جزئیات فرایند تازه شفافیت اطلاعات شرکت‌ها در بازارسهام

معاون نظارت بر بورس‌ها و ناشران سازمان بورس و اوراق بهادار جزئیات تغییرات تازه به‌وجود آمده در فرایند افشا و شفافیت اطلاعات در بازارسهام را اعلام کرد. حسن امیری در گفت‌وگوی تفصیلی با همشهری دستورالعمل جدید معاملات بازار سهام را که واکنش‌های بسیاری را از هفته گذشته در بازار سهام به‌دنبال داشته، تشریح و تأکید کرد: این دستورالعمل باید با دقت بیشتری بررسی شود؛ چراکه این دستورالعمل برخلاف آنچه درباره آن گفته شده به شفاف‌سازی‌ فرایند ارائه اطلاعات شرکت‌ها، روان شدن معاملات و افزایش منافع سهامداران منجر خواهد شد.امیری همچنین از تدوین دستورالعمل انضباطی جدیدی خبر داد که قرار است براساس آن، با مدیران متخلفی که اطلاعات غلط به بازار ارائه می‌دهند و موجب گمراهی سرمایه‌گذاری و سهامداران می‌شوند، به‌صورت جدی برخورد شود.  به گفته او براساس این دستورالعمل انضباطی، ارائه اطلاعات خلاف واقع به بازار سهام، به سلب صلاحیت مدیران متخلف و جلوگیری از عضویت آنان در هیأت‌مدیره همه شرکت‌های بورس و فرابورس منجر خواهد شد.

پیش‌بینی سود چه ایرادهایی داشت؟

معاون سازمان بورس با بیان دلایل حذف الزام شرکت‌ها به ارائه گزارش پیش‌بینی سود گفت: سابقه نشان داده است که پیش‌بینی درآمد هر سهم، انحراف زیادی با نتایج واقعی عملکرد شرکت‌ها در پایان هر سال مالی دارد. حسن امیری با بیان اینکه بهتر است به جای انتشار گزارش پیش‌بینی درآمد هر سهم یک دامنه در مورد پیش‌بینی عملکرد ناشر منتشر شود، گفت: برای پیش‌بینی عملکرد باید کف و سقف ارائه شود؛ یعنی براساس مفروضات و گزارش تفسیری مدیریت می‌توان پیش‌بینی عملکرد را در یک دامنه تعیین و اعلام کرد. او توضیح داد: پیش‌بینی عملکرد فقط یک مزیت داشت و آن هم این بود که برای افرادی که دانش و اطلاعات کافی در حوزه مالی نداشتند یک رقم از آینده شرکت ارائه می‌کرد اما در نقطه مقابل گزارش پیش‌بینی عملکرد دارای ایرادهای زیادی بود. معاون سازمان بورس با دسته‌بندی ایرادهای ارائه پیش‌بینی سود شرکت‌ها طبق روش قبلی گفت: نخستین ایراد این بود که مدیران برخی شرکت‌ها براساس اطلاعات پیش‌بینی شده، نوسان قیمت سهام خود را کنترل می‌کردند؛ به‌طور مثال زمانی که قیمت سهام یک شرکت رشد می‌کرد، مدیران آن شرکت پیش‌بینی عملکرد را کاهش و در زمان‌های نزولی قیمت سهام پیش‌بینی عملکرد را افزایش می‌دادند. او با اشاره به دومین ایراد ادامه این روش افزود: برخی مدیران یا افراد شاغل در شرکت‌ها با استفاده از اطلاعات نهانی و قبل از درج آثار آن در گزارش پیش‌بینی عملکرد، از نوسان قیمت سهام منتفع می‌شدند. برای نمونه متأسفانه برخی شرکت‌ها پس از رشد قیمت سهام، خبر تعدیل مثبت در پیش‌بینی درآمد هر سهم را افشا می‌کردند که این موضوع از مطلع بودن برخی افراد از تعدیل سود حکایت داشت.

