بر باد رفته

سیاوش فلاح‌پور/ خبرنگار
بحران جمال خاشقجی به‌تدریج برای عربستان سعودی هزینه‌ساز می‌شود.طی 48ساعت گذشته بسیاری از اشخاص و چهره‌هایی که در یک هفته قبل سکوت را در قبال این پرونده ترجیح داده بودند ناچار به واکنش شدند، تا جایی که حتی دونالد ترامپ هم نسبت به سرنوشت نویسنده مفقود سعودی ابراز نگرانی کرد. لیندزی گراهام، نماینده مشهور جمهوریخواه آمریکا نیز در پاسخ به سؤالات خبرنگاران گفت: با نمایندگان دمکرات، ازجمله بن‌کاردن به این توافق رسیده‌ایم که اگر جرم عربستان سعودی در این پرونده ثابت شود، آثار ویرانگری بر روابط واشنگتن و ریاض خواهد داشت. علاوه بر آمریکا، تقریبا تمام پایتخت‌های مهم اروپایی، ازجمله پاریس، لندن و برلین نیز از زبان وزرای خارجه خود نسبت به وضعیت جمال خاشقجی ابراز نگرانی کرده و درباره عواقب تداوم این وضعیت به حاکمان سعودی هشدار داده‌اند.

همزمان با شدت گرفتن فشارهای جهانی علیه ریاض، مقامات ترکیه نیز به‌تدریج ابعاد حساس‌تری از این پرونده را، مستقیما یا از طریق رسانه‌های نزدیک به دولت افشا می‌کنند؛ به‌گونه‌ای که به‌نظر می‌رسد از جدول زمانی مشخصی برای فشار بر عربستان در پرونده جمال خاشقجی پیروی می‌کنند. در این زمینه، ابتدا اردوغان در دومین اظهارنظر درباره خاشقجی با لحنی تندتر از واکنش قبلی خود گفت: کنسولگری عربستان نمی‌تواند به‌سادگی با ادعای اینکه خاشقجی از آن محل خارج شده خود را نجات دهد، باید این را با فیلم و سند ثابت کند، باید مشخص کند اکنون خاشقجی کجاست. از سوی دیگر رهبر حزب جمهوری ترکیه، از احزاب رقیب عدالت و توسعه در انتخابات نیز با واکنشی تند گفت: باید هر دیپلمات سعودی که در پرونده ربایش جمال خاشقجی نقش داشته فورا از ترکیه اخراج شود. همزمان، روزنامه ینی شفق در گزارشی با بیان جزئیات جدیدی از این پرونده مدعی شد: 2هواپیما، حامل 15شخصیت سعودی، با هویت دیپلمات، اندکی پیش از ورود خاشقجی به کنسولگری وارد ترکیه شده، مستقیما به ساختمان کنسولگری رفته‌اند و بعد از حدود یک‌ساعت، این محل را به همراه چندین کیف مشکی ترک کرده‌‎اند.

براساس گزارش این روزنامه، مقاصد این 2هواپیما بعد از ترک ترکیه، دبی و قاهره بوده است. به این ترتیب، اکنون فرضیه قتل و مثله شدن جنازه جمال خاشقجی، سپس انتقال آن به کشورهای خارجی با استفاده از مصونیت دیپلمات‌ها بیش از هر زمان دیگری تقویت شده است. تمام اینها در حالی است که عربستان سعودی به طرز عجیبی تأکید می‌کند دوربین‌های مداربسته کنسولگری دقیقا در آن ساعات، تصویری را ضبط نکرده‌اند. البته این انفعال عربستان سعودی که تقریبا از سوی تمامی رسانه‌ها، به‌عنوان نشانه‌ای از نقش این کشور در ربایش یا قتل خاشقجی ارزیابی شده، با انتشار فیلم لحظه ورود خاشقجی به کنسولگری از سوی پلیس ترکیه روبه‌رو شد؛ واکنشی معنادار که به گفته خبرنگار شبکه الجزیره حامل پیام مهمی است؛ «ممکن است اسناد دردسرسازتری هم منتشر شود».



آیا پرونده خاشقجی مقدمه‌ای بر پایان ولیعهد می‌شود؟
مدت‌هاست بسیاری از تضعیف موقعیت محمد بن‌سلمان در ریاض سخن می‌گویند؛ نشانه‌هایی چون ناکامی در اصلاحات اقتصادی، توقف آزادی‌های پرسرعت اجتماعی و بحران‌هایی نظیر کانادا، جنگ یمن و... را نیز ازجمله نشانه‌های آن می‌دانند. اما پرونده عجیب خاشقجی، که به طرز قابل توجهی تمام جهان را درگیر خود کرده بار دیگر این سؤالات را پیش کشانده که آیا بن‌سلمان واقعا پادشاه آینده عربستان خواهد بود؟ اگر اراده‌ای برای کنار زدن او در کار است، از چه فرصتی استفاده خواهد کرد و از همه مهم‌تر، چه گزینه‌ای به‌عنوان بدیل وجود دارد؟
«احمد بن عبدالعزیز» نامی است که این روزها ذهن بسیاری از تحلیلگران و ناظران تحولات سعودی را به‌خود درگیر کرده است؛ آخرین پسر ملک عبدالعزیز (سی‌ویکمین فرزند) پادشاه فقید سعودی که از یک‌سال پیش (اندکی پیش از آغاز دستگیری شاهزادگان) موفق به ترک عربستان شد و اکنون ساکن لندن است. اگرچه از موقعیت بسیار مهمی در خانوده سعود برخوردار است اما رسانه‌ها، بیشتر او را با اظهارنظر اخیرش درباره جنگ یمن می‌شناسند؛ زمانی که در پاسخ به فعالان مخالف جنگ یمن که در مقابل محل اقامت او در لندن اجتماع کرده و علیه آل‌سعود شعار می‌دادند گفت: من و آل‌سعود مسئول آنچه در یمن رخ می‌دهد نیستیم، این جنگ مربوط به پادشاه و ولیعهد است.

او یکی از 7فرزند سدیری عبدالعزیز است که جایگاه ویژه‌ای نزد آل‌سعود دارند و بر این اساس بسیاری انتظار داشتند ملک‌سلمان او را به‌عنوان ولیعهد برگزیند، اگرچه پادشاه جدید در جهشی از برادران خود، فرزندان سدیری‌ها (بن‌نایف و بن‌سلمان) را برای جانشینی برگزید تا راه برای قدرت‌گیری بن‌سلمان هموار شود. علاوه بر سابقه اجرایی، این امیر دور از رسانه (که مهم‌ترین آن وزارت کشور بوده است) از تأیید قابل توجهی در کشورهای اروپایی و همچنین آمریکا برخوردار است و این امر در کنار نارضایتی گسترده امرای سعودی از وضعیتی که ولیعهد جوان برای این کشور به‌بار آورده به‌خودی خود می‌تواند نشانه معناداری باشد. اگرچه تمامی اینها، با مانعی بزرگ روبه‌روست؛ مانعی که سعد الفقیه، معارض مشهور سعودی آن را «شخصیت مردد و محافظه‌کار احمد بن‌عبدالعزیز» توصیف کرده است. آیا دیوان ملکی در ریاض بار دیگر شاهد تحولاتی تاریخی در مدت زمان محدود خواهد بود؟ برای پاسخ به این سؤال همچنان باید صبر کرد، اگرچه از هم‌اکنون می‌توان گفت شانس محمد بن‌‌سلمان برای پادشاهی عربستان از هر زمان دیگری کمتر شده است.