برسد به‌دست ناآگاهان

مریم سمائی

«شوکـه‌کننده، غــیرمنتــظره و برانگیزاننده احساسات مردم» فرمول نشر اخبار جعلی است. این اخبار به‌سرعت نشر پیدا می‌کنند و تأثیر عمیقی روی افکار مردم دارند، به‌همین دلیل نشر آن مورد توجه سازندگان آن است تا به هدف مورد نظر خود برسند.

طبق بررسی‌های انجام‌شده در تمام شاخه‌های اطلاعاتی، اخبار جعلی دامنه‌دارتر، عمیق‌تر و گسترده‌تر از حقایق، انتشار می‌یابد و 6برابر سریع‌تر از حقیقت به‌دست مخاطب می‌رسد.

حسینعلی افخمی- استاد علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی- معتقد است که سازندگان اخبار جعلی افرادی را هدف قرار می‌دهند که دسترسی به اخبار موثق ندارند یا کمتر درگیر خبرها هستند. این افراد بیشتر در معرض اخبار جعلی و پذیرش آن قرار می‌گیرند.

این مدرس دانشگاه می‌گوید: در سرزمین ما از مشروطیت تا‌کنون، قانون، انتخابات و رسانه وجود دارد اما مقررات و قوانین آن را مثل سایر کشورها نداریم یا به آن عمل نمی‌کنیم. در همه‌جای دنیا در زمان انتخابات توجه به رسانه‌ها شدت می‌گیرد و مسائل برجسته می‌شوند و مردم عطش اطلاعات و آگاهی دارند اما تنها در برخی از کشورها برای جلوگیری از شکاف آگاهی طی 4سال از وسایل ارتباط جمعی برای آگاهی تدریجی به مردم بهره می‌برند. در این کشورها اکثر مردم تا 70درصد انتخابشان را تا زمان جمع‌آوری آرا انجام داده‌اند؛ به‌عنوان مثال آمریکایی‌ها زمان تبلیغات برای انتخاباتشان حدود 6‌ماه است اما متأسفانه در ایران دانش سیاسی در طول دوره 4ساله انتخاباتی افزایش داده نمی‌شود و سعی بر این است که ظرف 2،3هفته تمام اطلاعات به مردم ارائه شود که این امر امکان‌پذیر نیست و آگاهی ناقص است بنابراین این فضا زمینه را برای گسترش اخبار جعلی فراهم می‌کند. به‌طور کلی در فضایی که آگاهی در طول زمان داده نمی‌شود افراد بیشتر در معرض اخبار جعلی قرار می‌گیرند.

این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: از سوی دیگر جامعه ما جامعه‌ای است که بخش عمده اطلاعات آن دستکاری شده است. ما 2عامل در دستکاری اطلاعات داریم؛ یکی سانسور و دیگری تبلیغات. در تبلیغات دست عامه مردم بسته است و فضای تبلیغاتی نظیر تلویزیون، روزنامه، سینما و... در دست دولتمردان، سیاستمداران یا کنشگران پر قدرت است و مردم در طول تاریخ، خیابان را ابزار ارتباطی خود برای بیان حرف‌هایشان انتخاب می‌کنند. آنها با بالا و پایین بردن صدایشان پیام را منتقل می‌کنند. در سانسور هم مثالی می‌زنم؛ «در صفحات روزنامه‌ها به چنددرصد از خبرهایی که مربوط به اعتصابات کارگری است پرداخته می‌شود؟»؛ جواب این است که این عدد، عدد پایینی است چون نوعی کنترل و نوعی سانسور بر آن اعمال شده که در طول زمان هم عادی به‌نظر می‌رسد. در واقع در معادله نابرابر دستکاری‌شدن اطلاعات همیشه کفه به سمت کسی است که ابزار رسانه‌ای دارد نه مردم عادی.

او اضافه می‌کند: تولید‌کنندگان اخبار جعلی بنگاه معاملاتی ندارند که بگوییم آنها در جایی ساکن هستند و دفتری دارند که اخبار جعلی منتشر می‌کنند، نه اینگونه نیست. جامعه حالت پویایی دارد و ارتباطات در جامعه بده‌بستان است بنابراین سازنده خبر جعلی وقتی تغییری در وضعیتش به‌وجود بیاید دست از تولید اخبار جعلی می‌کشد و اخبار شفاف ارائه می‌دهد. بنابراین تولید اخبار جعلی همیشه وجود دارد اما نهاد تولید‌کننده ثابت نیست مگر اینکه جامعه مفروضی داشته باشیم که تبلیغات نابرابر و سانسور در آن نباشد و همه حق دسترسی به رسانه‌ها را داشته باشند که در عمل چنین چیزی وجود ندارد.