پیدا کنید پرتقال‌فروش را

محمدتقی حاجی‌موسی

در آغاز، کافه بود؛خیلی سال قبل از به‌وجود آمدن شبکه‌های اجتماعی و حتی قبل از اینکه مردم از طریق امواج، اخبار را دریافت کنند، کافه‌ها و قهوه‌خانه‌ها هسته اولیه تولید و انتشار اخبار بودند و از کافه‌ها بود که خبری دهان به دهان می‌چرخید و همه شهر و کشور را می‌گرفت. تأثیر کافه‌ها آنقدر زیاد بود که سال 1672میلادی، چارلز دوم -پادشاه بریتانیا- اعلامیه جلوگیری از انتشار اخبار نادرست را صادر کرد تا به این طریق از خراب‌شدن ذهن دیگران درباره حکومت جلوگیری شود. حالا بیش از 3قرن بعد از این اقدام چارلز، بسیاری از کشورها دنبال راهی هستند تا بتوانند گسترش اخبار جعلی یا همان fake news در شبکه‌های اجتماعی و شایعات را متوقف کنند. برای مثال زمستان گذشته کمیته‌ای در کنگره آمریکا این موضوع را در دستور کار خود قرار داد که چگونه می‌توان از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی برای توقف انتشار اخبار جعلی کمک گرفت؟ حالا اینکه چرا همه در تلاش هستند تا اخبار جعلی را از بین ببرند به این دلیل است که از گذشته تا‌کنون اتفاقات زیادی در دنیا افتاده که بر پایه همین اخبار بوده و سرنوشت ملت‌ها را عوض کرده. یکی از آخرین نمونه‌هایش در همین انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکاست که خبرهای جعلی کلی جنجال به‌پا کردند.

رامسس دوم - فرعون مصر- در سال 1274 پیش از میلاد اعلام کرد که ارتش مصر توانسته امپراتوری هیتی (جایی در ترکیه فعلی) را به‌طور کامل شکست بدهد و بعد از این اتفاق، مردم مصر هر سال، سالگرد این پیروزی را جشن می‌گرفتند. منتهی بعدا معلوم شد که مصریان در این جنگ تقریبا شکست خورده بودند اما چون خبری از شبکه‌های اطلاع‌رسانی نبوده توانسته بودند مردم را این‌چنین سر کار بگذارند و رامسس دوم هم شکوه و عظمتش را بیشتر کند. احتمالا بعدا همین حرکت رامسس و نخستین پروپاگاندایی که در تاریخ ایجاد کرد، سرلوحه کار دیگران شد. سال 1924- 4 روز پیش از انتخابات سراسری در انگلستان- روزنامه دیل‌میل گزارشی را چاپ کرد با عنوان نامه ژینوویف که گفته می‌شد از مسکو به حزب کمونیست بریتانیا ارسال شده و در آن از کمک به حزب کارگر سخن به میان آمده. 4 روز بعد، حزب کارگر در انتخابات شکست خورد و بعدا معلوم شد همه‌‌چیز الکی بوده. سال 1989، نیکلای چائوشسکو تحت فشار بود و دولت کمونیست رومانی رو به سقوط بود. در روزهای آخر این سال، تصاویری از 2 جسد منتشر و ادعا شد که نیروهای امنیتی رومانی بوده‌اند و توسط دولت کشته شده‌اند. تصویر در همه دنیا چرخید و مردم نسبت به چائوشسکو و حکومتش موضع منفی گرفتند. چند روز بعد چائوشسکو و همسرش تیرباران شدند اما معلوم شد آن دو جسد مربوط به 2آدم عادی بوده که به‌خاطر بیماری یا تصادف مرده بودند. هرچه بود این خبر جعلی توانسته بود به یک انقلاب دامن بزند.

خبر جعلی و انتخابات آمریکا

انتخابات ریاست‌جمهوری سال2016 در آمریکا که با پیروزی ترامپ به پایان رسید، گل سرسبد انتشار اخبار جعلی بود و می‌شود ده‌ها مثال درباره‌اش آورد؛ مثال‌هایی که گاه از طرف رسانه‌های به ظاهر معتبر اعلام شدند و افراد زیادی آن را باور کردند اما بعدا معلوم شد سرشان کلاه رفته است. تابستان 2016، سایت خبری endingthefed.com خبری فوری منتشر کرد که دولت اوباما 6/2میلیارد دلار از بودجه کهنه‌سربازان را کم کرده و به مردم سوریه اختصاص داده تا بتوانند به ایالات متحده مهاجرت کنند. این خبر در فیسبوک حدود 7/1میلیون بازدید داشت اما بعدا معلوم شد از اساس دروغ بوده. در اکتبر همان سال خبر دیگری منتشر شد که پاپ فرانسیس- رهبر کاتولیک‌های جهان- از ریاست‌جمهوری ترامپ حمایت کرده. بعضی این خبر را بزرگ‌ترین دروغ انتخابات خواندند و در فیسبوک حدود یک میلیون نفر آن را دنبال کردند.

