآن و... از نمونه‌های ارزنده‌ای هستند که این اثربخشی را دارند. اگر‌چه ما نماد فاخر در شیراز کم نداریم اما در برهه‌ای من نیز با نظر بسیاری از معماران مبنی بر نداشتن هویت در برخی نمادهای شهری موافق بودم. از همین رو تلاش کردیم تا با تغییر رویکرد و با دادن فراخوان ملی برای باز طراحی میادین شهر مانند میدان نمازی، دانشجو، ارتش و... از هنرمندان دعوت به عمل آوریم تا با نمادهایی یکبار مصرف و زودگذر مواجه نشویم، لذا ترجیح کیفیت بر کمیت را در دستور کار قرار دادیم. شیراز دارای هویت‌های تاریخی بی‌شماری است و از همین رو کار برای هنرمندان آن سخت‌تر است. ».

بافت قدیم شیراز

همیشه رد‌پای تاریخ و فرهنگ را می‌توان در محله‌های قدیمی یافت. شیراز هم پر است از این محله‌های قدیمی که هنوز در انتظار سیمایی زیبا هستند تا اندکی آرامش و حس نشاط را از در و دیوارهای کهنه و فرسوده بگیرند؛ کوچه هفت‌پیچ در محله سنگ‌سیاه یا محله‌های سهل‌آباد، مهدی‌آباد، شریف‌آباد، سعدی و هفت‌تنان پر ‌است از این دیوارهای کهنه و سقاخانه‌هایی که دیگر شمعی‌افروخته ندارند و مخروبه شده‌اند. زمانی در کنارشان می‌ایستادند و چشم‌ها گرم دیدن آن همه زیبایی می‌شد اما اکنون باید چشمانت را ببندی و از کنارشان عبور کنی تا سردی و خاموشی‌شان در وجودت رخنه نکند. سقاخانه بازارچه حاج‌زینل در نزدیکی مسجد حاج‌علی را زمانی همه می‌شناختند اما اکنون کاملا تخریب‌شده است و باید فکری به حال سقاخانه‌های مسجد مولا، مسجد بغدادی، دارالسلام، سقاخانه بازارچه فیل وقصرالدشت کرد.

میرزاوند در مورد اقدامات انجام‌شده در بافت قدیمی شهر از منظر سیمای شهری می‌گوید: «ما سعی کرده‌ایم در 11منطقه شیراز به یک نسبت کار انجام دهیم و جداره‌های سیمانی و خاکی مناطق فرسوده شهری را با نقاشی و طراحی زیبا کنیم تا با ایجاد هارمونی و زیباسازی، حس امیدواری را به شهروندان به‌ویژه قشر آسیب‌پذیر در بافت فرسوده القا کنیم. برخی از پروژه‌هایی که در این مناطق در حال انجام است تا عید به پایان می‌رسد. این مسئله را نیز باید مورد توجه قرار داد که با داشتن بودجه 5میلیارد تومانی امسال، خیلی نمی‌توانیم در سطح گسترده کار زیباسازی را پیش ببریم و برای رسیدن به نقاط ایده‌آل و تغییر چهره این مناطق به حداقل 50میلیارد تومان بودجه سالانه نیاز داریم».

این مسئول ادامه می‌دهد:‌ «موضوعی که در منظر شهری باید به آن توجه کرد بحث حفظ و نگهداری از نمادهای شهری است که حداقل سالی 10درصد قیمت تمام‌شده به روز را  باید برای آن صرف کرد تا عمر درازی داشته باشند».

نماهای ساختمان‌ها

وقتی که در خیابان‌های شیراز با ظاهر بیرونی ساختمان‌ها و بناها مواجه می‌شویم رخوت و کسالتی را شاهدیم که از عدم‌اهمیت به معماری و مسائل زیباشناختی شهری ناشی می‌شود. جهانبخش در این مورد می‌گوید: «متأسفانه در طرح‌های تفصیلی، جامع، مجموعه شهری و طرح توسعه عمران ناحیه شهری، گزینه سیما و منظر شهری نادیده گرفته‌شده و به‌عنوان مثال فضایی برای نصب تابلو درنظر گرفته نشده و در خیلی از موارد دست ما بسته است که البته قرار است از این به بعد در اجرای چنین طرح‌هایی به سیما و منظر شهری توجه شود تا شاهد بروز چالشی تحت عنوان آشفتگی در نمادها و زیباسازی شهری در موقعیت‌های مختلف مکانی نباشیم که درخور و شایسته شهری چون شیراز نیست. تدوین برنامه‌هایی جامع و مطلوب، هویت و قدمت این کلانشهر را بیش از گذشته به معرض نمایش خواهد شد».