لب بر لب مرگ

عیسی محمدی

هرچند که سیگارکشیدن امری غیرعادی و غیرمنطقی محسوب می‌شود، اما در رفتارهای روزمره و در سبک زندگی ما ایرانیان و تمامی مردم جهان، تبدیل به امری عادی و منطقی شده است. دیگر کسی نمی‌پرسد که چرا سیگار کشیده می‌شود و چرا باید کشیده بشود؛ سیگارکشیدن به‌راحتی پذیرفته شده و غالبا مشکلی با آن ندارند. و شگفت‌‌تر اینکه همین امر عادی، آمارهایی غیرعادی و غیرمنطقی در ایران دارد؛ از آمار و ارقام مرتبط به مصرف گرفته تا مرگ‌ومیر و باقی مشکلاتی که ایجاد می‌کند. شاید شما هم به‌عنوان خواننده این پرونده، جزو جامعه سیگاری‌ها باشید؛ اما خواندن همین آمار و ارقام، حتماً شما را متوجه اثرات غیرطبیعی این رفتار طبیعی‌شده خواهد کرد. چندروایت نسبتاً معتبر از مصرف دخانیات در ایران را با هم مرور می‌کنیم؛ از این بابت نسبتاً معتبر که در ایران، بحث آمار و آمارپردازی، هنوز آنچنان که باید جدی نیست. پس هر آماری، می‌تواند به‌راحتی نقض و تفسیر شود.

روایت اول

به گفته مسئول دبیرخانه ستاد کنترل و مبارزه با دخانیات وزارت بهداشت، نزدیک 7درصد جمعیت 18 تا 25سال، 12درصد جمعیت 25 تا 34سال، 16درصد جمعیت 35 تا 44سال و 18درصد جمعیت 45 تا 54سال در ایران، جزو مصرف‌کنندگان محصولات دخانی هستند. طبق این آمار، بیشترین میزان مصرف دخانیات را، باید بازه سنی 45 تا 54سال بدانیم.

روایت دوم

بین سال‌های 1388 تا 1390، مصرف قلیان در ایران 50درصد رشد داشته. نکته جالب‌تر اینکه در همین بازه زمانی، مصرف سیگار ثابت مانده و افزایشی نداشته است. اما در سال1395 شاخص مصرف سیگار کشور یک‌درصد رشد داشت که به 1/14درصد جمعیت برای انواع محصولات دخانی به‌صورت روزانه و غیرروزانه رسید. طبق آمارهای ارائه‌شده، مصرف سیگار در روستاها بیشتر از شهرهاست؛ چرا که در روستاها مصرف قلیان امری عادی است و در نتیجه، قبح مصرف سیگار هم ریخته شده است.

روایت سوم

کارشناسان اشاره می‌کنند که طی سال‌های آینده، با رشد بالای مصرف سیگار در ایران روبه‌رو خواهیم برد. دلیلش هم مقدمه‌چینی مصرف قلیان و ریخته‌شدن قبح آن نزد خانواده‌‌هاست. در واقع خانواده‌‌ها به قلیان، نگاهی تفریحی دارند، درحالی‌که نمی‌دانند نیکوتین موجود در آن، سیستم وابستگی فرد را فعال می‌کند و در نتیجه، مصرف دخانیات حتما باید تداوم داشته باشد. بعدها که فراهم ساختن قلیان امکان‌‌پذیر نباشد، افراد وابسته به نیکوتین آن، به سیگار که دم دست‌تر است پناه می‌برند.

روایت چهارم

آمارها می‌گویند که مصرف روزانه سیگار در زنان، در بازه زمانی 1390 تا 1395، یک‌درصد افزایش داشته است. پیش‌بینی‌ها می‌گویند که مصرف سیگار در میان زنان، خاصه در شهرهای بزرگ، طی سال‌های پیش‌رو افزایش قابل توجهی خواهد داشت. شاید جالب‌‌تر از این آمار، دلیل آن باشد. مسئول دبیرخانه ستاد کنترل و مبارزه با دخانیات وزارت بهداشت در این‌باره گفته است که چون وزارت صنعت، مجوز فروش برخی از سیگارها را به‌عنوان سیگار لایت و سبک صادر کرده بود، این تصور وجود دارد که مصرف این سیگارها آسیب‌رسان نیست و در نتیجه، مناسب جوانان و زنان است؛ تصوری که نادرست است. از سوی دیگر مصرف این نوع سیگارها، نوعی کلاس اجتماعی هم به همراه دارد.