این خبر را هم سایت endingthefed.com منتشر کرد. این در حالی بود که پاپ، مدافع مهاجران سوری و مسلمان بود و ترامپ از بیخ با این قضیه مشکل داشت. تیم ترامپ ظاهرا علاقه خاصی به انتشار اخبار جعلی علیه دمکرات‌ها داشت. یکی از واضح‌ترین این حملات انتشار خبری بود مبنی بر اینکه هیلاری کلینتون به داعش سلاح فروخته و ویکی لیکس هم آن را تأیید کرده است. این خبر در آگوست 2016 منتشر شد و سایت thepoliticalinsider.com پشت قضیه بود. در این خبر ادعا شده بود که ایمیل‌هایی از کلینتون به‌دست آمده که فروش سلاح را تأیید می‌کند. ویکی لیکس اما این مطلب را تکذیب کرد و معلوم شد همه‌‌چیز الکی بوده است. 2‌ماه قبل از انتخابات، conservativestate.com خبری را منتشر کرد که هیلاری کلینتون سال 2013 در جمعی اعلام کرده دوست دارد کسی مثل ترامپ که انسان صادقی است رئیس‌جمهور شود. طبیعتا کلینتون چنین جمله‌ای را هیچ‌وقت نگفته بود. از آن طرف دمکرات‌ها هم بیکار نبودند. 

بعد از اینکه میشله اوباما- همسر رئیس‌جمهور- اظهارات ترامپ را به باد تمسخر گرفت، usanewsflash.com در گزارشی مدعی شد مایک پنس، معاون کنونی ترامپ در سخنرانی خود گفته میشله اوباما پست‌ترین بانوی اول تاریخ آمریکاست. حرفی که هیچ وقت از دهان پنس بیرون نیامده بود. غیراز اینها اما ده‌ها خبر و شایعه دیگر هم بود که واقعیت بعضی‌هایشان هنوز فاش نشده و شاید چند سال بعد پوشالی بودن آنها هم معلوم شود.

اخبار جعلی وطنی

در ایران و رسانه‌های رسمی و غیررسمی هر روز هزاران خبر دست به‌دست می‌شود که اخبار جعلی سهم زیادی از آن را به‌خود اختصاص می‌دهند و این باعث شده یکی از وظایف ثابت مسئولان تکذیب شایعات باشد. اوج این اخبار اما معمولا در زمان انتخابات و به‌ویژه مناظرات ریاست‌جمهوری است. جایی که کاندیداها به‌شدت از خجالت یکدیگر درمی‌آیند و حرف‌هایی می‌زنند که کلی سر و صدا می‌کنند اما هیچ وقت معلوم نمی‌شود درست بوده یا نبوده. از ادعاهایی که درباره فساد مالی طرفین می‌شود گرفته تا ادعاهایی درباره عملکرد خود و البته تیم مقابل که ظاهرا همه بر پایه آمار رسمی است اما با حرف‌های رقبا در تناقض است. برعکس همه جای دنیا، در ایران معمولا بعد از برگزاری انتخابات دیگر کسی سراغ راستی‌آزمایی این حرف‌ها نمی‌رود و به همین‌خاطر است که نمی‌شود درباره آنها حکم داد. غیراز انتخابات، جلسات استیضاح وزیران در مجلس هم ازجمله مواردی است که کلی حرف داغ در آن رد و بدل می‌شود اما آخر سر همه‌‌چیز با خوش‌وبش و سلفی گرفتن پایان می‌پذیرد تا هویت پرتقال‌فروش هیچ وقت برای ما افشا نشود و نفهمیم چه‌کسی راست گفته.



سال 1989، نیکلای چائوشسکو تحت فشار بود و دولت کمونیست رومانی رو به سقوط بود. در روزهای آخر سال، تصاویری از 2 جسد منتشر و ادعا شد که نیروهای امنیتی رومانی بوده‌اند و توسط دولت کشته شده‌اند. تصویر در همه دنیا چرخید و مردم نسبت به چائوشسکو و حکومتش موضع منفی گرفتند. چند روز بعد چائوشسکو و همسرش تیرباران شدند اما معلوم شد آن دو جسد مربوط به 2آدم عادی بوده که به‌خاطر بیماری یا تصادف مرده بودند. هرچه بود این خبر جعلی توانسته بود به یک انقلاب دامن بزند