رو در رو
محمدحسین رجبی دوانی:
درس‌های اجتماعی فرهنگی عاشورا را بیان کنیم
شهره کیانوش راد| خبرنگار:
مساجد و تکیه‌ها در ایام ماه محرم میزبان عزاداران حسینی برای برپایی سوگواری‌سالار شهیدان است. حضور نوجوانان و جوانان در کنار سالمندان و هیئت‌داران فرصتی است برای استفاده از مبلغان مذهبی و آشنایی هرچه بیشتر با فرهنگ عاشورایی. با دکتر«محمدحسین رجبی دوانی» پژوهشگر و کارشناس تاریخ اسلام ساکن شهرک شهید محلاتی درباره اهمیت برپایی عزاداری‌های سنتی در تکایا و هیئت‌ها و استفاده از واعظان و مبلغان خبره در این ایام گفت‌وگو کرده‌ایم.
چرا برگزاری عزاداری‌های سنتی در مساجد و محله‌ها اهمیت دارد؟
در طول تاریخ شاهد عرض ارادت شیعیان به ساحت مقدس امام حسین(ع) بوده‌ایم. حتی در دوران ستمشاهی با وجود مشکلات و موانعی که برای برگزاری مراسم دهه محرم وجود داشت، اهتمام مردم به این مهم باعث روشنگری و ایجاد شور انقلابی در آحاد جامعه می‌شد. به جرئت می‌توان گفت وقوع انقلاب اسلامی و پیروزی آن مرهون مجالس عزاداری هیئت‌های مذهبی در شهرهای مختلف بود. آنچه مسلم است در کنار عزاداری‌های سنتی و ابراز ارادت و عواطف نسبت به این حادثه بزرگ و جانسوز باید به فلسفه قیام امام حسین(ع) و آموخته‌هایی که برای سعادت و هدایت بشری دارد توجه عمیق‌تری داشته باشیم. باید بتوانیم از شرکت در مجالس عزاداری و ابراز ارادت‌ها در عرصه‌های گوناگون سیاسی، فرهنگی و اجتماعی درس‌ها بگیریم که خود را حسینی کنیم. تجلی این آموزه‌ها در سخنرانی‌ها و عزاداری‌ها جلوه‌گر می‌شود تا بهتر بتوانیم به شناخت امام حسین(ع) و سعادت و هدایت جامعه دست یابیم. خاطرم هست سال اول پیروزی انقلاب اسلامی برخی روشنگران این‌گونه مطرح کردند که نباید مانند گذشته به ظواهر عزاداری و راه‌اندازی دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی پرداخت و باید فقط به فلسفه قیام و پیام عاشورا توجه کرد. لذا در آن سال خبری از حرکت دسته‌های عزاداری در محله‌ها و خیابان‌ها نبود؛ اما امام خمینی(ره) فرمودند که باید عزاداری‌ها به سبک سنتی ادامه پیدا کند و به همین دلیل از سال‌های بعد شاهد برپایی عزاداری‌ها به شیوه سنتی بودیم و دوباره دسته‌های زنجیرزنی و سینه‌زنی در مساجد و هیئت‌ها تشکیل شد و خیابان‌های شهر و محله‌ها حال و هوای محرم گرفت.
چند سالی است در برخی هیئت‌ها توجه به ظواهر مانند نصب پرهزینه بنرها و پرچم‌های سیاه یا استفاده از ابزار‌آلات موسیقی بیشتر شده است. در برخی مجالس هم خبری از سخنرانان و مبلغان مذهبی نیست. به نظر شما چنین مجالسی از هدف برپایی عزاداری‌های سنتی دور شده‌اند؟
در عزاداری سنتی نمی‌توان بعد عاطفی و عزادار بودن را از بزرگداشت حذف کنیم. سیاهپوش کردن تکیه‌ها و مساجد یا نصب پرچم در محله‌ها به‌عنوان نماهایی برای سوگواری اشکالی ندارد اما صرف هزینه بسیار و گاهی بیش از حد یا استفاده غیر‌معمول از ابزار و‌آلات موسیقی نباید موجب شود تا از معنویت این مراسم کاسته شود. باید به هدف و فلسفه عزاداری‌ها توجه شود.
با توجه به حضور جوانان و نوجوانان در هیئت‌ها و تکیه‌ها دعوت از واعظان و مبلغان مذهبی تا چه اندازه در افزایش بار معنوی این جلسات اهمیت دارد؟
به یاد دارم که عمده مجالس عزاداری‌های پیش از انقلاب اسلامی با محوریت واعظان و سخنرانان چیره‌دست برگزار می‌شد. برخی مراجع تقلید و چهره‌های شناخته شده فعلی در آن سال‌ها سخنرانی‌های پرشوری ارائه می‌دادند، اما بعد از انقلاب به دلیل ضرورت حضور در پست‌های دولتی و مشغله‌هایی که برای آنها ایجاد شد کمتر فرصت پیدا کردند که به‌عنوان واعظ در مجلس عزاداری حضور پیدا کنند. اگرچه در این سال‌ها مبلغان بسیاری در حوزه علمیه پرورش یافته‌اند اما با توجه به حجم گسترده جمعیت عزاداران در شهرها و روستاها به نظر می‌رسد نتوانسته‌ایم پاسخگوی نیاز اعزام مبلغ به هیئت‌ها و محافل مذهبی باشیم. همان‌طور که مشاهده می‌شود برخی محافل فقط با دعوت از مداحان برگزار می‌شود که اگرچه فی نفسه خوب است اما کافی و کامل نیست.
به‌عنوان عزادار حسینی چه نکاتی را باید در این ایام رعایت کنیم؟
آنچه مسلم است عرض ارادت به امام حسین(ع) و عزاداری برای آن وجود مقدس بسیار فضیلت دارد و شرکت در مراسم عزاداری پاداش و اجر فراوان دارد و کاری مستحب است، اما توجه کنیم که رعایت حقوق مردم و عدم آزار و مزاحمت برای همسایگان و همشهریان واجب است. البته بسیاری از هیئت‌ها و دسته‌های عزاداری محلی به این مهم توجه دارند چراکه از خود مردم برخاسته‌اند و عزاداران اهالی همان محله هستند که در این مراسم شرکت کرده‌اند. با این حال باید مراقب باشیم صدای بلندگوی هیئت‌ها برای کسانی که بیمار در منزل دارند مشکل‌ساز نشود. اگر در برخی موارد مراقبت صورت نمی‌گیرد و نارضایتی ایجاد می‌شود باید تذکر همسایگان را به دیده گذاشت و جز این هم از عزادار امام حسین(ع) انتظاری نمی‌رود.
چه کتاب‌هایی را برای مطالعه در این ایام پیشنهاد می‌کنید؟
کتاب‌های فراوانی درباره فلسفه قیام عاشورا نوشته و تألیف شده است که می‌تواند ما را با سبک زندگی امام حسین(ع) و فلسفه قیام عاشورا بیشتر آشنا شد. «انصارالحسین(ع)» نوشته مرحوم علامه شیخ محمدمهدی شمس الدین، «پیشوای شهیدان» نوشته مرحوم آیت‌الله سید رضا صدر و «تأملی در نهضت عاشورا» از رسول جعفریان، کتاب‌هایی هستند که پیشنهاد می‌کنم در کنار شرکت در مراسم و محافل عزاداری در این ایام مطالعه شود.
