سیاهپوشان شمالی در سوگ سالار شهیدان ع
همشهری از برپایی آیینهای ویژه ماه محرم در گلستان، مازندران و گیلان گزارش میدهد
محرم را ماه پیروزی خون بر شمشیر میدانیم زیرا در این ماه خشونت، دنیادوستی، جاهطلبی و از همه مهمتر ظلم بینهایت سرکش، مظلومترین انسان تاریخ و اعوان و یاران باوفایش را در نهایت بیشرافتی به شهادت رساندند.
با وجود عربدهجویی ظلم و پیروزی ظاهر، قداست و پاکی آن شهدا سرنوشت تاریخ را گونهای دیگر رقم زد و موجب شد تا پیروز واقعی آن کارزار، همان مردان پاکی باشند که با عظیمترین جور تاریخ به شهادت رسیده بودند. بعد از محرم سال 61 هجری بود که برای این ماه تقویمی دیگر در تاریخ اسلام باز شد تا چهره حق بر باطل آشکار شود. کم کم حقیقت آشکار شد و شیعیان هرساله به حرمت این ماه و برای احیای نهضت حسینی آیینهایی برگزار میکنند و همچنان استوارتر و پرشورتر برگزار میشوند.
بر این اساس در ایران که تشیع مذهب رسمی آن است، برپایی مراسم عزاداری در ماه محرم جلوه و شوری دیگر دارد. آیینهایی در استانهای مازندران، گیلان و گلستان که خاستگاه نهضتهای شیعی در طول تاریخ ایران اسلامی بودهاند، با ویژگیهای منحصربهفردی برگزار میشوند که در ادامه به معرفی آنها میپردازیم
محرم در سرزمین گیل و دیلم
چهل منبر لاهیجان، عزاداری در ماسوله، کرنی نوازی در شرق گیلان و مجمعهدهی از آیینهای رایج ویژه ماه محرم در گیلان است
فرشته رضایی| رشت- خبرنگار:
براساس مستندات تاریخ گیلانیها، در ابتدا با پذیرش مذهب شیعه مسلمان شدند. به همین دلیل مردم این دیار ارادت ویژه ای به اهل بیت(ع) دارند. این ارادت را میتوان در همه مراسم و آیینهای مذهبی مردم این دیار دید. نمونه بارز آن برگزاری پرشور محرم در گیلان است.
علم بندی در رودبار
آیین علمبندی در گیلان از سنتهایی است که از گذشته تاکنون رواج داشته و فقط در برخی جزئیات آن تغییراتی ایجاد شده است. بعضی از آیینها از سالهای اخیر چندان مورد تایید نیستند و بیشتر افراد محلی اجرای آن را دنبال میکنند. قبل از شروع محرم تا چندروز پس از آن مراسم علمبندی به نوبت و منظم در شهرها یا روستاهای خاصی برگزار میشود که تاریخ آن ثابت است. هر شهر و روستایی تاریخ علمبندی خود را میداند و سعی میکند به بهترین نحو آن را برگزار کند. این مراسم در روستاها بیشتر به صورت خودجوش و مردمی است. درِ اغلب خانههای روستایی به روی مردم باز است و آنان پذیرای زائران و عزادارانی میشوند که از دیگر شهرهای اطراف به روستا آمدهاند. این آیین در بیشتر شهرهای گیلان برگزار میشود و نکته قابل توجه در برخی شهرها این است که در بقعه و تکیه هر محلهای که علمبندی برگزار میشود، آن شب هیات محل از راهاندازی دسته عزاداری خودداری و از عزاداران و دستههای محلههای دیگر پذیرایی میکند.
اسبگردانی در صومعهسرا
اسبگردانی هم از آیینهای مربوط به ماه محرم است که در روستاهای صومعهسرا برگزار میشود. استفاده از «اسب» که سمبل وفاداری ذوالجناح به امام حسین(ع) است، در برخی دستهها دیده میشود و در این دستهها زخمی است و با نشانههای صاحبش به سمت خیمههای حرم بر میگردد. در این رسم اسبها را زین میکنند و به گردن و یالشان پارچههای رنگی میبندند و در کوچهها میگردانند.
کرنینوازی در شهرهای شرق گیلان
یکی از رسوم خاص و معروف محرم در شهرهای شرق گیلان «کرنیزنی» است که حوالی غروب تاسوعا و روز عاشورا انجام میشود. کرنی به نیهای بلند 2 یا 3 متری گفته میشود که کرنانوازان با مهارت خاصی به صورت حزین در آن میدمند و مردم را از فرارسیدن واقعه کربلا خبر میدهند. «کرنی» درواقع نوعی آلت موسیقی بادی است که از نی ساخته میشود.
