درباره تکرُّر

 محمد زینالی‌اُناری| پژوهشگر فرهنگ عامه:

سال‌های سال، سبک زندگی ما فاقد تغییر و تحرک بوده و به ‌صورت طولانی‌مدتی، به طور یکدست زندگی کرده ایم. راز ساخته‌شدن نخستین خانه  انسان‌ها بسیار جذاب و خیال‌انگیز است اما مهم‌تر از آن این است که سالیان سال بلکه هزاران‌سال طول کشیده تا انسان از صورت ابتدایی زندگی به سکونت در خانه‌های اولیه تغییر وضعیت بدهد؛ انسانی که نخست، خانه‌اش را در چاله‌هایی زیر زمین می‌ساخت و رویش را با برگ و حفاظ‌های مختلف می پوشاند و امروز همین خانه‌های توی زمین، به صورت زیرزمین در خانه‌ها به یادگار مانده است.

اما امروز، ما در شکل بندی خانه‌ها تحولات سریع‌تری می‌بینیم. در طول 100سال اخیر، خانه‌های ایرانی از مدل اندرونی‌ـ بیرونی به شکل آپارتمان درآمده اند. در خلال این دگرگونی، مدتی هم خانه‌های دارای باغ یا حیاط و ایوان که امروز به آنها ویلایی می گوییم، مورد استفاده قرار گرفته است. امروزه شتاب انسان در حدی‌است که خانه خود را با توجه به تنوع نقشه‌ها و سازه‌های آماده انتخاب می کند و احتمالا تا سال‌های آینده، خانه‌های توده مردم هم از ترکیب آشپزخانه‌های اوپن و اتاق‌های امروزی فراتر برود و به صورت‌های جدیدتری تغییر کند.

«مُــد» صرفا ناشی از دوست‌نداشتن تکرّر و تلاش برای تغییر ذائقه نیست بلکه در بسیاری از موارد هم مبتنی بر دگرگونی و تحول شیوه  زندگی در طول زمان است و به همین دلیل، امروزه به شکل صنعت یا الگوی تغییر درآمده است. هر پدیده ای، نخست با خرق‌عادت شکل می گیرد و سپس خود آن پدیده به‌عنوان یک موضوع، مورد استفاده قرار می‌گیرد. مُد نیز از این دسته است. مــُد تا جایی در پوست و استخوان زندگی امروزی رسوخ کرده که می‌توان گفت به ریتم زندگی امروزی تبدیل شده و زندگی با آن ریتم می گیرد. اگر فصل‌های ابتدایی زندگی انسان در دوره  اسطوره ای، شامل زمان های دوری و افسانه‌های قهرمانی و جشن های تکراری مختلف بود، امروزه دیگر زمان، اسیر نظم سلسله وار مد شده است. در جشن‌های باستانی، الگوی برنامه  جشن و مناسک مختلف، دارای یک نظم تکراری بود و هر سال مناسک با روش پیشین اجرا می‌شد (لباس های بابانوئل و حاجی‌فیروز هنوز هم ثابت است) اما در جشن های مدرن زندگی امروزی که قهرمان‌هایش خود مردم هستند، نوگرایی و تنوع، اصل اساسی ذوق‌ورزی و شادی‌است.

امروزه رنگ ها و الگوهای هر کالا یا حتی ابزار تولیدی ای، به یک‌سری طراحان و کاربرهای خلاق محتاجند تا برای مشتری‌ها تازگی به بار بیاورند؛ افرادی که دیگر دنبال پیداکردن منابع اولیه و گنج‌های عتیقه برای افزایش ثروت نیستند و گنج را نه از زمین کشاورزی که از طرح‌های جدید و حتی ابداع رنگ های جدید با طیف های تازه برای تامین نیاز ذوق های عادت‌کرده مصرف کننده‌ها می‌یابند. امروزه چرخه‌های بدیل «مــُد» جای آرمانشهرهای ثابت و باستانی را گرفته و به جای بازیابی سالانه  مناسک و داستان‌ها، مانند دست اندازهای مسلسلی پیش از عوارضی، ما را به تکرّر مداوم وامی‌دارد تا جایی که دیگر به جای الگوهای تکراری، به خود تکرّر عادت می کنیم.