اقدام علیه آمریکا در نیویورک

بن رودز، معاون مشاور امنیت ملی آمریکا در دوران ریاست‌جمهوری باراک اوباما با انتشار یک ویدئو از لحظه حرکت وزرای امورخارجه ایران در راهروی مقر سازمان ملل به سمت محل برگزاری نشست اعضای برجام در صفحه توییتر خود نوشته است: وقتی دور میز مذاکره نباشید، در منو هستید! خروج بیجای ترامپ از توافق هسته‌ای با ایران، آمریکا را منزوی کرده است نه ایران.

وزیران خارجه ایران، روسیه، چین، آلمان، انگلیس، فرانسه به علاوه فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در حاشیه اجلاس سازمان ملل جلسه‌ای را بدون حضور آمریکا برگزار و بیانیه‌ای علیه تحریم‌های آمریکا منتشر کردند؛ بیانیه‌ای که می‌تواند به‌عنوان یک اقدام علیه خروج آمریکا از برجام، اقدام علیه تحریم‌های آمریکا و اقدام علیه تصمیم‌های خلق‌الساعه دونالد ترامپ علیه معاهدات بین‌المللی تلقی شود. این اتفاق که وزیران خارجه کشورهای صاحب اقتصاد اروپایی در کنار چین و روسیه در خاک نیویورک برای آمریکا خط و نشان بکشند بی‌سابقه بوده است.

دونالد ترامپ اردیبهشت‌ماه از توافق هسته‌ای خارج شد و قرار است آبان‌ماه بخش اصلی تحریم‌های آمریکا علیه ایران اعمال شود، تحریم‌هایی که فروش نفت ایران را هدف قرار می‌دهد. این اقدام ترامپ برجام را در معرض فروپاشی قرار داد اما ایران به شرط تأمین منافع خود از این توافق بین‌المللی حاضر به همکاری با اروپایی‌ها شد. کشورهای اروپایی هم وعده تضمین فروش نفت ایران و بازگشت عایدات حاصل از فروش نفت به کشور را دادند.

اروپا باید مسیری جز مسیر دلار را برای مبادله با ایران باز می‌کرد که پیش‌تر چهره‌هایی مثل هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان پیشنهاد داده بودند ایران علاوه بر دسترسی به سامانه تبادل بین بانکی جهانی«سوئیفت»، به‌طور موازی به کانال‌های مستقل پرداخت از آمریکا و یک صندوق پول اروپایی متصل شود.

شاید زمانی که ترامپ اعضای کارگروه برجام در وزارت خارجه آمریکا را به مرخصی فرستاد و گروه اقدام علیه ایران را در وزارت خزانه‌داری این کشور تشکیل داد گمان نمی‌کرد که وزیران خارجه کشورهایی که برجام را پایه‌گذاری کرده‌اند در خاک نیویورک علیه اقدامات آمریکا گروه اقدام تشکیل دهند.

گروه اقدام علیه ایران که ترامپ تشکیل داده است در تماس با کشورهای خریدار نفت ایران ازجمله ژاپن، کره‌جنوبی و هند تلاش کرده آنها را متقاعد به توقف خرید نفت از ایران کند. ایران در مذاکرات با اروپایی‌ها خواستار تضمین فروش نفت و بازگشت پول آن است و وزیران خارجه 1+4در دو دور نشست با همتای ایرانی نسبت به تحقق این مطالبه تأکید داشته‌اند؛ البته اروپایی‌ها پیش‌تر بسته‌ای اقتصادی به ایران ارائه کردند که ایران آن را دلسرد‌کننده خواند، حالا اروپایی‌ها بسته جامعی را برای ارائه به ایران تدارک دیده‌اند که به گفته فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا قرار است به‌زودی عملیاتی شود.

مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفته است که اتحادیه اروپا یک تشکیلات حقوقی جدیدی را با هدف ادامه بازرگانی و تجارت با ایران ازجمله خرید نفت و دور زدن تحریم‌های آمریکا علیه تهران ایجاد می‌کند.

موگرینی این سخنان را در پایان نشست مشترک وزیران خارجه ایران و گروه 1+4مطرح کرد و گفت: این کانال به شرکت‌های اروپایی این امکان را می‌دهد که تجارت با ایران را براساس قانون اروپایی ادامه دهد. همچنین شرکای دیگری در جهان نیز می‌توانند به این کانال اضافه شوند.

به نوشته منابع اروپایی، این کانال «سازمان اهداف متعدد» (اس پی وی) نام دارد و شرکت‌ها می‌توانند از طریق آن معاملات مالی با ایران را انجام دهند.

جزئیات بیشتری از این سازوکار ویژه منتشر نشده اما پیش‌تر اشپیگل آلمان از ایجاد یک بانک مستقل برای پوشش مالی تجارت با ایران خبر داده بود.