امیری درباره سومین ایراد روش قبلی در ارائه پیش‌بینی سود شرکت‌ها تأکید کرد: برای ارائه پیش‌بینی عملکرد، مدیران شرکت‌ها مجبور بودند متغیر‌های خارج از کنترل خود را، مانند قیمت ارز یا نرخ جهانی فلزات، برآورد کنند؛ درحالی‌که مدیران شرکت‌ها نقشی در تعیین قیمت این متغیرها ندارند. به گفته معاون سازمان بورس نقطه ضعف چهارم در انتشار پیش‌بینی عملکرد شرکت‌ها این بود که اگر مدیری اعلام می‌کرد برنامه‌ای برای فروش دارایی‌های خود دارد، مجبور بود به‌منظور اطلاع‌رسانی به همه سهامداران، قبل از شروع دوره مالی آینده، آثار فروش دارایی را در پیش‌بینی عملکرد خود لحاظ کند. حال اگر مدیر، موفق به فروش دارایی نمی‌شد، عملا پیش‌بینی سود شرکت با تعدیل منفی روبه‌رو می‌شد.

امیری توضیح داد: اشکال پنجم در روش انتشار پیش‌بینی عملکرد شرکت‌ها این بود که تا قبل از اصلاح دستورالعمل‌ها، به‌منظور رتبه بندی شرکت‌ها از لحاظ شفافیت اطلاعاتی از 2فاکتور قابلیت اتکا و بموقع بودن استفاده می‌شد. به این معنا که شرکتی که اطلاعاتش را بموقع ارائه می‌کرد و در عین حال کمترین نوسان را در پیش‌بینی‌های ارائه‌شده با یکدیگر و همچنین با عملکرد واقعی داشت، رتبه بهتری در زمینه اطلاع‌رسانی کسب می‌کرد؛ درحالی‌که این فرایند ایراد‌هایی داشت و همواره ناشرانی که در زمینه بموقع بودن از انضباط کافی برخوردار بودند به‌علت نوسان پیش‌بینی درآمد هر سهم، که بخشی از مفروضات آن از اختیار یا کنترل مدیر خارج است، معمولا رتبه‌های پایین‌تری کسب می‌کردند که این مورد همواره مورد اعتراض آنها بود. او افزود: همزمان با اصلاح دستورالعمل‌های فوق‌الذکر، ضوابط رتبه‌بندی ناشران نیز متناسب با الزامات جدید اصلاح شد؛ به‌نحوی که شرکت‌هایی که اطلاعات را بموقع ارائه و گزارش مقبول از حسابرس دریافت می‌کنند از رتبه بهتری نیز برخوردار خواهند شد.

دستکاری قیمت و انحراف از واقعیت

امیری با تأکید بر اینکه در دستورالعمل‌های اصلاح شده تلاش شده است دوره توقف نمادها کوتاه‌تر شود، گفت: بیشتر توقف‌ها ناشی از تغییرات مستمر در پیش‌بینی عملکرد ناشر و اختلاف پیش‌بینی عملکرد نسبت به پیش‌بینی قبلی یا عملکرد واقعی بوده است. او افزود: به‌طور معمول تفاوت زیادی بین نخستین پیش‌بینی عملکرد شرکت و سود تحقق یافته واقعی وجود داشت و معمولا شرکت‌ها در اطلاعات میان‌دوره‌ای گزارش پیش‌بینی عملکرد را اصلاح می‌کردند و همین موضوع به دستکاری در قیمت و انحراف زیاد در پیش‌بینی عملکرد شرکت‌ها منجر می‌شد. به گفته معاون سازمان بورس هم‌اکنون پرونده‌های مختلفی در مورد چنین تخلفاتی در سازمان بورس وجود دارد که جرایم زیادی ناشی از ارائه پیش‌بینی‌های غیرقابل اتکا یا عدم‌افشای بموقع تغییرات در پیش‌بینی عملکرد دیده می‌شود.

دوره همزمانی

معاون سازمان بورس با بیان اینکه فعالان بازار سرمایه در جریان اجرای دستورالعمل‌های اصلاح شده پذیرش، افشا و معاملات 2نکته را متذکر شده‌اند، گفت: نکته اول اینکه بازار پس از حذف گزارش پیش‌بینی عملکرد دچار یک خلأ اطلاعاتی می‌شود و دوم اینکه مدیران شرکت‌ها هنوز از آمادگی برای انتشار گزارش‌های تفسیری مدیریت برخوردار نیستند. او افزود: پس از بررسی‌های به‌عمل آمده در سازمان بورس مقرر شد فرایند حذف پیش‌بینی عملکرد در یک دوره همزمانی اجرا شود؛ به این معنا که در این دوره، هم پیش‌بینی عملکرد و هم گزارش تفسیری مدیریت با هم منتشر شود. به‌گفته او هرچند از تاریخ 9دی1396شرکت‌ها مجاز به انتشار گزارش پیش­‌بینی عملکرد سالانه نیستند، ولی ضروری است تغییرات با اهمیت در پیش­‌بینی درآمد هر سهم خود را که پیش از این تاریخ منتشر شده است، از طریق اطلاعیه افشای اطلاعات با اهمیت در سامانه کدال منتشر کنند.

