نجات یوز ایرانی با شبیه‌سازی

نسل یوزپلنگ آسیایی یا یوز ایرانی همچنان در معرض تهدید جدی انقراض قرار دارد. براساس آخرین سرشماری‌ها جمعیت این تیزپای آسیایی 40تا 60قلاده برآورد می‌شود اما محققان کشور اعلام کرده‌اند با استفاده از علم روز دنیا می‌توان یوز ایرانی را نجات داد. چندی پیش هم معاون محیط‌زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست از آغاز فعالیت مطالعاتی و تحقیقاتی پژوهشکده رویان برای شبیه‌سازی‌ یوزپلنگ در کشور خبر داد.

پژوهشگران پژوهشکده دانش‌های بنیادی می‌گویند، از نظر فنی امکان نجات یوز آسیایی، بدون نیاز به خارجی‌ها وجود دارد اما هماهنگ نبودن ارگان‌ها با یکدیگر، ‌دسترسی به این جانور رو به انقراض را دشوار کرده است. دانشی که ایران از سال1385 خورشیدی به‌طور جدی وارد آن شد، حالا سال‌هاست نتایج مثبتی داشته است. از شبیه‌سازی نخستین گوسفند شبیه‌سازی شده ایرانی در نخستین سال‌های آغاز این‌دسته پژوهش‌ها گرفته تا شبیه‌سازی مارال، ‌قوچ قمیشلوی ایرانی نشان می‌دهد، از نظر فنی و توانمندی‌های پژوهشی تولید نمونه‌های آزمایشگاهی پستانداران در کشور وجود دارد.


تجربه کافی در کشور
فرایند تولید جنین هر جانوری با دیگری متفاوت است اما برای تولید بز که ما پیش‌تر در کشور تجربه‌اش را داشته‌ایم، 7روز بعد از کشت سلول اولیه جنین قابل انتقال به دستگاه به‌دست می‌آید. دکتر مهدی حاجیان-عضو هیأت‌علمی پژوهشگاه رویان در اصفهان- می‌گوید: «در مورد یوز، هنوز نمی‌توان عدد دقیقی ارائه کرد چون پژوهش‌ها در این زمینه ادامه دارد اما اگر پژوهش‌ها ادامه پیدا کند، حدود یک یا 2سال تا تولید یک یوز بی‌عیب و نقص فاصله داریم که در نهایت این پروسه به نجات یوز ایرانی خواهد انجامید.» او توضیح می‌دهد که قرار نیست چندهزار قلاده یوز تولید شود اما طبعا به‌حدی تولید می‌شود که آنها بتوانند در یک محیط طبیعی با یکدیگر جفت‌گیری کرده و در یک روال طبیعی به زندگی‌شان ادامه بدهند.


بوروکراسی سد راه یوز ایرانی
در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی در اصفهان که به‌طور مشخص روی شبیه‌سازی جانوران فعالیت دارد، مدت‌هاست پژوهش‌ها درباره جزئیات مراحل شبیه‌سازی یوز آسیایی در جریان است. اما تا زمانی که دسترسی به سلول‌های این جانور وجود نداشته باشد، پژوهش‌ها ناقص مانده و به سرانجامی که باید، نمی‌رسد. دکتر مهدی حاجیان‌ در گفت‌وگو با همشهری با اشاره به دشواری‌هایی که در مسیر جلوگیری از انقراض یوز آسیایی وجود دارد، می‌گوید: «از نظر تئوری ما می‌توانیم تمام پستانداران را با روش شبیه‌سازی تولید کنیم اما برای اینکه مطمئن باشیم همه‌چیز به‌درستی کار می‌کند و نقصی وجود ندارد، باید به سلول‌های جانور دسترسی داشته باشیم. در مورد بقیه جانوران دشواری خاصی وجود ندارد اما دسترسی به یوز آسیایی دشوار است.»


یوز ایرانی یخ‌زده
در روال طبیعی تولید جنین، 2 جنس نر و ماده وجود دارند که از بارور شدن تخمک ماده توسط اسپرم نر، سلول بنیادی پدید آمده و جنین تولید می‌شود. در این شیوه، ماده ژنتیک نر از اسپرم و ماده ژنتیک ماده تخمک در کنار هم به تولید یک موجود جدید منجر می‌شوند. در روند شبیه‌سازی اما تفاوت‌های کوچکی وجود دارد. اینطور که دکتر مهدی حاجیان می‌گوید: «در این روش، تخمک صرفا به‌عنوان یک بستر برای رشد ماده ژنتیک استفاده می‌شود. ماده ژنتیک یا ژنوم ماده برداشته می‌شود و تمام ماده ژنتیک یا دستورالعمل ساخت جانور را ما وارد تخمک می‌کنیم. با این حساب، خودمان می‌توانیم تمام ویژگی‌های جنین- ازجمله جنسیت یا بقیه ویژگی‌های آن را- تعیین کنیم.»‌ این ماده ژنتیک از سلول جانور به‌دست می‌آید و می‌تواند از هر بخشی از آن، مثلا بزاق دهان، تکه‌ای از پوست و مو و...  جدا شود. حاجیان می‌گوید: «ما این سلول را در شرایط آزمایشگاهی کشت می‌دهیم و می‌توانیم از یک نمونه سلول اولیه، چندین نمونه ثانویه درست کرده، آن را فریز کنیم که در آینده برای تولید چندین توله یوز می‌تواند مورد استفاده
قرار بگیرد.»