بیرون چهاردیواری، اختیاری

عیسی محمدی

شهرهای زیبا، غالبا شهرهایی منظم و به‌قاعده هستند. وقتی به شهرهای پیشرفته دنیا سفر می‌کنید، پیش از هر چیزی نظم موجود در رفت‌وآمد و کالبد شهر است که شما را جذب می‌کند. اما شهرهای غیرپیشرفته و درهم برهم، چنان غیرمنظم شکل گرفته و به زندگی‌شان ادامه می‌دهند که از دل این بی‌نظمی،کمتر جذابیتی هم بیرون می‌تراود. بخشی از نظم شهر را هم، مدیریت نماسازی‌ها و نیز نظارت بر به‌هم‌نخوردن نظم پیشین حاکم بر این نماها تشکیل می‌دهد. بخشی از این وظیفه را شهرداری به‌دوش می‌کشد و البته بخش اعظم‌تر برعهده مردم است. درباره تغییراتی که مردم در نما و ظاهر ساختمان‌های خود می‌توانند ایجاد کنند، گفت‌وگویی داشته‌ایم با زینب ماژانی که معمار و دبیر کمیته نمای منطقه 8 تهران است.

قواعد عمومی و اختصاصی ‌نما

قبل از هر بحثی،‌ بد نیست بدانید که قاعده‌هایی از سوی معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران تدوین یافته است تا کسانی که می‌خواهند در حوزه نماسازی ورود کنند، به آنها توجه داشته باشند. بخشی از این قواعد عمومی و بخشی اختصاصی است. چرا اختصاصی؟ بعضی مناطق بافت تاریخی دارند و ساخت‌وساز در آنها باید با عطف به حفظ این بافت تاریخی صورت بگیرد؛ مثل بخش‌هایی از منطقه 12تهران. مناطقی دیگر نیز غالباً تجاری، مدرن، فرهنگی یا ... هستند.

کمی بیشتر درباره قانون نما

زینب ماژانی در ابتدای امر کلیاتی را درباره نما و مباحث مرتبط با آن مطرح می‌کند. او دراین‌باره توضیح می‌دهد: «در قوانین عمومی مربوط به نماهای ساختمان، ما چند گونه بخشنامه داریم: الزامات،‌ توصیه‌ها، پرهیزها. این قواعد و ضوابط از زمان طراحی نما تا گرفتن جواز آن و کارکردن نماهای تصویب‌شده و هنگامی که پایان‌کار می‌گیرند، باید رعایت شده باشد».

نما و نبایدهای سفت و سخت قانونی

شاید برای شمایی که در حال مطالعه این مطلب هستید، جای سوال باشد که در این زمینه چه باید و نبایدهایی وجود دارد. البته همه این موارد، خود یک کتابچه مفصل می‌شود و جایگاهش در این مطلب کوتاه نیست. ماژانی درباره بخش‌هایی از این بایدها و نبایدهای مرتبط با نماهای ساختمان چنین می‌گوید: «درخصوص مصالح، خط قرمزهای ما استفاده از نمای تمام‌شیشه‌ای یا فلزی، رنگ‌های ناهماهنگ و نامتعارف،‌ فرم‌های نامأنوس و نامتعارف مثل کشتی و میوه، استفاده از مصالح برنده و خطرناک در طبقات اول و همکف و شبیه آن است. در بخش ملحقات که مهم‌ترین قسمت مرتبط با نما چه هنگام ساخت و چه بعد از آن است، بخشی از نبایدهای ما عبارتند از این موارد: هیچ‌کدام از موارد تأسیساتی نباید به‌صورت قابل رؤیت در نمای ساختمان وجود داشته باشد، نباید هیچ‌گونه نوشته‌ای روی ساختمان وجود داشته باشد؛ البته جدا از مواردی که مجوزش گرفته شده، نباید از علائم و نمادهای ضدفرهنگی و ضددینی استفاده کرد و... . در حوزه پیش‌آمدگی‌ها و بازشوها و بام و... هم ملاحظات و قوانینی وجود دارد. ازجمله اینکه در پشت‌بام، عناصر تأسیساتی نباید بدون پوشش مناسب کار شوند، طوری که از معابر قابل مشاهده باشند».

