اتوبوس‌های فرسوده و دودزا

فاطمه امامی| قم- خبرنگار:

دستش را به میله‌ها گرفته و به سختی از پله‌ها بالا می‌آید. با گوشه چادر عرق روی پیشانی را پاک می‌کند و گوشه‌ای می‌ایستد. کمی که نفسش جا می‌آید شروع می‌کند به گلایه کردن از دیررسیدن اتوبوس و گرمی 
هوا.  دختر جوانی که روی صندلی نشسته از جایش بلند می‌شود و صندلی‌اش را به خانم تازه‌وارد می‌دهد. می‌گوید قبلاً کارت‌بلیت یکی از اجزای جدانشدنی کیف‌پولش بوده اما خیلی وقت است که دیگر رغبتی به استفاده مداوم از اتوبوس ندارد. 
از دلیل بی‌رغبتی‌اش که می‌پرسم از طولانی‌تر شدن زمان سفرش صحبت می‌کند. می‌گوید: اتوبوس‌ها بدترین مسیر را می‌روند و در سنگین‌ترین ترافیک‌ها می‌مانند. آن‌قدر وقت ندارم که روزی 3 ساعت را در اتوبوس بگذرانم. 

 «صندلی‌ها از کثیفی سیاه شده. گرم است. راننده بد می‌راند. مسیر پر از پیچ و خم‌های عصبی‌کننده است. راهی که باید 20 دقیقه‌ای بروم یک ساعت و نیم طول می‌کشد. نمی‌دانم چه زمانی از ایستگاه جلوی خانه رد می‌شود. مسیرش طولانی‌تر از مسیری است که خودم می‌توانم طی کنم. گاهی آن‌قدر در شلوغی می‌ماند که پیاده‌ بروم به‌صرفه‌تر است...» این‌ها صحبت‌های پسر جوان دانشجویی است که کوله‌پشتی‌اش را روی دوشش انداخته تا ایستگاه جلوی دانشگاه پیاده شود. 

بیشتر شهروندان قمی که تجربه اتوبوس‌سواری را دارند اما این روزها کمتر از آن استفاده می‌کنند، گلایه‌هایی شبیه به موارد بالا دارند. اتوبوسرانی در حال حذف تدریجی از مُدهای حمل و نقلی در شهر است و سهم خودش را به سرعت به موتورسیکلت‌سواران و خودروهای شخصی می‌دهد و این یعنی یک فاجعه حمل و نقلی و ‌زیست‌محیطی!  با وجود این‌که طرح تحول اتوبوسرانی 3 سال پیش توسط شهرداری با سر و صدای بسیار اجرا شد و با وجود به گوش رسیدن خبرهایی گاه به گاه نسبت به خرید اتوبوس و کارهایی از این قبیل، آمارها خبر از حال رو به احتضار اتوبوسرانی در قم می‌دهند. 


کاهش مسافران اتوبوس

همان‌گونه که مدیرعامل سازمان اتوبوسرانی شهرداری قم می‌گوید: در 3 سال گذشته استفاده مردم از اتوبوس تقریبا به نصف رسیده است. به طور میانگین اتوبوس‌هایی که بین 500 تا 600 مسافر در روز داشتند الان بین 250 تا 300 مسافر 
دارند. 
به گفته «حسین مومنی‌موحد» در حال حاضر سهم جابه‌جایی توسط اتوبوس تقریباً بین 15 تا 17 درصد است. 
 وی موضوع‌هایی مانند افزایش ضریب مالکیت خودروهای شخصی و راه افتادن تاکسی‌های اینترنتی را از دلایل کاهش استقبال مردم از اتوبوس می‌داند. 
مومنی در پاسخ به این سؤال که طرح تحول اتوبوسرانی چرا وضعیت این سازمان را بدتر از قبل کرده است، می‌افزاید: این طرح در برخی خطوط پاسخ خوبی داشت اما برای یک‌سری از خطوط هم وضعیت بدی ایجاد کرد. قرار شده بررسی مجددی روی خطوط اتوبوسرانی صورت گیرد و برخی خطوط را از حالت قطری به حالت شعاعی که در گذشته بود، تبدیل کنیم. 
وی در پاسخ به گلایه شهروندان درباره کهنه بودن اتوبوس‌ها و مشکلات رفاهی آنان اظهار می‌کند: حدود 3 سال است دولت سهم خود را در یارانه اتوبوسرانی پرداخت نکرده و اکنون 10 میلیارد تومان به اتوبوسرانی قم بدهکار است. اگر این سهم پرداخت شده بود امکان نوسازی اتوبوس‌ها را داشتیم. 
وی می‌گوید: 95 درصد اتوبوس‌های فعال در شهر قم خصوصی هستند و با عمر بیش از 10 سال فرسوده شده‌اند. بهره‌بردار توان نوسازی و بازسازی این اتوبوس‌ها را ندارد و معلوم نیست بودجه مورد نیاز برای آن باید از کجا تأمین شود.» 


