پیشنهاد ساماندهی سفرهای شهری به دولت

سید محمد فخار/خبر‌نگار

آلودگی هوا و بحران‌های فزاینده محیط‌زیستی که شهر را تعطیل می‌کند،  از آنچه فکر می‌کنیم،  به تهران نزدیک‌ترند. اعداد و ارقام کیفیت هوا در سال‌های اخیر نشان می‌دهند پایتخت درشش‌ماهه دوم سال همواره در معرض پایداری هوا قرار داشته و با کوچک‌ترین پایداری،  2هزار تن آلاینده‌های ذراتی و گازی روزانه،  در این شهر چنان انباشته می‌شوند که نفس را از شهر می‌گیرند و این برای کودکان،  سالمندان و بیماران حکم سم مهلک را دارد. تهران هر روز بالغ بر 20میلیون سفر شهری در معابر خود دارد و تردد فزاینده وسایل نقلیه آلاینده مهم‌ترین عامل آلودگی هوای این شهر است. برای کنترل منابع آلاینده بی‌شک باید سفرهای شهری مدیریت شوند. این البته تجربه‌ای 50ساله در شهرهای بزرگ جهان است که باید اجرایی شود و تمرکز و تکثر سفرهای شهری کاهش یابد.

لشکر بی‌کیفیت‌هوا

برای جلوگیری از شرایط بحرانی آلودگی هوا،  هر سال راه‌حل‌های گوناگونی عرضه می‌شود و آخر سال باز همان باد و باران به داد شهر می‌رسد. طی 2سال اخیر طرح کاهشLEZ فقط در معاینه فنی توانسته بخشی از تردد خودروها را کنترل کند و از ابتدای آبان نیز محدوده این طرح به کل شهر سرایت می‌کند اما اقدامات برای جلوگیری از بحران هوا باید عاجل‌تر از چیزی که هست باشد. هنوز خودروهای بی‌کیفیت کرورکرور تولید می‌شوند و آنها که در معابر هستند هم از پس آسمان آبی برمی‌آیند. حتی اگر موتورسیکلت‌ها هم روزی در همه جای شهر تردد کنند،  اثر کاربراتور‌های دودزایشان را خواهید دید. شب‌ها هم که در تصرف کامیون‌ها و کامیونت‌هاست تا با موتور دیزلشان سیاهی را به روز بکشانند. اما اقدام عاجل چیست؟ 

بسته‌ای برای سفرهای شهری

موضوع مدیریت تقاضای سفر از دهه ۱۹۷۰ و همزمان با بحران نفت و انرژی در جهان شروع شده است. طی سال‌ها، ‌ راه‌حل‌هایی نظیر ساعات کار انعطاف‌پذیر،  هفته‌های کاری فشرده و مدیریت بار ترافیکی بخشی از ابزارهای این کار بوده است. از سویی تهران طی یک سال اخیر 3بار با ساعت کار شناور ادارات روبه‌رو بوده که نتایج مثبتی بر کاهش تراکم ترافیک داشته است. همچنین نتیجه بررسی طرح شناور شدن ساعت کاری ادارات نشان می‌دهد که ۱۰ تا ۱۵ درصد شاخص ذرات معلق در شهر کاهش پیدا کرده است. بدین‌ترتیب باید بسته‌ای دقیق برای مدیریت تقاضای سفرهای شهری اجرا شود تا آلودگی از منبع خود یعنی تردد وسایل نقلیه قطع شود.

ارسال به هیأت وزیران

مطابق مصوبه سال ۹۵ دولت،  تدوین بسته مدیریت تقاضای سفر به‌نحوی که باعث کاهش آلودگی هوا بشود بر عهده سازمان حفاظت محیط‌زیست گذاشته شده است تا با همکاری بقیه دستگاه‌های ذی‌نفع این کار را انجام دهد. وحید حسینی، دبیر کارگروه ملی کاهش آلودگی هوا در این‌باره می‌گوید: جلسات تخصصی مربوط به تدوین بسته مدیریت تقاضای سفر با حضور نمایندگان وزارت کشور، وزارت آموزش و پرورش،  وزارت صنعت و اتحادیه‌ها در کارگروه ملی کاهش آلودگی هوا برگزار شده است. پس از اجماع احتمالی بر این موضوع قرار است ‌طرح شناور‌سازی‌ ساعات کاری ادارات در شش ماهه دوم سال بین ساعات ۷ تا ۹ صبح مصوب شود و در شرایطی که مجموع ساعات کاری هفتگی مطابق قانون تغییری نکند و نظم حضور کارکنان تضمین شود، به همراه گزارش توجیهی به‌عنوان مصوبه کارگروه ملی کاهش آلودگی هوا به هیأت وزیران ارسال ‌شود.