مشکل اصلی ناآگاهی مردم است

دبیر کمیته نمای منطقه 8، همچنین درباره اینکه این‌همه قوانین داریم ولی باز هم مردم اقدام به دستکاری نماهای ساختمان می‌کنند، می‌گوید: «مردم تا اسم قانون را می‌شنوند، همیشه در ذهنشان منعیات و دستوراتی برای انجام دادن می‌آید، درحالی‌که به‌دلیل و فلسفه و نتیجه این قوانین فکر نمی‌کنند؛ مثلا یکی از دلایل اینکه اجازه استفاده از نمای کلاسیک داده نمی‌شود، زلزله‌خیز بودن تهران است. اتفاقی اگر بیفتد، این نماها خطرناک خواهند بود. بخشی از مردم دوست دارند خانه‌هایی شبیه قصر داشته باشند. در حالی که حتی اگر پیشینه قصرها را هم مطالعه کنید، می‌بینید که بیشتر یک ساختمان مهم در یک حکومت و شهر بوده‌اند تا محل سکونت؛ و اینکه بیشتر مردم در خانه‌ها و ساختمان‌هایی شبیه هم زندگی می‌کردند و زندگی می‌کنند. به همین نسبت بیشترین حق دخل‌وتصرف مردم هم مربوط به داخل خانه‌هاست، نه نمای آنها. نمای ساختمان‌ها از حیث عمومی، متعلق به عموم شهر است و از حیث ساکنان نیز، مشاع بوده و متعلق به ساکنان یک ساختمان. اما متولی اینکه چه نمایی را می‌توانید اجرا کنید و بعدازآن چه دخل و تصرفی در نما می‌توانید داشته باشید،‌ شهرداری محسوب می‌شود».



موردی بود به 137زنگ بزنید

ماژانی معتقد است که با وجود قانون‌های کامل در این زمینه، هنوز هم مواردی از دخل و تصرف مردم در نماهای بیرونی ساختمان‌ها دیده می‌شود. اما واقعا چرا؟ او معتقد است که بیشتر به ناآگاهی مردم بازمی‌گردد. دلیل بعدی هم نبود‌مسئولیت‌پذیری شهروندان است. ماژانی تأکید دارد که نیروهای دستگاه‌های ناظری مثل شهرداری و پلیس و... محدود است،‌ پس نمی‌توانند تمام‌وقت در حال رصد و برخورد با این موارد باشند؛ چرا که مسئولیت‌های دیگری هم دارند. درحالی‌که اگر شهروندان خودشان احساس مسئولیت کنند، زیبایی ظاهری شهر را حق قانونی خود دانسته و نسبت به گزارش و برخورد با موارد نقض آن می‌توانند اقدام و اطلاع‌رسانی کنند. او همچنین سامانه 137شهرداری را در مورد گزارش قانون‌شکنی در مورد نماهای ساختمان پیشنهاد می‌کند؛ امکانی که شهروندان غالبا کمتر از آن استفاده می‌کنند.

تابلوها هم قاعده‌ خودشان را دارند

ماژانی نصب تابلوهای تبلیغاتی بر ساختمان را مربوط به سازمان زیباسازی می‌داند؛ «البته در این زمینه باید مسئولان زیباسازی اظهارنظر کنند. اما معتقدم که بخش‌های شهرسازی و معماری و زیباسازی باید در این زمینه هماهنگی خوبی با هم داشته باشند. طبیعی است که بایدونبایدهایی برای تابلوها تعریف شده است؛ از حیث ارتفاع نصب و حجم تابلو و رنگ و ... .»

نظافت نما با شهروندان است

بحث‌های پایانی ما با ماژانی، درباره مهم‌ترین ممنوعیت‌های تغییر در نماها و نیز نظافت آنهاست. 

در این مورد جواب می‌شنویم که «در این زمینه‌ها بخشنامه‌ای در سال93 تبیین شده که هنوز مورد استناد است و طبق آن کار می‌کنیم. مهم‌ترین بحث ما هم الحاقات به نمای ساختمان است؛ به‌این‌ترتیب که اجازه نصب کولر و کانال‌کشی از روی نما و... داده نشده. پوشاندن بالکن‌ها و تبدیل آنها به انباری و... هم ازجمله این موارد است. اما نکته مهم این است که غالبا این دخل و تصرف در نماها، کمتر مورد برخورد و پیگیری ارگان‌ها قرار می‌گیرد. به همین دلیل است که می‌بینید کولرهای گازی در بیرون ساختمان نصب شده و ممانعتی هم ایجاد نمی‌شود. در مورد نظافت نمای قابل مشاهده ساختمان‌ها نیز، درست است که جزوی از فضای عمومی شهر محسوب می‌شود اما نظافت آن با شهروندان ساکن آن ساختمان است که صاحبان حقیقی آن محسوب می‌شوند چون نما و ساختمان متعلق به آنهاست. البته در موارد استثنا، همچون قرارداشتن در یک خیابان و گذر مهم یا اجرای یک مراسم مهم در یک بخش یا حضورنداشتن ساکنان و متروکه بودن ساختمان، ممکن است که شهرداری کار نظافت را هم انجام بدهد. اما کلیت ماجرا همان است که در ابتدا گفتم».

* مهم‌ترین بحث پس از ساخت الحاقات به نمای ساختمان است؛ به‌این‌ترتیب که اجازه نصب کولر و کانال‌کشی از روی نما و... داده نشده. پوشاندن بالکن‌ها و تبدیل آنها به انباری و... هم ازجمله این موارد است. اما نکته مهم این است که غالبا این دخل و تصرف در نماها، کمتر مورد برخورد و پیگیری ارگان‌ها قرار می‌گیرد