آب شاهرود قربانی معدن شاهوار

الهام مصدقی‌راد/خبر‌نگار

 سرانجام پس از 5 سال تلاش و پیـگـیـری فعالان محیط‌زیست و رسانه‌ها، سازمان حفاظت محیط‌زیست روز گذشته به‌صورت رسمی مخالفت خود را با ادامه فعالیت معدن بوکسیت شاهوار اعلام کرد. معدن بوکسیت واقع در کوه‌های شاهوار شاهرود از همان ابتدای آغاز فعالیت خود در سال 1392، با مخالفت و واکنش‌های متعدد تشکل‌های زیست‌محیطی مواجه شد. این معدن بدون هماهنگی با سازمان حفاظت محیط‌زیست شروع به فعالیت کرد و صدمات جبران‌ناپذیر بر محیط‌زیست منطقه وارد کرد. به جز تأثیراتی که فعالیت‌های معدنکاوی و استخراج به‌صورت مستقیم بر محیط‌زیست منطقه می‌گذارند، ‌به‌صورت غیرمستقیم نیز موجب از بین رفتن گونه‌های حیات وحش می‌شوند؛ جاده‌هایی که معدنکاوان برای انجام فعالیت‌های خود در مسیر احداث می‌کنند دسترسی شکارچیان به نقاط دورافتاده را تسهیل می‌کند که نتیجه آن شکار غیرقانونی و قراردادن گونه‌های حیات وحش در معرض انقراض است؛ این به جز فراری‌دادن حیواناتی است که گاهی از ترس صدای مهیب انفجار در معادن، زیستگاه خود را ترک می‌کنند. شاهرود از کم‌آب‌ترین شهرهای کشور است و حیات این شهر و تأمین آب آن به کوه شاهوار وابسته است. امیرحسین ولیان، نماینده تشکل‌های زیست‌محیطی شاهرود به همشهری می‌گوید: از زمان آغاز فعالیت این معدن تا امروز، حدود 70هکتار از عرصه‌های بکر کوهستان از بین رفته و 2 چشمه آب نیز خشک شده و به محلی برای دپوی نخاله فعالیت‌های معدنی تبدیل شده است.  این فعال محیط‌زیست که در همان سال 90به‌دلیل فعالیت‌های خود در مخالفت با این معدن و آگاه‌سازی‌ اهالی منطقه، با اتهام تشویش اذهان عمومی از سوی شرکت بهره‌بردار به دادگاه معرفی شد و مورد محاکمه قرار گرفت و در نهایت، توسط دادگاه بی‌گناه شناخته شد، می‌گوید: تاکنون مسئولان محیط‌زیست و صنعت و معدن منطقه اقدامی درخصوص این معدن انجام نداده‌اند. نماینده شاهرود در مجلس شورای اسلامی، مدیرکل صنعت و معدن استان سمنان و مدیر محیط‌زیست منطقه، به‌خاطر دارند که تشکل‌های زیست‌محیطی به دفعات خواستار ورود جدی آنها به موضوع معدن بوکسیت شده‌اند. اما بخش قابل تأمل سخنان امیرحسین ولیان، دبیر جمعیت دیده‌بان طبیعت شاهرود، این است که مدیرکل صنعت و معدن استان بعد از پیگیری‌های متعدد فعالان زیست‌محیطی، از نگرانی آنها در مورد کوه شاهوار ابراز تعجب کرده و عنوان می‌کند که از وجود پوشش گیاهی در این کوه خبر نداشته است. این درحالی است که به گفته حسین آخانی، استاد گیاه‌شناسی دانشگاه تهران، گیاهان بسیاری برای نخستین بار در دنیا در دامنه کوه شاهوار کشف شده‌اند و 4 گیاه به نام کوه شاهوار نامگذاری شده است. رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان سمنان در دیدار خود با فعالان محیط‌زیستی شاهرود که در خرداد‌ماه امسال و با موضوع معدن شاهوار انجام شده، گفته است: وضعیت اشتغال و تولید در شهرستان اقتضا می‌کرد که این فعالیت آغاز شود. مجوزهای اولیه برای این معدن نیز صادر شده ولی هنوز مشاوره‌ها و بررسی‌ها تکمیل نشده است. 



