منش فراگیرتباری

میرجلال‌الدین کزازی/ نویسنده و استاد دانشگاه
در خوی و خیم و منش ایرانیان مردم‌دوستی و یاری دیگران یکی از کهن‌ترین و بنیادی‌ترین ویژگی‌هاست. ایرانیان آنچنان مردم‌دوست و دیگرنواز بوده‌اند که حتی با بیگانگان هم به مهربانی و یاری‌گری رفتار می‌کردند. نمونه مهربانی ایرانی را در دیگردوستی ایرانیان آشکارا می‌توانسته‌ایم ببینیم و هنوز هم کم‌وبیش می‌توانیم دید. یکی از پایه‌های آن - که من آن‌را منش فراگیرتباری می‌نامم - نزد ایرانیان مهربانی و مردم‌دوستی است. اگر نگاهی به پهنه سخن پارسی بیفکنیم، نمونه‌های بسیار خواهیم یافت در این زمینه. از همین‌روی ایرانیان به‌ویژه در روزگاران دشواری، تنگی، خشکسالی، در جنگ یا زمانی که با خشم طبیعت روبه‌رو می‌شدند، بیش از پیش به یاری هم‌میهنان و حتی دیگران و نیرانیان (غیرایرانیان) می‌شتافتند. اما این ویژگی بسیار دیرینه، بنیادین و ارزشمند مانند ویژگی‌های والای دیگر در منش و رفتار ایرانیان درپی دگرگونی‌هایی که در شیوه زیست در روزگار نو پدید آمده، کاستی گرفته است. آن پیوستگی و همبستگی بسیار استوار و شکوهمند، کمتر دیده می‌شود، مگر در گزندهای گران و آسیب‌های بزرگ که مایه رنج و اندوه ژرف می‌شود. نمونه‌ای از این همدلی و همبستگی را در زمین‌لرزه کرمانشاه آشکارا دیدیم. در کلانشهرها نمود خوی و خیم و منش ایرانی کمتر از شهرهای کوچک است، زیرا در شهرهای بزرگ، انبوه شهروندان با پرسمان‌ها و دشواری‌های بسیار روبه‌رویند که آنها را وامی‌دارد بیش به خویش و خویشان بیندیشند و در خویشتن فروبمانند.

ما منش ناب ایرانی را با همه ویژگی‌های پسندیده و ارزنده در دهستان‌ها و شهرهای کوچک می‌توانیم دید و یافت. اما در شهرهای بزرگ هم نمودهایی هرچند با فروغ و آشکارگی کمتر از این منش بهینه می‌توانیم دید. من امید می‌برم که ایرانیان بتوانند در شهرهای بزرگ نیز که پرسمان‌خیزند و دشواری‌آفرین، در بند این دشواری‌ها و پرسمان‌ها نمانند و بیش از پیش خوی و خیم و رفتار و کردار منش و کنش والای ایرانی را به‌نمود بیاورند و آشکار بدارند. ایدون باد!