سر کرنی هم از نوعی کدو که به همین منظور پرورش مییابد تهیه میشود و فریم منحنی دارد که شبیه شاخ گاو است. کرنیزنان برای بر آوردن صدای آن از دم و بازدم خود استفاده میکنند. هیات کرنیزنان متشکل از 2 تا 3 «سر کرنیزن» و بیش از 10 کرنیزن است. با نواختن کرنی، نوای «وای حسین» سر داده میشود. این ساز مخصوص عزاداری در منطقه رودپشت شهرستان لاهیجان ساخته میشود. نواختن این ساز در کلاچای، لاهیجان، لنگرود و آستانه اشرفیه رواج دارد.
چهل منبر در لاهیجان
در غروب تاسوعا برخی مغازهداران و کسبه لاهیجان، شمعهای مخصوص مراسم چهل منبر را در بستههای 40تایی و در کنار بستههای 40دانهای خرما، بر طبقها و بساطها میچینند و به زائرانی میفروشند که در مراسم چهل منبر شرکت میکنند. البته بعضیها به جای خرما، 40تا سکه همراه خود میبرند. مراسم چهل منبر بعد از اقامه اذان مغرب در کوچههای قدیمی شهر آغاز میشود. ساکنان کوچهها، منبرهای کوچکی را جلوی در خانه میگذارند و روی آن مجمری از آتش و دو ظرف خالی و یک ظرف برنج خام قرار میدهند.
مردم با نذر و ذکر صلوات، شمعی را در سینی روشن میکنند و بعد خرما یا سکهای داخل یکی از ظروف میاندازند؛ بعد چند دانه برنج برمیدارند و داخل کیسه همراهشان میریزند. به همین صورت کوچههای تاریک روشن و تو در تو را پشت سر میگذارند و تا افروختن چهلمین شمع در چهلمین منبر، کارشان را ادامه میدهند.
کربزنی در لاهیجان
دیگر رسم لاهیجانیها آیین سنتی کربزنی است که به شکل بسیار باشکوهی توسط عزاداران محله «شعربافان» اجرا میشود. کربزنها با لباس سیاه، دو پاره چوبی استوانهای شکل به سنگینی ۴۰۰ تا ۶۰۰ گرم را که تسمهای چرمی دارد، به دست میگیرند. کربزنها با حرکات مخصوصی این دو تکه چوب را در زیر پا و پشت سر خود در حالی که خم و راست میشوند با ضرباهنگ خاصی، یکنواخت به هم زده و به صدا در میآورند و با وزن مرثیهای خاصی که مرثیهخوانها آن را میخوانند، آنها را به هم میکوبند و قسمتی از مرثیه را به عنوان جواب مرثیه تکرار میکنند.
شبیهسازی واقعه عاشورا در گنجه و آستانه اشرفیه
شبیهسازی واقعه عاشورا در برخی از شهرهای گیلان انجام میشود. به عنوان مثال در گنجه رودبار شبیهسازی واقعه عاشورا انجام شده و هزاران نفر از دوستداران اهل بیت(ع) روز عاشورا در آیین شبیهسازی این روز شرکت میکنند و به عزاداری میپردازند. در آستانه اشرفیه هم هر ساله بزرگترین آیین نمایشی کشور در ظهر عاشورا در صحن حرم آقا سیدجلالالدین اشرف(ع) برپا میشود. این آیین شبیهسازی شده که تلفیقی از نمایش تعزیه است، وقایع جانسوز ظهر عاشورا و گوشههایی از مصیبتهای اهل بیت(ع) پس از شهادت سالار شهیدان حضرت امام حسین(ع) را در میان حزن و اندوه مردم عزادار به نمایش در میآورد.
آیین عزاداری در ماسوله
در شهر تاریخی ماسوله همزمان با شب اول محرم عزاداران حسینی با برپایی آیین سنتی سنجزنی در چهار محله مسجد بر، خانهبر، کَشِه سَر و اَسَد محله فرارسیدن این ماه را گرامی میدارند. در هرکدام از این محلات یک یا دو نفر مسئول سنجزدن هستند که از اجدادشان این کار را به ارث بردهاند و هر کسی مجاز به این کار نیست. به پاس احترام به امامزاده عون بن علی(ع) که بقعهاش در محله مسجد قرار دارد، سنج اول باید از محله مسجد بر و پس از آن سنج سه محله دیگر به صدا درآید.
بدین ترتیب صدای سنج همزمان چهار محله در فضای شهر ماسوله طنینانداز میشود که اعلامکننده فرارسیدن ماه محرم و شروع مراسم عزاداری حضرت امام حسین(ع) است.
مجمعهدهی
مجمعهدهی از آیینهایی است که در اغلب روستاهای گیلان با شور خاصی برگزار میشود. در این آیین همه بانوان خانهدار روستایی، چندین نوع خورشت و پلوی نذری میپزند. آنها بعد از اذان مغرب با گذاشتن این غذاها در مجمعههای مسی و سینیهای بزرگ راهی مساجد و تکایایی میشوند که محل برپایی دستههای عزاداری است و غذاها را به متولی مسجد میدهند تا بین عزاداران پخش کند.