مزیت‌ گزارش تفسیری 

امیری با بیان اینکه پیش‌بینی عملکرد یک عدد است درحالی‌که گزارش تفسیری مدیریت حاوی اطلاعات بسیار اثر‌گذاری است که می‌تواند به شفافیت بازار کمک زیادی کند، گفت: اگر نوسانی در قیمت‌های سهام از قبیل رشد یا کاهش اتفاق بیفتد و این نوسان قیمت از مقدار خاصی عبور کند، شرکت باید گزارش شفاف‌سازی‌ منتشر کند و سازمان بورس براساس دستورالعمل‌های اصلاح شده این کار را به یک ضابطه تبدیل کرده است. به گفته او براساس دستورالعمل جدید از این پس اگر افزایش یا کاهش قیمت رخ دهد، نماد شرکت به‌صورت سیستماتیک بسته و سپس باز می‌شود و در فاصله بسته و باز شدن نماد، بورس تهران یا فرابورس از شرکت گزارش شفاف‌سازی‌ مطالبه می‌کنند.

شرکت‌ها چطور علامت‌دار می‌شوند

معاون سازمان بورس با اشاره به اینکه نهاد ناظر بازار سرمایه تلاش کرده با قرار دادن یک علامت در کنار نام شرکت‌هایی که در حوزه اطلاعات قابل ارائه خود نقص دارند، به شفافیت بازار سهام کمک کند، توضیح داد: به‌طور کلی در3حالت ممکن است علامت هشدار در کنار نماد معاملاتی یک شرکت قرار گیرد. امیری افزود: یکی از این 3حالت عبارت است از اینکه شرکت درج شده در بازار دوم بورس تهران یا فرابورس حداقل 3مورد از الزامات دستورالعمل پذیرش در آن بازار را رعایت نکند؛ به‌عنوان نمونه تعداد سهامداران از حداقل مقرر کمتر، سهام شناور از حداقل مقرر پایین‌تر و سرمایه نیز از حداقل تعیین شده کمتر باشد. به گفته او، دومین حالت این است که عملکرد ناشر در 2سال مالی متوالی حسابرسی شده به زیان منجر شده باشد. او افزود: حالت سوم هم این است که شرکت هر کدام از الزامات تعیین شده در مواد 7تا 12مکرر دستورالعمل اجرایی افشای اطلاعات در بورس را رعایت نکند.

نحوه تعلیق شدن شرکت‌ها

معاون سازمان بورس با اشاره به نحوه تعلیق شرکت‌ها در بازار سهام گفت: فرض کنید شرکتی سال مالی‌اش 29اسفند است؛ این شرکت باید حداکثر تا آخر تیرماه سال بعد صورت‌های مالی حسابرسی شده را منتشر کند. با رویه قبلی اگر این شرکت اطلاعاتش را در موعد مقرر ارائه نمی‌کرد، نماد معاملاتی آن تا زمان انتشار صورت‌های مالی حسابرسی شده در بورس یا فرابورس متوقف می‌ماند.او افزود: اما با رویه جدید این وظیفه و اختیار به بورس‌ها داده شده است که در زمان ارائه نشدن اطلاعات در تیرماه نماد شرکت را متوقف نکنند اما می‌بایست علامت هشدار را در کنار نام شرکت نمایش دهند و به مدیران آن 2‌ماه فرصت بدهند که اطلاعات مالی‌ لازم را منتشر کنند. معاون سازمان بورس ادامه داد: چنانچه پس از 2‌ماه مدیران شرکت برای منتشر نکردن اطلاعات دلایل قابل‌قبولی ارائه کردند، مثلا یک شرکت پالایشی اعلام کند هنوز نرخ مصوب خوراک یا نرخ محصولات را از وزارت نفت دریافت نکرده است، یک‌ماه دیگر به آن شرکت فرصت داده می‌شود تا اطلاعاتش را تکمیل و ارائه کند؛ در غیراین صورت شرکت تعلیق می‌شود. او افزود: اگر شرکتی گزارش فعالیت‌های ماهانه خود را ارائه نکند، نماد آن وارد فرایند تعلیق می‌شود و چنانچه گزارش فعالیت ماهانه خود را در 3دوره متوالی یا 5دوره متناوب ارائه نکند، نماد شرکت تعلیق می‌شود. در همین مدت همه مکاتبات میان بورس و ناشران روی کدال نمایش داده می‌شود.

