پیش‌نیازهای ایجاد منطقه آزاد ‌

خالد توکلی| جامعه‌شناس:

تصویب ایجاد منطقه آزاد تجاری بانه و مریوان روزهای پرفراز و نشیبی داشت. مسئولان امر به درستی بر این نکته واقف بودند که ایجاد منطقه آزاد تجاری از راه‌های توسعه منطقه‌ای و کاهش مشکلات این منطقه است که به دلایلی درگیر مشکلاتی است. با ایجاد مناطق آزاد تجاری امکان جذب سرمایۀ خارجی، توسعه صادرات، افزایش درآمد عمومی، انتقال تکنولوژی و در نتیجه ایجاد اشتغال وجود دارد و این برای مناطقی چون بانه و مریوان موهبتی به شمار می‌آید. به نظر نمی آید ایجاد منطقه آزاد تجاری منتقد جدی داشته باشد. 
انتقاد آنگاه آغاز می‌شود که از آن بهره‌برداری تبلیغی شود و بیش از آن که در اندیشه راه‌اندازی منطقه‌ای کارآمد باشیم به این فکر آن باشیم که کار تبلیغاتی انجام دهیم. تأسیس منطقه آزاد تجاری حادثۀ مهمی است که بر حوزه های مختلف مستقیم و غیرمستقیم تأثیر می گذارد. 

باید برای این تحول، که در برخی مناطق دیگر نام نیکی ندارد، کاری کنیم و برای ورود این پروژه زیرساخت مهیا کنیم. باید به پژوهش‌هایی در زمینه بررسی عملکرد مناطق آزاد تجاری، نظری بیفکنیم تا دریابیم مهیا کردن زیرساخت‌ها تا چه حد مهم و حیاتی هستند و نادیده گرفتن آنها خسارات هایی در بر خواهد داشت.  

در یک پژوهش، کارکرد مناطق آزاد سه‌گانه کیش، قشم و چابهار در فاصله زمانی 1372 تا 83 ارزیابی شد و نشان داد بخش عمده‌ای از هزینۀ تخصیص یافته برای ایجاد زیرساخت‌ها و تأسیسات زیربنایی به منطقه آزاد کیش، در جذب درآمد ارزی ناشی از جهانگردی و جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی نسبت به سایر مناطق پیشرو بوده است.
منطقه آزاد قشم در جذب 99 درصد درآمد ارزی ناشی از صادرات کالا فعالیت عمده‌ای داشته است. عملکرد مناطق آزاد چابهار در زمینۀ این عوامل به دلیل نبود زیرساخت‎ها ضعیف بوده و این منطقه نتوانسته است به هدف اصلی خود که ترانزیت کالاست، دست یابد.  در مجموع این سه منطقۀ آزاد سه‌گانه، به‌رغم داشتن زمینه‌ها و توان بالقوه، به دلیل ضعف امکانات و تأسیسات زیربنایی،  تأمین نشدن درآمدها، بی ثباتی سیاسی، جذب نکردن سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی، جایگاه تعریف نشده در برنامه‌های کلان و راهبردهای توسعه اقتصادی، عملکرد موفقی نداشتند. 

در مورد منطقه آزاد بانه و مریوان نه‌فقط زیرساخت‌های لازم فراهم نیامده است، بلکه موضوع حوزۀ فعالیت آن نیز مشخص نیست و برخی که می‌خواهند این پروژه را به نام خود تمام کنند، شناخت درستی از منطقه آزاد و ویژه، تفاوت‌های میان این دو و قوانین و اصول مربوط به آنها‌ ندارد. برای کارآمدی و بهره‌وری بیشتر علاوه بر زیرساخت‌ها، به نیروی انسانی ماهر نیاز هست.  مالیات و قوانین صادرات و واردات اهمیت فراوانی دارد. باید نخست برای تصدی پست‌ها در منطقه آزاد نیروی انسانی تربیت شوند. بخش خصوصی و بازار هم باید با وظایف و امکاناتی که منطقه آزاد در اختیارشان می‌گذارد آشنا باشند و تدابیری برای کاهش فساد مالی احتمالی اندیشیده شود. بهتر است سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و اتاق بازرگانی و دانشگاه‎ها از اکنون برای تربیت نیروی انسانی با تخصص‎های مورد نیاز اقدام کنند. دوره‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت برای مسئولان، بازاریان و تجار شهرهای بانه و مریوان برگزار کنند تا بهتر بتوانند از فرصتی که پیش خواهد آمد، بهره ببرند. همچنین ضروری است نهادهای مدنی و روزنامه‌نگاران نیز با کانون‌های کج روی و نقاط ضعف این مناطق آشنا شوند تا بتوانند بهتر نظارت کنند تا نگرانی‌ها کاهش یابد و خوش‌بینی و امید به آینده جایگزین بدبینی و یأس شود.