آبیاری مزارع با پساب خام

فاطمه امامی| قم- خبرنگار:

آبیاری محصولات کشاورزی با آب آلودهموضوعی است که هشدار درباره آن بارها شنیده شده است. اما مدت‌هاست با وجود رخ دادن اتفاق مشابه در قم، کسی چندان درباره آن صحبت نمی‌کند. 

آبیاری مزارع کشاورزی با خروجی پساب در قم موضوع جدیدی نیست. پساب حاصل از فعالیت 2 تصفیه‌خانه در قم مدت‌هاست رها می‌شود. طبق قانون 60 درصد از این پساب باید برای تعادل‌بخشی استفاده شود. برای این کار باید چاه‌های عمیقی در قسمت‌هایی از دشت‌های ممنوعه که فرونشست زمین در آن‌ها به حالت بحرانی رسیده، ایجاد شود و آب را به سفره‌ها تزریق 
کند. 

این دقیقاً کاری است که هیچ‌گاه در قم صورت نگرفته است. کارشناسان می‌گویند استانداردهای سلامت پساب برای تعادل‌بخشی از نظر آلودگی‌های میکروبی و فلزات سنگین حتی از کشاورزی سخت‌گیرانه‌تر و بسیار بیش از کاری است که در تصیفه‌خانه‌های قم صورت می‌گیرد؛ به همین دلیل متولیان تنظیم مصرف پساب ترجیح می‌دهند آن را رها کنند تا کشاورزان از آن استفاده کنند و به همین بهانه مقداری هم به آب‌های زیرزمینی اضافه 
شود. 

آبیاری با آب‌های آلوده در قم فقط به پساب تصفیه‌شده ختم نمی‌شود. بخش جالب توجهی از شهر قم که شبکه فاضلاب در آن شکل نگرفته آب‌های خود را به نهرها رها می‌کنند که همین آب‌ها هم سر از مزارع کشاورزی درمی‌آورند. حتی در این میان حرف و حدیث‌هایی درباره راهیابی فاضلاب خام به کانال‌های آب کشاورزی شنیده می‌شود. 


اگر با پساب آبیاری نشود بهتر است

رئیس سازمان جهاد کشاورزی‌ استان قم می‌گوید: نحوه استفاده کنونی مورد تأیید سازمان جهاد کشاورزی هم نیست و این سازمان پیشنهاد داده این پساب توسط متولی امر تصفیه شود و هزینه‌اش را هم کشاورزان بپردازند تا به صورت صحیح استفاده شود.  «محمدرضا طلایی» از وجود عناصری مانند فلزات سنگین یا آلودگی‌های میکروبی در پساب مورد استفاده کشاورزان اظهار بی‌اطلاعی می‌کند اما اذعان دارد که اگر آبیاری با پساب صورت نگیرد بسیار بهتر است. 

راه حل رئیس سازمان جهاد کشاورزی‌ استان این است که سازمان‌های متولی سلامت محصولات غذایی که در قم تولید می‌شود از جمله گندم، جو و یونجه را آزمایش کنند تا از فقدان تأثیر نامطلوب پساب مطمئن شوند. 
وی درباره استفاده از فاضلاب خام در کشاورزی می‌گوید: چنین گزارشی به دست او نرسیده و اگر چنین موضوعی صحیح باشد قطعاً از نظر بهداشت و سلامتی مشکلات زیادی ایجاد خواهد 
شد. 


دو منبع عمومی تولید پساب

مدیر کل محیط زیست استان قم درباره این موضوع با اشاره به این‌که دو منبع در قم منجر به تولید پساب می‌شوند، می‌گوید: یکی رواناب‌های سطحی شهر است که در نهرها و حاشیه خیابان‌ها جاری می‌شود و از بارندگی، شست‌وشو و صنوف ایجاد می‌شود و به دلیل توپوگرافی شهر قم بیشتر به سمت رودخانه سوق پیدا می‌کند. 
به گفته «سیدرضا موسوی‌مشکینی» این منبع که در کشاورزی از آن استفاده می‌شود به این دلیل که نظارت و ساختاری ندارد ممکن است از هر فعالیتی ایجاد شده باشد. 

مدیر کل محیط زیست استان با اشاره به منبع دوم که پساب حاصل از سیستم تصفیه پساب شهری است، اظهار می‌کند: این پساب هم به سمت رودخانه و شمال شرقی شهر قم می‌رود. 
وی معتقد است در همه دنیا فاضلاب به عنوان یک منبع پایدار شهری شناخته می‌شود اما نوع استفاده مهم است که ممکن است این فرصت را به تهدید تبدیل کند. 
موسوی‌مشکینی با اشاره به این‌که استفاده از پساب در کشاورزی موضوعی است که سال‌هاست در قم اتفاق افتاده و از دید کسی پنهان نبوده است، می‌افزاید: با توجه به روند خشکسالی‌هایی که داشتیم و قطع حقابه‌ها عطشی برای استفاده از پساب همیشه وجود داشته است. 

همان‌گونه که وی می‌گوید: محیط زیست استان قم آخرین بار در جلسه کارگروه امنیت غذایی به ریاست معاون استاندار اعلام کرده استفاده از پساب شهر قم برای کشاورزی مورد تأیید نیست و حتی خروجی‌های تصفیه‌خانه فاضلاب کیفیت مورد نظر کشاورزی را ندارند. 