نگرانی از توسعه فعالیت‌های معدنی

به گفته امیرحسین  ولیان، ‌فرماندار جدید شاهرود تا حدودی در حال پیگیری موضوع معدن بوکسیت است و آنگونه که اعلام شده فرمانداری توانسته مجوز فعالیت این معدن را از 1300هکتار به چند صد هکتار کاهش دهد. البته این فعال محیط‌زیست می‌گوید که تاکنون سندی مبنی بر این کاهش مشاهده نکرده اما امیدوار است که این اتفاق افتاده باشد چراکه طرح توسعه معدن تا 4هزار هکتار پیش‌بینی شده است. روز گذشته اما حمید ظهرابی، معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام کرد: جانمایی، واگذاری و نحوه فعالیت این معدن بدون هماهنگی با اداره کل حفاظت محیط‌زیست سمنان بوده و به دفعات مخالفت خود را با آن اعلام کرده و طی مکاتبات متعدد پیامدهای تخریبی معدن را به دستگاه‌های نظارتی استان گزارش داده است. ظهرابی تأکید کرده: از آنجا که این روند به نتیجه مطلوب نرسید، ‌از طریق شورای‌عالی معادن در حال پیگیری هستیم تا بهره‌بردار این معدن مکلف به رعایت ملاحظات زیست‌محیطی شود. معاون سازمان حفاظت محیط‌زیست در بخش دیگری از سخنان خود به اصلاح قانون معدن که در سال 90مصوب شده و نظارت سازمان محیط‌زیست را به مناطق چهارگانه محدود کرده، اشاره داشته و گفته است: سازمان حفاظت محیط‌زیست، خارج از مناطق تحت مدیریت هم مسئول حفاظت و نظارت بر سلامت آب، ‌خاک، هوا و تنوع زیستی است اما اصلاحیه قانون معادن راه را بر انجام این وظیفه مهم بسته است.

 نابودی منابع آبی و تهدید البرز 

معدن بوکسیت به‌صورت روباز فعالیت کرده و دارای عملیات انفجاری است. سنگ‌های مخزن در این محدوده منفجر می‌شوند تا بوکسیت آنها استخراج شود، سپس سنگ مخزن به‌عنوان نخاله دور انداخته می‌شود. این درحالی است که به گفته عبدالرضا جعفریان، زمین‌شناس و استاد دانشگاه، سنگ‌های مخزن در محدوده کوه شاهوار منابع آب کارستیک است و طی مطالعاتی که او انجام داده نشان داده شده تنها در محدوده معدن، بیش از 200میلیون مترمکعب آب از این نوع وجود دارد که با فعالیت‌های معدن، به‌صورت جدی لطمه خورده و این منابع ازدست می‌رود.
 جعفریان به همشهری می‌گوید: فلزات سنگین بی‌شماری نیز داخل سنگ‌های مخزن قرار دارد که با انفجار، وارد جو شده و تنفس آن در درازمدت باعث شیوع بیماری در منطقه می‌شود. آب برخی رودهای موجود در این محدوده هم به‌دلیل انجام فعالیت‌های معدنی، آلوده به آلومینیوم است و میزان آن 5برابر بیش از استاندارد مشاهده شده است. او به مسئله دیگری درخصوص فعالیت معدنی در محدوده شاهوار هم اشاره کرده و آن را تهدیدی جدی می‌داند. به گفته این زمین‌شناس، معدن بوکسیت شاهوار در مرز حوضه آبخیز شاهرود و علی‌آباد گرگان واقع شده، مرزی که به‌عنوان خط تقسیم آب شناخته می‌شود، اما انفجارهای متعدد در این منطقه می‌تواند مرز را دچار شکستگی کرده و حقابه البرز جنوبی را به سوی البرز شمالی هدایت کند؛ اتفاقی که نه برای جنوب البرز خوشایند است و نه برای شمال آن. در صورت وقوع این اتفاق، البرز جنوبی حقابه ‌خود را از دست داده و با بی‌آبی مواجه می‌شود. البرز شمالی نیز آب‌های آلوده به آلومینیوم و دیگر فلزات را دریافت می‌کند.