آخرین کلاس درس سعید

مرتضی کاردر/روزنامه‌نگار



ادوارد سعید یکی از شخصیت‌های چندوجهی معاصر است که توصیف او در چند کلمه دشوار است. او را چگونه باید معرفی کرد؟ یک اندیشمند پست‌مدرن؟ منتقد و تحلیلگر ادبیات؟ نظریه‌پردازی که جایگاهی هم‌ارز یک فیلسوف دارد؟ فعال سیاسی ضدجنگ در عرصه بین‌المللی یا چنان‌که دشمنان او می‌گفتند نظریه‌پرداز ترور؟ یک فلسطینی آرمان‌خواه که همواره به وطن خویش وفادار ماند؟ 
ادوارد سعید شخصیتی چندفرهنگی بود. در بیت‌المقدس در خانواده‌ای مسیحی به دنیا آمد و سال‌های کودکی و نوجوانی را در فلسطین و مصر و بعد در آمریکا گذراند. پدرش یک فلسطینی شهروند آمریکا بود و او توانست در آمریکا به دبیرستان و دانشگاه برود و درس بخواند. او در رشته ادبیات تطبیقی از دانشگاه پرینستون دکتری گرفت و استاد دانشگاه کلمبیا شد.
کارنامه علمی او نیز همین‌قدر چندوجهی است. پژوهش‌های او درباره جوزف کنراد راه تازه‌ای را پیش‌روی علاقه‌مندان به این نویسنده گشود. کتاب «شرق‌شناسی» او دهه‌ها کتاب بالینی بسیاری از روشنفکران خاورمیانه بود. «بی‌درکجا» که زندگینامه خودنوشت اوست یک شاهکار ادبی است. یک زندگینامه که به اندازه یک رمان پرکشش خواندنی است. در عین حال نمی‌توان از انبوه تأملات او درباره مفاهیمی مثل تاریخ و نقش و وظیفه روشنفکر گذشت.
فارغ از اینها، او بین‌المللی‌ترین شخصیت فلسطینی در همه سال‌های قرن بیستم بود. فلسطینی‌ بودن اصلی‌ترین وجه تمایز ادوارد سعید بود. یک آرمان‌خواه که در عین بی‌وطنی به آرمان فلسطین وفادار ماند و در طول سال‌ها تلاش کرد تا صدای رسای فلسطینیان در تربیون‌های بین‌المللی باشد. کمتر نوشته و جستار و گفت‌و‌گویی از ادوارد سعید می‌توان سراغ گرفت که در آن به مسئله فلسطین نپرداخته باشد. شماری از کتاب‌های او به سرنوشت فلسطینی‌ها و تصحیح تصویری که جهان از اعراب و فلسطینی‌ها دارد، می‌‌پردازد.
آخرین مصاحبه ادوارد سعید که انتشارات جهان کتاب به‌تازگی با ترجمه عظیم طهماسبی به بازار فرستاده، حاصل گفت‌و‌گوی تصویری چارلز گلاس با اوست، وقتی که ادوارد سعید روزهای پایانی جدال طولانی‌اش با سرطان خون را می‌گذراند و با مرگ دست‌وپنجه نرم می‌کرد.
گفت‌و‌گوی ادوارد سعید تصویری کلی از زندگی او به‌دست می‌دهد و مثل بسیاری دیگر از گفت‌و‌گوهای او بحث به فلسطین و اشغال و وطن و مسئله هویت می‌رسد.
آخرین مصاحبه ادوارد سعید با مقدمه حمید دباشی استاد ایرانی دانشگاه کلمبیا و یکی از نزدیک‌ترین دوستان دانشگاهی او منتشر شده است. دباشی در مقدمه‌اش می‌گوید: «آخرین مصاحبه مانند کلاس درس ادوارد سعید است. در واقع این مصاحبه نمونه کاملی است از خرد سرشار او که ناظر بر دغدغه‌های همیشگی‌اش بود.» 
خواندن «آخرین مصاحبه ادوارد سعید» در روزهایی که پانزدهمین سالروز درگذشت اوست لطفی دوچندان دارد.
آخرین مصاحبه ادوارد سعید/ترجمه: عظیم طهماسبی/مقدمه: حمید دباشی/ ناشر: جهان کتاب/36صفحه/ 700نسخه/ 17هزار تومان