فاصله زیاد مزرعه تا سفره!

خدیجه نوروزی

4.3 درصد از مساحت زمین‌های زیرکشت کشاورزی کشور مربوط به استان تهران است. سالانه حدود 6 میلیون تن محصول از این زمین‌ها روانه میادین میوه و تره‌بار می‌شود اما با وجود نزدیکی به تهران و کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل بازهم میوه و صیفی‌جات گران به دست مصرف‌کنندگان می‌رسد و کشاورزان کم‌بهره‌ترین‌ها در چرخه تولید هستند. 

حجم تولیدات

عادل مصدقی-  معاون فنی و بازرگانی سازمان تعاون روستایی استان تهران- در گفت‌وگو با همشهری با اشاره به حجم تولیدات کشاورزی در روستاها می‌گوید: «در استان تهران 160 هزار هکتار اراضی زراعی و 164 هزار هکتار اراضی باغی وجود دارد که در سال زراعی مهر 95 تا مهر 96  میزان برداشت محصولات کشاورزی ما  بیش از3 میلیون تن بوده است. برداشت گندم 224 هزار تن،  جو 183 هزار تن و کلزا 1700تن و 20 هزار تن نیز سطح زیرکشت سبزی و صیفی‌جات (گوجه، خیار،  فلفل،  هندوانه،  سیب‌زمینی،  پیاز و...) بوده که میزان برداشت از این سطح بالغ بر یک میلیون و 104هزار تن در سال 96-95 بوده‌است. برآورد امسال ما نیز در این نوع محصولات یک میلیون و 25هزار تن خواهد بود که علت کاهش آن مربوط به تغییر الگوی کشت و خشکسالی است که گریبانگیر کشاورزی شده است. سال 95 میزان برداشت محصولات سردرختی 870 هزار تن بود که در سال گذشته به 490 هزار تن رسید. 40 هزار هکتار نیز سطح زیر‌کشت سیب‌زمینی ماست که برداشت آن به 400 هزار تن در سال می‌رسد». وی به عمده محصولات شهرستان دماوند اشاره و اظهار می‌کند:‌ «در 5535 هکتار از اراضی باغی این شهرستان درختان سیب ریشه دوانده که نژاد لبنانی و فرانسوی آن شهرت جهانی دارد. سال گذشته حدود 200 هزار تن برداشت سیب داشتیم که در سنوات دورتر 350 هزار تن بوده اما به علت سرمازدگی 100 هزار تن برداشت شده است. استان تهران در تولید گیلاس،  سیب‌درختی،  سبزی و صیفی‌گلخانه‌ای و  قارچ خوراکی نیز رتبه اول را در کشور داراست».

مزدی که به جیب دلالان می‌رود

یکی از دلایل مهاجرت بسیاری از کشاورزان به شهر در سال‌های اخیر نگرفتن دسترنج‌شان با وجود تحمل سختی‌های تولید است. مصدقی با اشاره به این موضوع عنوان می‌کند:‌ «مشکلات کشاورزان ما دقیقا پس از تولید آغاز می‌شود. زمانی که بیش از 50درصد ارزش افزوده محصولات در جیب دلالان می‌رود؛ این یعنی نابود‌شدن انگیزه تولید. فاصله زیاد قیمتی بین محصولات فروخته روی زمین و عرضه آن در میادین اصلی میوه و تره‌بار عملا دست کشاورز را برای ادامه کار سست می‌کند. گوجه‌ای که با قیمت 3500 تومان از دست کشاورز خریداری می‌شود چرا باید با دلال بازی به 7 هزار تومان برسد و یا پیاز 500 تا 800تومانی در مراکز عرضه محلی با قیمت 2500 تومان به دست مشتری برسد. یا سیب‌زمینی فروخته‌شده در سر‌زمین که 2200 تا 2700 است با قیمت 4700 تومان عرضه شود! این در حالی است که در منصفانه‌ترین حالت باید 15 تا 20 درصد روی محصولات کشاورزی کشیده شود تا خریداران متحمل گرانی نشوند». معاون فنی و بازرگانی سازمان تعاون روستایی استان تهران ادامه می‌دهد: «ما تا مرحله تولید را با همکاری کشاورز در دست داریم تا بتواند محصولی با کیفیت نسبتا بالا و بازدهی خوب به عمل آورد و بر کاشت،  داشت و برداشت نظارت‌هایی داریم و تلاش می‌کنیم با آگاه‌سازی، کشاورز را با بهترین روش‌های نوین آبیاری و نوع کشت آشنا کنیم اما بعد از تولید دیگر چرخه کار در دست ما نیست و دقیقا در همین جاست که کشاورز متضرر می‌شود».

همت کشاورزان در بی‌آبی

روستا یعنی آب. حفظ روستا و کشاورزی با وجود آب است که تداوم می‌یابد اما متأسفانه در سال‌های اخیر کاهش حجم بارندگی‌ها،  آب‌های سطحی و زیرزمینی،  رمق آن را کشیده و روستانشینان کشاورز را با مشکلات عدیده‌ای مواجه کرده است. 

