کوچ
عشایر تهران چطور زندگی می‌کنند؟
خشکسالی و تصرف مراتع؛ بلای جان عشایر تهران
نورا عباسی
تابستان داغ تهران که به روزهای آخر می‌رسد، نزدیک به 3هزار خانوار عشایری، سیاه‌چادرهایشان را جمع می‌کنند و از ییلاق راهی قشلاق می‌شوند. عشایر استان تهران، سال‌هاست که گرمدره کرج در غرب تهران و پردیس و کمرد شرق تهران را به‌عنوان مسیرهایی برای رفت‌وآمد میان ییلاق و قشلاق انتخاب کرده‌اند اما هر قدر زندگی شهرنشینی رونق پیدا می‌کند، کوچ عشایر سخت‌تر می‌شود تا جایی که عشایر در کنار مشکلات ناشی از خشکسالی باید با کسانی که با دست‌درازی به اراضی ملی، مسیر کوچ آنها را از بین برده‌اند، کنار بیایند.
عشایر تهران چند درصد نیازهای غذایی هم‌استانی‌ها را تولید می‌کنند؟
هاتف ممیزی- مدیرکل عشایر استان تهران- در گفت‌وگو با همشهری، جمعیت عشایر استان تهران را 14هزار نفر اعلام کرد. او درباره نقش عشایر استان تهران در تأمین نیازهای غذایی این استان گفت: «تمام تولید عشایراستان تهران در بازار تهران مصرف می‌شود. 25درصد گوشت قرمز دام سبک (گوسفند و بز) تهران را عشایر استان تهران تأمین می‌کنند. در حوزه لبنیات هم 25درصد از لبنیات تولیدی عشایر برای مصرف خودشان است و باقی لبنیات به روستاها و شهرهای نزدیک عرضه می‌شود».
براساس گفته ممیزی در سال 96،حدود 14هزار و 70تن شیر، 11هزار و 760تن گوشت، 3هزار و 700تن لبنیات و همچنین حدود 550تن پشم از سوی عشایر استان تهران تولید شده است.
درگیری عشایر با خشکسالی و تعرض به مراتع
خشکسالی و تعرض به مراتع، مشکل اصلی عشایر استان تهران است. ممیزی در این باره گفت: «در سال زراعی گذشته، شاهد بارش 3/27 میلی‌متری در استان تهران بودیم. این کاهش میزان بارش بر میزان تولید علوفه تأثیر گذاشت تا جایی که براساس آمار، 12هزار تن از میزان علوفه مراتع کاسته شده است. این کاهش علوفه موجب شد تا 287تن از وزن دام عشایر هم کم شود؛ به‌عبارت دیگر اگر علوفه به دام نرسد، دام‌پرواری آنگونه که باید، رشد نمی‌کند».
خشکسالی در زمینه آبرسانی به دام‌ها مشکل‌ساز شده است.700هزار رأس دام سبک عشایر، روزانه حدود 3میلیون و 500هزار لیتر آب مصرف می‌کنند. مدیرکل عشایر استان تهران، مسئله تأمین آب موردنیاز دام‌های عشایر را به‌عنوان مشکل ناشی از خشکسالی نام برد؛ «به‌دلیل تعرض به آب‌های موجود در مسیر عشایر و خشکسالی استان تهران، عشایر، بسیاری از آب‌های سطحی و قنات‌ها را از دست داده‌اند و ما مجبوریم در مسیر عبور عشایر تانکرهای آب بگذاریم تا مسئله آبرسانی به دام‌ها حل شود.»
گله از نهادهایی که مراتع را به نام خود می‌زنند
اهمیت زمین در استان تهران موجب شده است تا مراتع مورد نیاز عشایر هر سال بیشتر از سال قبل آب برود. از نظر ممیزی «تعرض و تصرف به منابع طبیعی ملی در استان تهران زیاد اتفاق می‌افتد و چون مرتع، بستر زندگی عشایر است، با این تصرف‌ها دایره حضور عشایر در عرصه‌های طبیعی هر روز تنگ‌تر می‌شود. از سوی دیگر محورهای مواصلاتی در تهران بدون مطالعه ایجاد شده که این موارد موجب قطع مسیر عشایر برای حرکت میان ییلاق و قشلاق شده است. گسترش زندگی شهرنشینی به‌خصوص در حدفاصل تهران تا شهرستان دماوند و فیروزکوه مانع عبور احشام و دام عشایر در این محورهاست و در جنوب تهران هم در برخی مناطق عرصه مرتعی واگذار شده است، به‌عنوان مثال در جنوب غرب شهرستان ورامین این موضوع،عشایر را برای بهره‌برداری از علوفه دچار مشکل کرده است.»
او با اشاره به قانونی که در سال 89در رابطه با اراضی ملی تصویب شده است، گفت:«استان تهران نخستین استان در کشور است که تمامی مسیرهای راه عشایرش ثبت روزنامه رسمی شد، بنابراین هرگونه تصرف در این مسیرها منجر به پیگرد قانونی می‌شود. برهمین اساس برای واگذاری اراضی ملی از سازمان ما استعلام می‌شود. در بعضی از مکان‌ها، بسترهای طبیعی مورد استفاده نهادها و ارگان‌های نظامی قرار می‌گیرد، در مواجهه با این نهادهای نظامی هم قوه قضاییه خیلی ضربتی عمل نمی‌کند و معمولا انتخاب مسیر جایگزین را پیشنهاد می‌دهد».
او بزرگراه پردیس را هم مانعی برای حرکت عشایر معرفی کرد و افزود: «یکی از معضلاتی که در مسیر عشایر با آن دست به گریبانیم، بزرگراه پردیس است. این بزرگراه قبل از سال89 ایجاد شد و یکی از بزرگ‌ترین مسیرهای ییلاقی ما را مورد هدف قرار داد. بعد از ایجاد این بزرگراه، زیرگذر مناسب تعبیه نشد و بر همین اساس این ایده مطرح شد تا با ایجاد یک پل روگذر دام‌ها و عشایر از بزرگراه عبور کنند که به‌دلیل هزینه بالا و کاربردش در بازه زمانی دوماهه، هیچ‌وقت این ایده اجرایی نشد. هم‌اکنون عشایر با هماهنگی پلیس‌راه از عرض اتوبان عبور می‌کنند».