روایت پنجم

آمار بعدی را هم رئیس مرکز برنامه‌‌ریزی و نظارت بر دخانیات داده است. او در یکی از گفت‌و‌گوهای خود، گفته بود که طی 2ماه ابتدایی سال96، در مجموع 503میلیون نخ سیگار وارد کشور شده. اما این آمار در 2‌ماه نخست سال‌جاری به صفر رسید. البته در این آمار، وضعیت سیگارهای قاچاق ذکر نشده است. از سوی دیگر، واردات سیگار در سال1394، در مجموع 16میلیارد و 400میلیون نخ بوده است. اما با راه‌اندازی کارخانه‌های جدید در داخل کشور، این رقم به 3میلیارد و 270میلیون نخ در سال گذشته رسید. تولید داخلی سیگار در سال1393، 29میلیارد نخ بوده است. اما در سال گذشته این رقم به 49میلیارد و 300میلیون نخ رسید.

روایت ششم

دیگر آمار مرتبط با مصرف سیگار در ایران، به مرگ‌ومیر ناشی از آن مربوط می‌شود. در این مورد هم آمارهای متعددی وجود دارد. دکتر رامین ابریشمی -عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی آزاد- در جایی از رقم 11هزارنفره مرگ‌ومیر ایرانیان به‌دلیل مصرف دخانیات صحبت کرده بود. عضو کمیته علمی هجدهمین کنگره آسیایی داروسازی بالینی همچنین از مصرف 55میلیارد نخ سیگار در ایران و نیز هزینه 30هزارمیلیاردتومانی درمان بیماری‌های ناشی از مصرف آن سخن گفته بود و اینکه 11درصد مردم ایران سیگاری هستند. نکته جالب دیگر، این است که 70درصد سیگاری‌ها تمایل به ترک داشته و نیمی از آنها نیز در سال گذشته اقدام به ترک کرده‌اند. انواع روش‌ ترک سیگار نیز شامل دارودرمانی، روان‌درمانی و ترک بدون اهرم‌های روانی و دارویی است. ترک سیگار بدون دارو و روانشناسی، تنها 3تا 6درصد می‌تواند موفقیت‌آمیز باشد.

روایت هفتم

همانطور که در مقدمه مطلب اشاره کردیم، آمار و ارقام مختلفی در این زمینه وجود دارند. ولی به‌نظر می‌رسد آمار مرگ‌ومیر 50تا 60هزار ایرانی در یک سال اخیر به واسطه مصرف دخانیات به واقعیت نزدیک‌تر باشد. رئیس دبیرخانه ستاد کشوری دخانیات در این زمینه گفته است که 14درصد جمعیت بالای 18درصد کشور مصرف‌کننده دخانیات هستند که از این میزان، 10درصد سیگاری‌اند. هر فرد سیگاری هم روزانه 13نخ سیگار مصرف می‌کند که مصرف کل سیگاری‌های کشور مابین 50تا 55میلیارد نخ است؛ یعنی جمعیت سیگاری‌ها 11تا 12میلیون‌نفر است. رئیس مرکز کنترل دخانیات هم گفته است که سالانه 60میلیارد نخ سیگار در ایران مصرف می‌شود که به ازای هر یک‌میلیون نخ، یک مرگ اتفاق می‌افتد؛‌ یعنی سالانه 60هزار مرگ ناشی از سیگار. در کنار همه این آمارها، باید اشاره کنیم که سن مصرف دخانیات در ایران، در مردان و زنان، به 12و 14سال کاهش یافته است.