تفاوت تعلیق و تحت احتیاط دربورس‌ها

معاون سازمان بورس با اشاره به واژه‌های توقف، مشمول فرایند تعلیق، تعلیق و تحت احتیاط که در دستورالعمل جدید بورس به آنها اشاره شده و تفاوت میان آنها، توضیح داد: توقف یعنی جلوگیری از انجام معامله یک ورقه بهادار به‌مدت 5روز کاری. مانند توقف نماد معاملاتی ناشر برای برگزاری مجمع یا توقف نماد معاملاتی ناشر به‌علت نوسان قیمت سهام شرکت. از سوی دیگر، مشمول فرایند تعلیق، شامل فرایندی است که از زمان رعایت نشدن الزامات پذیرش و افشا شروع و طی آن شرکت فرصت دارد حداقل الزامات تعیین شده را رعایت کند. به گفته حسن امیری، درصورت رعایت، علامت هشدار از کنار نماد آن شرکت برداشته می‌شود؛ در غیراین صورت نماد معاملاتی شرکت تعلیق می‌شود. او در عین حال تأکید کرد: در طول این فرایند معامله سهام شرکت به‌صورت عادی صورت می‌پذیرد. او افزود: فهرست شرکت‌های مشمول فرایند مذکور به‌صورت روزانه در سایت بورس تهران یا فرابورس برای اطلاع عموم اعلام خواهد شد. معاون سازمان بورس با اشاره به مفهوم تعلیق شدن نماد شرکت در بازارسهام گفت: تعلیق یعنی جلوگیری از انجام معامله یک ورقه بهادار به‌مدت بیش از 5روز کاری. هم توقف و هم تعلیق می‌تواند توسط بورس‌ها یا سازمان بورس انجام شود. به‌عنوان نمونه توقف نماد شرکت‌ها درصورتی که قیمت سهام آنها طی 5روز کاری بیش از 20روز نوسان داشته باشد نمونه‌ای از توقف نماد توسط بورس‌هاست یا چنانچه شرکتی در بازار دوم بورس درج شده باشد و الزامات تعیین شده برای موارد پذیرش را رعایت نکند، نماد آن تعلیق می‌شود. او در عین حال توضیح داد: چنانچه سازمان بورس نماد معاملاتی شرکتی را به دلایلی چون افشا نشدن بموقع اطلاعات با اهمیت، ظن دستکاری یا تقلب درصورت‌های مالی یا نیاز به شفافیت وضعیت اطلاعاتی تعلیق کند، نماد معاملاتی حداکثر پس از 30روز کاری مورد بازگشایی قرار می‌گیرد. امیری با اشاره به اینکه در چنین وضعیتی بازگشایی نماد شرکت‌ها به 2حالت امکان‌پذیر است، افزود: در حالت نخست چنانچه شرکت در مدت تعلیق نماد همه اطلاعات درخواست شده را ارائه کند و ابهام سازمان بورس برطرف شود، نماد معاملاتی آن در بورس‌ها به‌صورت عادی و بدون محدودیت دامنه نوسان مورد بازگشایی قرار می‌گیرد اما در حالت دوم چنانچه شرکت در مدت تعلیق نماد همه اطلاعات درخواست شده را ارائه نکند یا ابهام سازمان بورس برطرف نشود، نماد معاملاتی آن به‌صورت «تحت احتیاط» مورد بازگشایی قرار می‌گیرد. او توضیح داد: معامله تحت احتیاط یعنی اینکه قبل از هر معامله روی سهام شرکت، همه خریداران و فروشندگان باید فرم اطلاع از ابهام را تکمیل کرده و در اختیار کارگزار خود قرار دهند. این فرم هم‌اکنون در اختیار همه کارگزاران است.