خطر کاهش ناوگان اتوبوسرانی

موضوعی دیگر که خبر از بحرانی قریب‌الوقوع در اتوبوسرانی می‌دهد، 10 ساله شدن اتوبوس‌ها و تمام شدن مهلت قراردادشان با شهرداری است. 
همان‌گونه که مدیرعامل سازمان اتوبوسرانی قم می‌گوید: اواخر امسال و سال بعد 248 اتوبوس فعال در شهر به آخرین مهلت قرارداد با شهرداری می‌رسند و پس از آن قرارداد مجدد منوط به مجوز وزارت کشور خواهد بود و مالک اگر بخواهد می‌تواند اتوبوس را در شهر دیگری بفروشد که این موضوع تعداد ناوگان را به شکل شایان توجهی کاهش خواهد 
داد. 
وی با بیان این‌که سال گذشته شهرداری قم 50 دستگاه اتوبوس خرید و امسال بازسازی 120 دستگاه در دستورکار است، اظهار می‌کند: شهر قم در حال حاضر 250 دستگاه اتوبوس نیاز دارد. 


اتوبوس نو، نیاز اول شهر

رئیس کمیسیون عمران و حمل‌و‌نقل شورای اسلامی شهر قم مشکل را از تأمین نشدن سهم دولت در اتوبوسرانی و کمک‌هایی که به خرید اتوبوس در گذشته می‌شد، می‌داند. 
 «روح‌الله امراللهی» می‌گوید: تا 2 سال دیگر همه قراردادها به پایان می‌رسد. اتوبوس‌ها فرسوده هستند. دولت یارانه پرداخت نمی‌کند. اتوبوس گران شده و قیمتش به 700 میلیون تومان رسیده و همه این‌ها موجب شده سازمان اتوبوسرانی به یک چالش بزرگ برای شهرداری تبدیل شود. 
وی در پاسخ به این سؤال که چرا شهرداری از بودجه عمرانی رقم کافی برای خرید اتوبوس اختصاص نمی‌دهد، می‌افزاید: بودجه عمرانی شهرداری در اسم 1400 میلیارد تومان است اما در عمل بخش زیادی تسویه دیون و موضوع‌هایی از این قبیل است. بودجه خالص عمرانی 700 میلیارد تومان است که معمولاً 500 میلیارد محقق می‌شود و این رقم کافی برای رسیدگی به پروژه‌های عمرانی و خرید اتوبوس نیست. 

رئیس کمیسیون عمران و حمل‌و‌نقل شورای اسلامی شهر قم با تأکید بر لزوم بازنگری در خطوط اتوبوسرانی اظهار می‌کند: خطوط اتوبوسی که ادعا می‌کنیم پرسرعت و با زمان کم است داخل هسته مرکزی دورهای موازی و بیش از حد زده و زمان سفر را افزایش می‌دهند. وی با اشاره به این‌که در 5 سال اخیر میزان مسافران مجموعه اتوبوسرانی کاهش چشمگیری داشته، می‌افزاید: حتی بین دی‌ماه 95 تا دی‌ماه 96 در همه خطوط کاهش مسافر داشتیم. 
فرسوده بودن اتوبوس‌ها، افزایش سرفاصله‌های زمانی تردد، مشکلات ترافیکی هسته مرکزی شهر قم و اجرای پروژه‌هایی مانند پیاده‌راه ارم بدون در نظر گرفتن پیامدهای ترافیکی از جمله دلایلی است که امراللهی برای شرایط کنونی اتوبوسرانی در قم ذکر می‌کند. 

وی افزود: مجموعه مدیریت شهری و مدیریت استان باید به این وضع رسیدگی کند؛ چراکه قطعاً در آینده مشکلات ما بیشتر خواهد شد.  با سمت و سویی که اتوبوسرانی در قم پیدا کرده عجیب نیست اگر در آینده نزدیک همین اتوبوس‌های فرسوده و دودزا را نیز در شهر نبینیم. هرچند دولت در برنامه‌های توسعه نقشی برای خود در حمل‌و‌نقل عمومی تعریف کرده، این نافی مسئولیت شهرداری نیست و موجب می‌شود حمل‌و‌نقل عمومی یک امتیاز منفی بزرگ برای مدیران این ارگان باشد. 
به نظر می‌رسد اگر همین‌اندازه که ایجاد کردن مسیرهای جدید برای خودروهای شخصی در مسیرهای اقماری شهر دغدغه است، نگرانی حمل‌و‌نقل عمومی هم وجود داشت، امروز با عدد ناامیدکننده 15 درصد در سهم اتوبوسرانی مواجه نبودیم.