وی ادامه می‌دهد: از نظر ما خروجی تصفیه‌خانه فاضلاب هم به این دلیل که کنترل دقیقی روی آن وجود ندارد نمی‌تواند برای کشاورزی مناسب باشد. در سنجش‌هایی که ما انجام دادیم گاهی خروجی مناسب بوده و گاهی آلوده. از طرفی سیستمی برای پایش آنلاین وجود ندارد؛ در نتیجه نمی‌توانیم استفاده از این پساب برای کشاورزی را مورد تأیید بدانیم. 

مدیر کل محیط زیست استان با بیان این‌که مسئولان اگر می‌خواهند از پساب برای کشاورزی استفاده کنند باید سیستم پایش آنلاین را راه‌اندازی کنند تا خروجی‌ها در 24 ساعت شبانه‌روز کنترل شود، اظهار می‌کند: تا امروز نتوانستیم دستگاه متولی را برای راه‌اندازی این سیستم قانع کنیم. در نتیجه در مورد خروجی تصفیه‌خانه نمی‌توان با اطمینان صحبت کرد. 

به گفته وی تصفیه‌خانه فاضلاب شهر قم 3 فاز دارد که یکی از بخش‌ها قدیمی است و اصلاً کارایی ندارد، در نتیجه خروجی آن آلوده و نامناسب برای کشاورزی است. بخش‌های دیگر تصفیه‌خانه هم ظرفیت خوبی دارد اما ممکن است در مقاطعی ناقص عمل کند یا پاسخگوی حجم فاضلاب نباشد در نتیجه نمی‌توان با قاطعیت از خروجی این بخش هم دفاع کرد. 


استفاده از پساب غیراستاندارد در کشاورزی

موسوی‌مشکینی با تأکید بر این‌که باید اراده‌ای در استان برای سازماندهی و مدیریت خروجی شکل بگیرد، بیان می‌کند: برای این هدف باید ابتدا مشکل را به رسمیت بشناسیم. محیط زیست این مشکل را به رسمت می‌شناسد. ما می‌دانیم از پساب غیراستاندارد برای کشاورزی استفاده می‌شود. بخشی از این پساب خام است که اصلاً تصفیه نمی‌شود و منبع آن هم نامشخص است. ممکن است در صنوف مخفی برای شست‌و‌شو استفاده شده باشد یا هر آلودگی را با خود حمل کند. در بحث پساب تصفیه‌خانه هم چون احاطه کاملی بر روند نداریم توصیه برای استفاده از کشاورزی نمی‌کنیم. 

مدیر کل محیط زیست استان با اشاره به این‌که پساب می‌تواند کاربردهایی مانند صنعت و فضای سبز داشته باشد، می‌گوید: ما پیشنهاد دادیم برای توسعه کمربند سبز شهر قم از پساب استفاده شود تا مخاطرات آن متوجه شهروندان نباشد. 
مسأله آبیاری با پساب یکی از بحث‌های چالشی کشاورزی در جنوب تهران است که مدت‌هاست درباره آن گفت‌وگو می‌شود. اخیراً طرحی در این بخش اجرا شده که به جای کشت محصولات غذایی، درختان صنوبر در جنوب تهران با پساب کشت می‌شود تا چوب این درختان برای تولید محصولات کاغذی استفاده شود. 
در قم هم به نظر می‌رسد با وجود استفاده‌های متعدد در فضای سبز و صنعت و امکان پیگیری طرح‌هایی شبیه به جنوب تهران، ادامه آبیاری محصولات کشاورزی به مصرف انسان و حیوان می‌رسد که این شیوه قابل قبول نیست. 


کیفیت پساب برای کشاورزی

رئیس سازمان جهاد کشاورزی‌ استان قم می‌گوید: این سازمان تلاشی برای استفاده از پساب برای کشاورزی ندارد اما از آن جا که این پساب در نهرهای کشاورزی رها می‌شود، خواه‌ناخواه برای کشاورزی هم استفاده 
می‌شود. 
 «محمدرضا طلایی» با بیان این‌که کیفیت این پساب برای کشاورزی مورد تأیید نیست، تأکید می‌کند: این پساب با نهر کشاورزی به دشت قمرود می‌آید که بالای 300 حلقه چاه دارد و بیش از هزار لیتر در ثانیه در آن آب مصرف می‌شود و نسبت به عدد آبی که در این دشت مصرف می‌شود، حجم این پساب قابل ملاحظه نیست. وی بیان می‌کند: با توجه به این‌که حقابه قطع شده این پساب قدری خاک‌شوری انجام می‌دهد و کشاورزان مایل هستند آن را با آب چاه مخلوط کنند تا شوری آب کاهش یابد. رئیس سازمان جهاد کشاورزی‌ استان قم با بیان این‌که عده کمی از کشاورزان ممکن است برای محصولات تازه‌خوری از این آب استفاده کنند، می‌گوید: بعضی از کشاورزان از این باغ برای کشت‌های باغی استفاده می‌کنند اما در این دشت سبزی‌کاری نداریم و گندم‌ هم به صورت حداقلی کشت می‌شود.