دیپلماسی و جنگ در موزه

جنگ و دیپلماسی یک‌بار دیگر در تعابیر این روزهای کارشناسان و سیاستمداران در توصیف شرایط پیش روی کشور  مکرر تکرار می‌شود. برخورداری از دستگاه سیاست خارجی فعال به‌ویژه در جریان جنگ تحمیلی، اهمیت یافت و جایگاه وزارت خارجه در پیشانی دفاع از منافع کشور و پیشگیری از درگیری‌های سخت بازتعریف شد. اقدامات پیشرو و منسجم به‌جای حرکت‌های مقطعی و صرفا در جهت تظلم‌خواهی تجربه جدی و پرهزینه سال‌های جنگ تحمیلی بودند؛ از رهگذر همین تجربه نیز در روزهایی که رئیس‌جمهور و هیأت همراه قصد سفر به اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل را دارند، توصیه به بهره‌گیری کامل ایران از چنین ظرفیتی حتی در جلسه شورای امنیت به ریاست آمریکا صورت می‌گیرد.

به گزارش همشهری، انتشار اسناد مشارکت وزارت خارجه در دفاع‌مقدس، برخی از تلاش‌های صورت گرفته برای نمایش بازوی دیپلماسی جنگ در کنار نبرد سلاح‌ها بودند. در جریان این نمایشگاه ۱۰۰سند که بیش از نیمی از آن برای بار اول به نمایش گذاشته شده است از آرشیو وزارت امورخارجه، سازمان ملل و صلیب سرخ جهانی جمع‌آوری شده است. براساس برخی از این اسناد، نشانه‌های بروز یک جنگ علیه ایران آنقدر زودهنگام آشکار شده بود که برخی نامه‌نگاری‌های ایران در وزارت خارجه و کنسولگری‌ها در سربرگ‌های با آرم پهلوی و نشان شیر و خورشید انجام می‌شد. تیرماه سال58 (14ماه قبل از شروع جنگ تحمیلی) وزیر امور خارجه دولت موقت در یادداشتی به نخست‌وزیر درخصوص استقرار یک لشکر مجهز عراقی در مرز با ایران و احتمال حمله به خوزستان هشدار می‌دهد. در سند دیگری به تاریخ آبان‌ماه سال 58 یعنی 10ماه قبل از شروع رسمی جنگ، سفارت ایران در بغداد یک یادداشت اعتراضی درباره تعرض به مناطق مرزی کشور و نقض موافقتنامه‌های 2کشور منتشر می‌کند. برخی از این اقدامات نیز مربوط به یک سال قبل از شروع جنگ و هشدار نسبت به اقدامات تحریک‌کننده عراق بودند. در اسفند ماه سال58 وزارت امور خارجه در یادداشتی به سفارت عراق نسبت به ترغیب و حمایت از گروه‌های خرابکار برای انجام اقدامات نظامی در مناطق مرزی اعتراض می‌کند.

آنچنان که اسناد وزارت خارجه نشان می‌دهند دیپلماسی دوران جنگ، در تدوین 2قطعنامه روزهای اول جنگ و نیز قطعنامه پس از فتح خرمشهر تقریبا نقشی نداشت. بیشترین فعالیت دستگاه سیاست خارجی ایران پس از قبول قطعنامه 598 صورت پذیرفت که در مذاکرات سه‌جانبه با سازمان ملل و دولت عراق متجلی است. همچنان که اسناد نمایشگاه نشان می‌دهند وزارت خارجه پس از قطعنامه اقداماتی حقوقی را انجام می‌دهد که براساس آن دبیرکل سازمان ملل مبتنی بر قطعنامه‌598، عراق را به‌عنوان مسئول آغاز جنگ علیه ایران معرفی می‌کند. بخش عمده تلاش‌های دیپلماتیک ایران در طول سال‌های جنگ به اقدامات اعتراضی ایران در حوادثی همچون بمباران‌های شیمیایی برمی‌گردد. اسفندماه سال63 نمایندگی دائم ایران در سازمان ملل در نامه‌ای نسبت به ازسرگیری کاربرد سلاح‌های شیمیایی توسط رژیم عراق اعتراض می‌کند و خواستار استقرار دائم تیم کارشناسی سازمان ملل در تهران برای بررسی کاربرد سلاح‌های شیمیایی از سوی عراق می‌شود. نامه دیگری در اسفندماه همین سال از سوی آیت‌الله خامنه‌ای، رئیس‌جمهور وقت به دبیرکل سازمان ملل نیز منتشر شده است که در آن به کاربرد سلاح‌های شیمیایی توسط عراق علیه ایران در یک سال گذشته اشاره شده است.

 اقدامات حقوقی در زمینه حمله عراق به نیروگاه اتمی بوشهر بهمن‌ماه سال63 که موجب خسارات جانی و مالی می‌شود و همچنین درخواست بازرسی فوری از سایت مذکور بخش‌های دیگری از این گزارش‌ها هستند.

گزارش سفیر ایران در سازمان ملل در زمستان سال63 و در ارتباط با وضعیت زندانیان جنگی ایران در کمپ‌های اسرا در عراق نیز بخشی از این اقدامات هستند و نمایندگان صلیب سرخ نیز در پاسخ به وضعیت وخیم اسرا در اردوگاه‌های ثبت شده و وجود اتاق‌های شکنجه در این اردوگاه‌ها و بی‌توجهی به وضعیت اسرای مجروح ایرانی و کثرت تعداد آنها اشاره می‌کنند. بمباران شهر و مناطق مسکونی در ایران نیز بخشی از محورهای دیپلماسی وزارت خارجه و سازمان ملل را تشکیل می‌دادند.

 نقش وزارت خارجه در دیپلماسی جنگ

بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان در حاشیه افتتاح نمایشگاه «نقش وزارت امور خارجه در دفاع‌مقدس» در جمع خبرنگاران درباره نقش وزارت خارجه در دوران دفاع‌مقدس عنوان کرد: وزارت امور خارجه در دفاع‌مقدس یکی از معدود ارگان‌هایی است که وظایف چندگانه‌ای را در داخل و خارج از کشور دنبال کرده است؛ این نمایشگاه و میزان ایثارگران وزارت خارجه نشان می‌دهد، نقش وزارت خارجه مانند دیگر مردم عزیز و شریف ما در جبهه‌های جنگ تا چه حد بوده است. سردار بهمن کارگر، رئیس بنیاد حفظ آثار و نقش ارزش‌های دفاع‌مقدس نیز در این مراسم با بیان اینکه یکی از جنگ‌هایی که ما در دفاع‌مقدس داشتیم، جنگ دیپلماسی بود، گفت: دستگاه دیپلماسی کشورمان بحمدالله امروز قسمتی از اسناد و مدارک وزارت امور خارجه را منتشر کرده که در تدوین تاریخ دفاع‌مقدس تأثیرگذار است. آقای ظریف فردی است که در دفاع‌مقدس از ابتدا تا انتها حضور داشته و امروز هم مسئولیت دیپلماسی کشور را به‌عهده دارد؛ لذا امیدواریم این نمایشگاه بابی باشد که ما بتوانیم به‌تدریج و طی ماه‌ها و سال‌های آینده مدارک و اسناد بیشتری را در اختیار مردم عزیزمان قرار دهیم.