نحوه شفاف‌سازی‌ نوسان قیمت سهام 

معاون سازمان بورس درباره اینکه در چه مقاطعی شرکت‌ها باید برای ارائه اطلاعات شفاف کنفرانس خبری برگزار کنند، گفت: قبلا یک رویه نانوشته وجود داشت و آن این بود که زمانی که قیمت سهام شرکت‌ها افزایش پیدا می‌کرد سازمان بورس از ناشر گزارش شفاف‌سازی‌ مطالبه می‌کرد. این رویه عملا در زمان‌هایی که قیمت سهام یک شرکت رشد می‌کرد اتفاق می‌افتاد و کمتر در زمان‌های نزول قیمت رخ می‌داد. امیری ادامه داد: با رویه جدید شرکت‌هایی که ظرف 5روز متوالی قیمت سهامشان 20درصد نوسان داشته باشد، بسته می‌شوند و شرکت موظف است در مورد نوسان قیمت شفاف‌سازی‌ کند اما در عین حال نماد شرکت روز معاملاتی بعد مورد بازگشایی قرار خواهد گرفت. به گفته او اگر شرکت شفاف‌سازی‌ نکند، بورس تهران و فرابورس موظفند این موضوع را از طریق اطلاعیه‌ای به اطلاع بازار برسانند و در مقابل نماد شرکت را باز کنند.

او ادامه داد: نکته دوم اینکه اگر سهام شرکتی ظرف 15روز 50درصد نوسان داشته باشد شرکت باید کنفرانس اطلاع‌رسانی منتشر کند و رویه این‌طور است که بورس خطاب به شرکت نامه‌ای ارسال کرده و اعلام می‌کند که حداکثر ظرف 48ساعت کنفرانس اطلاع‌رسانی برگزار و نتایج آن را افشا کند. او توضیح داد: در این روش اصل نامه روی سایت کدال قرار می‌گیرد و رونوشت به شرکت اصلی ارسال می‌شود در همین مدت تحلیلگران می‌توانند سؤالات خود را در سامانه تدان قرار دهند و شرکت نیز موظف است به همه این پرسش‌ها پاسخ دهد.

اصلاح دستورالعمل‌های انضباطی

معاون سازمان بورس بر لزوم توسعه دستورالعمل‌های انضباطی و برخورد با تخلفات در سازمان بورس تأکید کرد و گفت: برنامه ما این است که بخش مربوط به تخلفات و موارد انضباطی را بازنگری کنیم؛ با این دیدگاه که مقررات مربوط به تخلفات نسبت به قبل سخت‌تر خواهد شد. او ادامه داد: سازمان بورس بعد از تکمیل دستورالعمل مربوط به تخلفات، سختگیری‌های بیشتری انجام خواهد داد و احتمالا موضوعات مربوط به سلب صلاحیت از این پس بیشتر در بازار سرمایه مطرح می‌شود؛ یعنی اینکه اگر انحراف از زمانبندی یا تأخیر در ارائه اطلاعات یا ارائه نشدن اطلاعات را شاهد باشیم، موضوع به‌عنوان یک تخلف مهم درنظر گرفته شده و مدیر سلب صلاحیت می‌شود؛ به این معنا که مدیران متخلف دیگر نمی‌توانند عضو هیأت مدیره شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و فرابورس باشند.

او توضیح داد: اجرای رویه مذکور در شفاف‌سازی‌ اطلاعات عملکرد واقعی شرکت‌ها اهمیت ویژه پیدا می‌کند، بنابراین در عملکرد واقعی دیگر جای خطا وجود ندارد و اگر در ارائه گزارش‌های واقعی خطایی اتفاق بیفتد، یعنی اینکه جرم اتفاق افتاده است و مدیران شرکت در حال کتمان حقیقت هستند. او با بیان اینکه ارائه نشدن اطلاعات و ارائه اطلاعات خلاف واقع و کتمان واقعیت یک مسئله انضباطی نیست و جرم تلقی می‌شود، تأکید کرد: سازمان بورس در مقررات انضباطی درصدد است تخلفات سهامداران عمده را هم درنظر بگیرد؛ از این طریق که آنها را جریمه یا از ارائه خدمات بازار سرمایه محروم کند. به بیان دیگر اگر خطایی اتفاق بیفتد علاوه بر مدیران، سهامدار عمده هم مشمول جریمه شود و جریمه آنها بیشتر محرومیت از اعطای خدمات بازار سرمایه است؛ مثلا با درخواست‌های آنها برای افزایش سرمایه، تأسیس صندوق، شرکت مشاورسرمایه‌گذاری یا سرمایه‌گذاری موافقت نخواهد شد و اگر سهامدار عمده مجموعه‌ای خارج از بازار سرمایه باشد، کدهای معاملاتی آنها برای خرید یا فروش سهام ناشر مسدود خواهد شد.