فروش خیال به حکام خاورمیانه

نام محمد بن‌سلمان،  ولیعهد عربستان سعودی با پروژه‌های اقتصادی و برنامه‌های توسعه جنجالی گره خورده است. از زمانی که او موفق شد رقبای خود را یکی بعد از دیگری کنار زده و درحالی‌که بسیار جوان است تا ولیعهد پادشاه عربستان شود،  این پروژه‌های متعدد و گسترده به‌عنوان برنامه ولیعهد جدید برای آینده عربستان مطرح شد؛ برنامه‌هایی که تمامی آنها با نام «چشم‌انداز 2030» شناخته می‌شوند. اما حالا که ستاره ولیعهد جوان رو به افول است،  این برنامه‌های توسعه و طراحان آن مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته‌اند؛ همان رسانه‌هایی که تا 2 سال پیش بدون توجه به این جزئیات،  با آب و تاب زیادی از اهداف درخشان برنامه‌های توسعه ولیعهد عربستان سخن می‌گفتند. به گفته نیویورک تایمز،  طراح چشم‌انداز 2030عربستان،  شرکت مشاوره‌های توسعه مکنزی است؛ یکی از مشهورترین شرکت‌های بین‌المللی در این زمینه که البته برخلاف محتوای برنامه‌هایش،  سابقه چندان درخشانی ندارد.

به گفته نیویورک‌تایمز،  مکنزی پیش از این با بسیاری از کشورهای عربی،  قراردادهای مشابهی برای فروش چشم‌انداز داشته است. برای مثال در سال 2008،  چشم‌انداز توسعه 2030را به سلمان بن‌حمد آل‌خلیفه،  فرزند پادشاه بحرین فروخته است. مشابه چنین چشم‌اندازی به محمد بن‌زاید،  ولیعهد ابوظبی،  جمال مبارک،  فرزند حسنی مبارک،  رئیس‌جمهور پیشین مصر،  سیف‌الاسلام قذافی،  فرزند معمر قذافی،  رئیس‌جمهور پیشین لیبی و احمد عبدالله صالح،  فرزند علی عبدالله صالح،  رئیس‌جمهور پیشین یمن فروخته شده است. نکته قابل توجه این است که محتوای این برنامه‌های توسعه تقریبا یکسان است؛ بلندپروازانه و دست نیافتنی!

به گفته شبکه الجزیره،  مدل‌های توسعه مکنزی علاوه بر اینکه هیچ تناسبی با بافت تاریخی،  اجتماعی و فرهنگی کشورهای خاورمیانه ندارد،  اصولا دور از دسترس است و به‌نظر می‌رسد نوعی توافق نانوشته میان خریدار و فروشنده این برنامه‌ها وجود دارد؛ به‌گونه‌ای که خریدار،  با وجود آگاهی از محتوای رؤیایی و خیالی طرح،  به‌دلیل بازتاب‌های اجتماعی و رسانه‎ای مثبتی که برای تحکیم موقعیت خود در کشورهای جهان سوم به آن نیاز دارد،  طرح را با قیمت قابل توجهی خریداری می‌کند.

تمام اینها در حالی است که براساس گزارش نیویورک‌تایمز،  سوابق منفی مکنزی محدود به ارتباط تجاری این شرکت با شاهزادگان عرب نبوده و مشاوره‌های آن حتی در کشورهای غربی هم نتایج منفی به همراه داشته است. برای مثال،  این شرکت موفق به پیش‌بینی بحران مالی سال 2008نشده و بر این اساس خسارت‌های متعددی را برای مشتریان خود به بار آورده است.  از سوی دیگر مکنزی موفق به نجات جنرال موتورز از سقوط نشده و در نهایت،  خطوط هوایی سوئیس را هم به ورشکستگی رسانده است. با این حال،  شرکت مکنزی در سال 2015موفق شد بزرگ‌ترین قرارداد تاریخ خود را با عربستان سعودی،  برای تحکیم موقعیت ولیعهد جوان در این شرکت منعقد کند؛  قراردادی که نتیجه آن،  چشم‌انداز توسعه رؤیایی 2030بود. این چشم‌انداز که مبنای آن،  خروج اقتصاد عربستان از وضعیت اتکای کامل بر نفت و تبدیل آن به کشوری با منابع درآمدی مختلف،  ازجمله دانش بنیان بود،  به فاصله چند هفته بعد از رونمایی با انتقادات گسترده‌ای از سوی کارشناسان روبه‌رو شد،  انتقاداتی که البته دور از چشم رسانه‌ها بود. با این حال به‌تدریج نتایج غیرعملی و حتی منفی برنامه‌های این شرکت در عربستان،  همچون دیگر کشورهای عربی نمایان شده است؛ شرکتی که شبکه الجزیره،  از آن با نام «فروشنده خیال» یاد می‌کند.