بیانیه وزرای امورخارجه ایران و کشورهای 1+4، دیگر کشورها را به اتخاذ سیاست‌ها و ایجاد سازوکارهای مشابه در روابط اقتصادی خود با ایران تشویق کرده و خواهان حفظ و تقویت روابط دوجانبه اقتصادی با ایران و بسیج همه امکانات ازجمله از طریق همکاری باکشورهای ثالث برای عادی‌سازی‌ مؤثر روابط تجاری و بازرگانی با ایران شده ‌است که بیان آشکار اراده اعضا برای حفظ برجام است و آشکارا در مقابل اراده آمریکا برای نابودی برجام و اعمال مجدد تحریم‌ها بر ایران قرار دارد.

 قانون مسدود‌سازی‌ چه کار می‌کند؟

اروپایی‌ها یک‌ماه قبل هم قانون موسوم به مسدودسازی را تصویب کرده بودند.

قانون مسدودسازی تحریم‌هـــای آمریکا (Blocking Statute) نخستین بار در سال 1996برای مقابله اروپا با گروهی از تحریم‌ها علیه کوبا، ایران و لیبی تدوین شد و واشنگتن را ناچار به عقب‌نشینی کرد. این قانون هم‌اکنون با اصلاحیه صورت‌گرفته‌، تحریم‌های ثانویه آمریکا علیه ایران را شامل می‌شود.

به نوشته یورونیوز، پیش‌تر شرکت‌های اتحادیه اروپا با استفاده از این مقررات رابطه تجاری خود با چین در دوران تحریم را حفظ کرده‌اند.

وزیران خارجه ایران و تروئیکای اروپایی 2 هفته بعد از خروج آمریکا از برجام در بروکسل تشکیل جلسه دادند و در همان زمان شرکت‌های متوسط و کوچک را به‌عنوان جایگزین شرکت‌های بزرگ برای تجارت با ایران مطرح کردند.

محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران تیرماه امسال در جمع فعالان اقتصادی اتاق بازرگانی گفته بود: شرکت‌های کوچک و متوسط می‌توانند جایگزین شرکت‌های بزرگ شوند، اروپایی‌ها این شرکت‌ها را شناسایی کردند. ظریف در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در رابطه با برجام با همتایان چینی و فرانسوی دیدار کرده بود، روحانی هم قرار است درباره توافق هسته‌ای با سران برخی کشورها ازجمله فرانسه، انگلیس، ایتالیا و... تبادل‌نظر کند.


از زمانی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا به‌صورت یکجانبه از توافق هسته‌ای کنار کشیده است، بزرگ‌ترین هدف طرف‌های اروپایی، روسیه و چین، تضمین انتفاع مالی از برجام و فروش نفت ایران بوده است. در تمامی دیدارهایی که وزرای خارجه کشورهای باقیمانده در برجام با هم داشته‌اند، بر این موضوع تأکید شده و حالا بیانیه مشترک این کشورها، مشخصا به یک سازوکار ویژه اشاره کرده است. به گزارش بی‌بی‌سی، در این بیانیه آمده است: «با توجه به فوریت و ضرورت دستیابی به نتایجی ملموس، شرکت‌کنندگان در این جلسه از پیشنهادهای عملی برای ادامه و توسعه مجاری پرداخت مالی به ایران به‌ویژه ایجاد یک سازوکار ویژه (اس‌پی‌وی) برای ایجاد تسهیلاتی جهت پرداخت‌های مرتبط با ایران ازجمله برای صادرات نفت استقبال کردند.»

منظور از ایجاد این ابزار جدید «حفاظت از آزادی فعالان اقتصادی این کشورها جهت دنبال‌کردن مبادلات مشروع با ایران» عنوان شده است.

هنوز جزئیات دقیقی از نحوه کار این سازوکار ویژه منتشر نشده است و فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بعد از این نشست گفت که کارشناسان کشورهای باقیمانده در برجام، روی جزئیات آن کار می‌کنند. او گفت: «از لحاظ عملی، تصمیم کشورهای مورد نظر این است که اتحادیه اروپا یک نهاد حقوقی را برای ایجاد تسهیلات مبادلات مالی مشروع با ایران ایجاد کنند و این نهاد به شرکت‌های اروپایی امکان خواهد داد تا براساس قوانین اتحادیه به معامله با ایران ادامه دهند و استفاده از آن به روی سایر شرکای ما نیز باز خواهد بود.»