یک تیر با 2نشان

پایتخت در شرایط فعلی اقتصادی به راه‌های کم هزینه برای کاهش ترافیک و آلودگی هوا نیاز دارد. محسن پورسیدآقایی، معاون حمل ونقل و ترافیک شهرداری تهران به همشهری می‌گوید: تهران در شش‌ماهه دوم سال همواره با بحث افزایش آلاینده‌های جوی مواجه بوده و برای این معضل باید راه‌حلی جدی اندیشیده شود. در شرایط اقتصادی فعلی، کم هزینه‌ترین اقدام برای کاهش آلودگی هوا، بی‌شک همین بسته مدیریت تقاضای سفر است. ما اگر بتوانیم ساعت کار شروع کارکنان مدارس، دولت و مراکز تجاری را مدیریت کنیم، ترافیک توزیع و بی‌شک انباشت آلاینده‌ها نیز به مرور کم می‌شود. از طرفی این موضوع بسیار کم هزینه است و فقط باید ساعت‌ها را تغییر داد. امسال دولت به‌خاطر برق ساعت کار را تغییر داد اما به‌شدت اثر ترافیکی خوبی داشت پس باید در مورد مسائل محیط‌زیست شهری هم عملی شود. در مهر امسال و سال 96هم شناور شدن ساعت کار اثر مفیدی داشت. از طرفی بحث TOD نیز در تهران مطرح است که باید تراکم سفرهای شهری را به ایستگاه‌های مترو جذب کند و می‌تواند دوسویه در کنار بسته مدیریت تقاضای سفر به کاهش ترافیک و آلودگی هوا منجر شود.

تجربه جهانی برای تهران

یکی از تجربیات مهم برای ارائه این بسته طرح شناورسازی ساعت اداری است که در بسیاری از نقاط دنیا آزموده شده و هفته کاری فشرده هم در برخی کلانشهرها بررسی شده تا کارمندان روزهای پنجشنبه و جمعه تعطیل باشند و از شنبه تا چهارشنبه ساعت کاری بیشتری را فعالیت کنند. در مقایسه با ۳۸ کشور عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی(OECD) ساعات کاری ادارات دولتی ایران در رده‌های بالایی جدول قرار دارد و ساعات کار زیادی داریم درحالی‌که بررسی مجمع جهانی اقتصاد در پایان سال ۲۰۱۴ نشان می‌دهد ایران در میان ۱۴۴ کشور از نظر بهره‌وری کاری رتبه ۱۴۲ را دارد. همچنین میانگین کار مفید کارمندان ادارات دولتی با لحاظ‌کردن بانک‌ها،  دانشگاه‌ها و نیروی انتظامی تنها 2ساعت مفید در روز و بدون درنظر داشتن این نهادها تنها ۲۲ دقیقه مفید کاری در روز است؛ درحالی‌که در کشورهای پیشرفته این میزان به ۸۶ درصد ساعت کاری می‌رسد. بنابراین ساعت کار شناور اثر مهمی در کاهش ترافیک خواهد داشت اما بر کیفیت کار اثرگذار نخواهد بود.

چرا بسته تقاضای سفر؟

بسته مدیریت تقاضای سفر در واقع برای این مطرح شده که برنامه‌ای کوتاه‌مدت برای کاهش آلودگی هوا دارد. مرتضی خشایی پور، مشاور معاونت انسانی سازمان محیط‌زیست به همشهری می‌گوید: درتهران که با بحران آلودگی هوا روبه‌روست، راهکارهایی نظیر حذف سفر، توزیع سفرهای ساعت اوج و  تغییر شیوه حمل‌ونقل می‌تواند کاهنده حجم آلایندگی باشد. در این بسته لازم بود روش‌های مختلف را بررسی کنیم و اثربخشی آنها را بسنجیم. همچنین زمان اجرای طرح و اثرسنجی آن هم مدنظر ما بود. ساعات کار ادارات در ۱۶ تیرماه امسال به ۶ و بعد ۶:۳۰ صبح تغییر کرد. نمودارها تغییر ترافیک ساعات مختلف را نشان داد و در بازه ساعت ۸ صبح به بعد کاهش ترافیک را شاهد بودیم. همچنین در ساعت اوج عصر نیز کاهش ترافیک داشتیم.