استراتژی دفاع زیستی‌2018 آمریکا

بهزاد قره‌یاضی | ‌رئیس انجمن ایمنی زیستی ایران

به‌تازگی شورای امنیت ملی آمریکا سند استراتژی امنیت ملی آمریکا را منتشر کرده و بخشی را به استراتژی دفاع زیستی اختصاص داده است. انتشار این سند واکنش‌های گسترده‌ای را در بین تحلیلگران سیاسی در پی داشته است. اما آنچه در این سند غیرقابل انکار است خواست ایالات متحده آمریکا برای در انحصار گرفتن تمامی فناوری‌های پیشرفته در یک جهان رقابتی است.

در این میان لازم است تحلیلی بر استراتژی پدافند زیستی ملی آمریکا داشت و ضمن پرداختن به اهداف کلان دفاع زیستی ایالات متحده در مقابله با تهدیدها و پیامدهای زیستی، به بررسی تلاش آمریکا برای انحصار در حوزه‌های فناوری پرداخت. یکی از مسائل قابل‌توجه در این سند این است که در اختیار داشتن فناوری‌های پیشرفته از سوی دیگر کشورها با صراحت تهدیدی برای امنیت ملی آمریکا قلمداد شده است!

تهدیدها و پیامدهای زیستی در گزارش «استراتژی پدافند زیستی ملی آمریکا» که در سال2018 منتشر شده است مشتمل بر تهدیدهای زیستی طبیعی و تهدیدهای زیستی متعمدانه و تصادفی است.

استراتژی پدافند زیستی آمریکا مشتمل بر فرضیاتی است که عبارتند از:

1- پایداری تهدیدات زیستی
2- متنوع بودن منابع تهدیدات زیستی
3- محدود نبودن تهدیدات زیستی و بیماری‌های واگیردار به مرزهای جغرافیایی و سیاسی

4- نیاز به همکاری جمعی بین‌بخشی برای پیشگیری و واکنش سریع نسبت به تهدیدهای زیستی و همچنین رویکرد فرابخشی در پیشگیری از شیوع بیماری‌ها.
محتوای این سند روشن می‌کند که علوم و فناوری در همه کشورهای جهان در حال پیشرفت است و به‌نوعی از انحصار قدرت بلامنازع نظامی و علمی آمریکا خارج شده است و کشورهای در حال توسعه نیز به این فناوری‌ها دست یافته‌اند.

استراتژی دفاع بیولوژی آمریکا براساس این سند دارای 5 هدف کلان است که هریک از این اهداف کلان ذیل خود دارای 2 تا 9 هدف خرد و درمجموع 23هدف خرد است.

اهداف کلان این استراتژی عبارتند از:

1- اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی درمورد ریسک حوادث بیولوژیک
2- احراز اطمینان از اینکه دستگاه‌های متولی امر دفاع زیستی دارای توان کاری درمورد پیشگیری از حوادث بیولوژیک هستند
3- احراز اطمینان از آمادگی دستگاه‌های متولی مقابله با حوادث بیولوژیک
4- واکنش سریع برای محدودسازی آثار و عوارض جانبی حوادث بیولوژیک
5- تسهیل بازسازی و احیای جوامع، اقتصاد و محیط‌های متأثر از حادثه بعد از وقوع حوادث بیولوژیک.

در این استراتژی نتیجه‌گیری شده است که ریسک تهدیدهای بیولوژیک نمی‌تواند به صفر تقلیل یابد اما می‌تواند و باید مدیریت شود. این استراتژی دارای 3پیوست است. پیوست اول اقدامات اجرای متناسب با 5 هدف کلان و 23هدف خرد را به تفصیل بیان می‌کند. پیوست دوم به تعاریف مورد استفاده در این سند اختصاص یافته است و پیوست سوم به امکانات مورد نیاز اشاره دارد.

اما در لایه‌های پنهان این سند غیرمحرمانه، موضوعات مهمی در این سند به‌چشم می‌خورد که در رأس آن نگرانی این کشور از دستیابی کشورهای دیگر به‌ویژه کشورهای در حال توسعه (و نانوشته کشورهای اسلامی) به فناوری‌های نو در حوزه‌های زیستی و به‌ویژه بیوتکنولوژی یا زیست‌فناوری است.

درواقع، آمریکا دستیابی سایر ملل به فناوری‌های زیستی به‌طور ویژه بیوتکنولوژی را برای خود تهدید تلقی کرده و آن‌را با عنوان فعالیت‌ها و فناوری‌های دارای کاربرد دوگانه برچسب‌گذاری و نظارت و پایش توسعه بیوتکنولوژی در سایر کشورها را ازجمله اقدامات اساسی برای نیل به اهداف یادشده در این سند مطرح می‌کند. در این سند حداقل 9مورد واژه «بیوتکنولوژی» ذکر شده است که به‌طور عمده همراه با نگرانی از دستیابی دیگران به این فناوری است.

در ذیل راهبرد کلان2 این استراتژی، «یکی از اقدامات به‌اصطلاح دفاع زیستی آمریکا ممانعت از دستیابی دیگران به تجهیزات، دانش و مهارت‌های لازم برای استفاده یا به‌تعبیر آنها برای سوءاستفاده از علوم زیستی و بیوتکنولوژی عنوان شده است. به این ترتیب همچون بسیاری از حوزه‌های استراتژیک دیگر، استراتژی دفاع زیستی آمریکا از مردمان این کشور عبور کرده و برای این کشور رسالتی جهانی را که دربردارنده انکار حق سایر ملل به استفاده از این فناوری‌هاست، قائل شده است. در اینجاست که مفهوم سخن رهبر معظم انقلاب در دیدار با اعضای اتحادیه انجمن‌های علمی اسلامی دانش‌آموزان در اول اردیبهشت‌ماه1395 بیش از پیش روشن می‌شود: «اگر درمقابل این قدرت کوتاه بیاییم قطعا مخالفت خود را به پیشرفت‌ها در حوزه‌های زیست‌فناوری، نانو و دیگر رشته‌های علمی حساس گسترش خواهند داد، زیرا آنها با هرگونه پیشرفت علمی، اقتصادی و تمدنی جمهوری اسلامی ایران مخالف هستند.»

برای نگارنده محل تأسف است که دستگاه‌هایی که علی‌القاعده باید اهداف کلان خود را بر دستیابی به بیوتکنولوژی و علوم زیستی و استفاده عملی از آن برای تأمین سلامت، امنیت غذایی و حفاظت محیط‌زیست متمرکز کنند. به‌جای این کار، راه تقابل با انجمن‌های علمی،‌خودتحریمی فناوری‌های سرنوشت‌ساز بیوتکنولوژی، مهندسی ژنتیک و محصولات تراریخته و استمرار واردات آن‌را پیش ‌گرفته‌اند. تحیرآورتر اینکه دستگاه‌های امنیتی همسویی بیشتری را با این جریان فناوری‌هراس و بازدارنده و خودتحریم به‌عمل آورده و درمقابل دانشمندان متعهد و سربازان مؤمن عرصه جهاد علم و تعالی کشور صف‌آرایی کرده‌اند. بررسی محتوایی تفصیلی این سند به فرصت بعد موکول می‌شود اما امید است همین یادداشت مختصر موجبات همدلی بیشتر این عزیزان با جامعه علمی را فراهم آورد. والسلام.