با توجه به این صحبت‌های موگرینی، می‌توان گفت که این نهاد مالی، نه‌تنها به شرکت‌های اروپایی که مشخصا به شرکت‌های چینی و روسی هم خدمات ارائه خواهند کرد. این ابتکار مالی، حاصل رایزنی‌های آلمان و فرانسه است و نخستین‌بار مجله اشپیگل در گزارشی از این ایده رونمایی کرد. ماهیت این سازوکار، واسطه‌گری و تشویق شرکت‌های خصوصی برای کار با ایران، بدون نگرانی از تنبیه‌های آمریکاست. براساس تحریم‌های آمریکا که دور دوم آنها 13آبان دوباره اجرایی خواهد شد، ‌شرکت‌هایی که با ایران همکاری کنند، از سوی این کشور مجازات خواهند شد.

اما با استفاده از این سازوکار، شرکت‌ها به جای معامله مستقیم با ایران، با یک واسطه با ایران تجارت خواهند کرد. به گزارش‌الجزیره، برای مثال، اگر یک شرکت ایتالیایی بخواهد از ایران نفت بخرد، پول خود را به این نهاد خواهد داد و این نهاد تراکنش‌های مالی را به‌عهده خواهد گرفت و برعکس. با این کار، بانک‌های تجاری و مرکزی که به‌شدت نگران تحریم‌های آمریکا هستند، هیچ سهمی در این تجارت نخواهند داشت.

با وجود خوش‌بینی‌ها درباره موفقیت این سازوکار ویژه، نگرانی‌هایی درباره کارشکنی آمریکا در این‌باره وجود دارد. خبرگزاری رویترز نوشته است که تحلیلگران و دیپلمات‌های زیادی معتقدند که آمریکا احتمالا قوانین تحریم مالی خود را به نوعی اصلاح خواهد کرد که این کانال تراکنش‌های مالی را هم شامل شود.

ولادیمیر یرماکوف، مدیر بخش خلع‌سلاح و کنترل تسلیحات وزارت امورخارجه روسیه در این‌باره به فایننشیال تایمز گفته است: «همه‌‌چیزهایی که خانم موگرینی گفته، کاملا مثبت هستند، اما سؤال این است که آیا این ایده جواب خواهد داد یا نه، چون آمریکا همچنان فشار زیادی به اتحادیه اروپا وارد خواهد کرد.»

احتمال چنین اقدامی از سوی آمریکا بسیار محتمل است، چون نفس مطرح‌کردن چنین ایده‌ای، به چالش‌کشیدن آمریکا از سوی اروپا تعبیر می‌شود.

بلومبرگ در گزارشی در این‌باره نوشته است که اروپا با راه‌اندازی چنین نهادی، فراتر از ایجاد یک کانال مالی برای تضمین انتفاع مالی ایران از برجام، به فکر تقویت جایگاه یورو در مقابل دلار در مبادلات بین‌المللی است. براساس این گزارش، این نهاد بخشی از تلاش‌های اخیر اروپا برای ایفای یک نقش بین‌المللی مستقل‌تر و قوی‌تر است.

پیام سیاسی نشست نیویورک

به گفته «هایکو ماس» وزیر خارجه آلمان، نشست کمیسیون برجام در  نیویورک پیام سیاسی روشنی به‌دنبال داشت. برای اینکه توافق را حفظ کنیم به راهکاری‌های عملی نیاز داریم تا به این ترتیب راه‌های پرداخت را باز نگه داریم و امکان رابطه بازرگانی با ایران را فراهم کنیم. ما به همراه شرکای اروپایی خود با قوت روی این موضوع کار می‌کنیم.» به گزارش فارس، ماس همچنین گفت: «راهبردی که فقط بر اعمال بیشترین تحریم‌ها مبتنی باشد، کارایی نخواهد داشت. اگر مرزها محکم‌تر شوند، هیچ‌چیز بهتر و یا ساده‌تر نخواهد شد بلکه (شرایط) خطرناک‌تر و سخت‌تر می‌شود. این راه به بن‌بست و به شرایطی که گفت‌وگو در آن صورت نمی‌گیرد منتهی می‌شود که (در این صورت) خطر تنش منطقه‌ای به‌وجود می‌آید.» عباس عراقچی، پس از نشست وزیران خارجه ایران و  1+4 در نیویورک که دوشنبه‌شب به وقت محلی برگزار شد، روز سه‌شنبه در صفحه اینستاگرام خود نوشت: این نشست که پیش از تلاش آمریکا برای استفاده ابزاری از شورای امنیت و اجرای نمایش علیه ایران برگزار شد، حمایت اروپا، چین و روسیه از ایران و انزوای آمریکا را به روشنی به تصویر کشید. وی همچنین بیانیه مشترک دو‌طرف را واجد نکات مهم و قابل‌توجه دانست و گفت: در این بیانیه کشورهای عضو برجام بر اجرای کامل و مؤثر این توافق ازجمله در حوزه رفع تحریم‌ها تأکید کرده و اذعان کردند که رفع تحریم‌ها و برخورداری ایران از منافع اقتصادی حاصل، بخش کلیدی و حیاتی برجام است.