مصدقی با گلایه از همکاری‌نکردن مسئولان برای تخصیص آب مورد نیاز کشاورزان می‌گوید:‌ «خشکسالی موجب شد تا روستاهای جنوب و جنوب‌شرقی مستقر در دشت‌ها و مناطق کوهپایه‌ای نتوانند از حقابه اراضی کشاورزی این بخش از استان از آب‌های سطحی استفاده کنند. مسئولیت آب بر عهده وزارت نیرو است اما همکاری لازم را در این زمینه انجام نمی‌دهد».

با چنین شرایطی لازم است تا کشاورزی به سمت نیاز‌سنجی و قراردادی‌شدن با کشاورز پیش رود تا تولیدات در هر منطقه‌ای بر اساس نیاز باشد. معاون فنی و بازرگانی سازمان تعاون روستایی استان تهران با بیان این راهکار می‌افزاید: «با این کار بخشی از زیان دولت که ناشی از خرید تضمینی است کاهش می‌یابد و دولت ناچار نیست برای تنظیم بازار از خزانه هزینه کند. بدین ترتیب مولفه‌های مؤثر بر تولید مانند آب،  خاک و هوا نیز به درستی در چرخه کشاورزی به کار گرفته می‌شوند. برای رسیدن به این کیفیت،  باید کشاورزان آستین همت را بالا بزنند و وارد عمل شوند.  مدت‌هاست که سخن از تغییر الگوی کشت می‌کنیم اما کشاورزان حاضر نیستند سختی‌های آن را بپذیرند. به‌عنوان مثال کشت کلزا مانند کشت گندم دیم کار آسانی نیست و باید کشت و برداشتش محاسبه شده باشد؛ چرا که برداشت زودهنگام یا دیرهنگام آن منجر به تولید محصول با‌کیفیت و مرغوب نخواهد شد و مراقبت‌های زیادی می‌خواهد که کشاورزان زیر‌بار چنین مسئولیتی نمی‌روند. کشت این محصول تا 30 مهر به اتمام می‌رسد. هدف سازمان تعاون روستایی رسیدن به مقدار 10‌هزار تن کلزا ست اما تاکنون توانسته‌ایم 2هزار تن در منطقه تولید داشته باشیم. این در حالی است که شاید بسیاری مطلع نباشند که 80درصد مواد روغنی ما از خارج وارد می‌شود که نظارتی بر بهداشت این محصولات به صورت آزمایشگاهی وجود ندارد».

تغییر کاربری

پرمراجعه‌کننده‌ترین بخش سازمان تعاون روستایی استان مربوط به امور اراضی برای تغییر کاربری زمین یا فروش آن است؛ چرا که کشاورزی که بخواهد با هزار مکافات آب را در زمینش جاری کند و محصولاتش را ارزان بفروشد انگیزه‌ای برای ادامه این کار ندارد. همه بر این امر واقفند که تولید سخت است و برای پرشدن فاصله درآمدی و مهاجرت از شهر به روستا باید مشکلات برطرف شود. مصدقی می‌گوید: «در قانون 5 و 6 برنامه توسعه، بحث تشکیل سازمان توسعه روستایی مطرح شده که نگاهش ارزش‌بخشی به کل روستاهاست که باید متولی داشته باشد و با انجام اقداماتی خاص نرخ بهره‌وری کشاورز از تولید را بالا ببرد. با همسو‌شدن سیاست‌های سازمان،  چرخه تولید و بعد از تولید را دست می‌گیریم. تعاونی‌ها به‌عنوان یک تشکل مردم‌نهاد با داشتن ظرفیت 5 هزار تنی انبارها و 57 فروشگاه عرضه مستقیم محصولات کشاورزی با حمایت دولت از طریق اعطای تسهیلات کم‌بهره یکساله و راه اندازی شبکه بازاریابی، موجب هدایت درست سرمایه‌های کشاورزی استان تهران و زنجیره عرضه سالم خواهند شد». 

مکث

تولیدات سرانه محصولات دامی تهران

استان تهران با درنظر گرفتن شاخص جمعیت و مساحت به نسبت دیگر استان‌ها به لحاظ سرانه و بازده تولید در مقام اول قرار دارد. استان تهران با تولید 165 هزار تن تخم‌مرغ و در دست‌داشتن 17 درصد تولید، جایگاه نخست کشور را در تولید این محصول به خود اختصاص داده است. همچنین با تولید یک میلیون و 50 هزار تن شیر در سال، جایگاه دوم در کشور را دارد که 60درصد آن به شیوه صنعتی و 40 درصدش از طریق واحدهای کوچک روستایی تامین می‌شود. با تولید 31 هزار و 200 تن گوشت‌قرمز (50 درصد صنعتی و 50 درصد سنتی) نیز در جایگاه هفتم کشوری قرار داریم. تولید مرغ معمولی نیز 67 هزار تن است که 20 درصد نیاز استان را تامین می‌کند.