دارندگی، برازندگی نیست

خدیجه نوروزی

هر روز از آخرین مدل خودرو، ویلا، ساعت لاکچری و... استوری می‌گذارد؛ شوآف (show off)هایی که هر کدامشان یادآور آرزوهای دست‌نیافته و زندگی تباه‌شده من است که باید در این بالا و پایین شدن‌‌های اقتصادی در گورستان خیالاتم دفن‌‌شان کنم. با هم در یک مدرسه درس می‌خواندیم؛ او جزو کودن‌ترین شاگردهای کلاس بود و من شاگرد اول. حالا او شده مقیم آمریکا و من هنوز اندر خم یک کوچه‌ام. میزصبحانه‌اش شاهانه است و من نگران قیمت یک قرص نان؛ تازه به دوران رسیده نوکیسه‌ای که زندگی لوکس و لاکچری‌اش را هر روز در چشم این و آن می‌کند تا شاید کمی ابراز وجود کند... . نوکیسگی پدیده تازه‌ای نیست و از گذشته در اجتماعات ریشه دوانده اما این طبقه در 5سال اخیر به‌دلیل گسترش فناوری و همه‌گیرشدن فضای مجازی در ایران، آشفتگی‌های اجتماعی را چندین برابر کرده و موجی از نارضایتی را رقم زده‌ است که تبعات جبران‌ناپذیری به‌دنبال دارد. 

سرخورده از پیشرفت نوکیسه‌ها

امان‌الله قرایی مقدم،جامعه‌شناس و استاد دانشگاه شهیدبهشتی، ظهور نوکیسه‌ها را نتیجه اقتصاد بیمار ایران می‌داند که نظام سرمایه‌داری آن نظم واحدی ندارد. درآمدهای کلان، یک ‌شبه و براساس روابط خانوادگی، سیاسی و رانت به‌وجود می‌آیند و لیاقت و شایستگی‌ها نادیده گرفته می‌شوند. قرایی‌مقدم از آسیب‌هایی می‌گوید که نوکیسه‌ها بر پیکره جامعه وارد می‌کنند؛ ترویج تجمل‌گرایی، تزریق یأس و ناامیدی و بیماری‌های روانی و سرخوردگی به‌ویژه در نسل جوان، تأخیر در ازدواج، گرایش به تجردگرایی و ظهور پدیده ازدواج سفید، رشد فقر، فحشا، اعتیاد، طلاق، فرار مغزها، رواج دزدی، قاچاق، اختلاس، رشوه، احتکار و دامن‌زدن به اغتشاشات و هرج و مرج‌هایی که گاه و بیگاه در ایران شاهد آن هستیم. این استاد دانشگاه توضیح می‌دهد: نوکیسه‌‌ها حرکت جامعه به سمت عدالت اجتماعی را لاک‌پشتی کرده و اعتماد مردم به مسئولان را از بین برده و دروغگویی را رواج داده‌اند. مدت‌‌هاست نخبه‌سالاری ارزش محسوب نمی‌شود و بی‌سوادی و پوچ‌گرایی بر تفکرات احاطه شده و مردم پویایی خود را از دست داده‌اند. نبود قوانین محدودکننده بر فعالیت‌‌های سوداگرانه و نظام مالیاتی ناکارآمد و به‌دنبال آن فعالیت‌‌های رانتی با سود بالا و ریسک پایین، جمعیت فعال و پویای جامعه را به سمت بیکاری سوق داده است.

آقازاده‌ها در جمع نوکیسه‌ها

مدت‌هاست که آقازاده‌ها نیز از دید غالب مردم در دسته نوکیسه‌ها قرار گرفته‌اند. آنها با نمایش زندگی‌های اعیانی‌شان در شبکه‌های اجتماعی این باور را به‌وجود می‌آورند که به واسطه نوع زندگی از امکاناتی ویژه برخوردار شده‌اند. آنها جایی زندگی می‌کنند و به سفرهایی می‌روند که برای اغلب مردم ممکن نیست. بیش از 1700 آقازاده در اروپا و آمریکا مشغول به تحصیلند و بعضی از این افراد که اتفاقا ژن خوب نیز دارند بدون داشتن هیچ تخصص و توان مدیریتی خاصی و صرفا به‌واسطه آقازاده‌بودن در مناصب عالی مدیریتی مشغول به کارند. «تکیه بر جای بزرگان نتوان زد به گزاف/ مگر اسباب بزرگی همه آماده کنی»؛ استاد دانشگاه شهید‌بهشتی با گفتن این بیت از غزلیات حافظ می‌گوید: اصالت را نمی‌توان با پول به‌دست آورد. به همین علت است که تازه به دوران‌رسیده‌ها می‌خواهند با اشیا، شخصیت و هویت پیدا  کرده و خود را مطرح و دست‌نیافتگان به ثروت را بی‌عرضه خطاب کنند و بگویند؛ «اگر نمی‌توانید پول در بیاورید، بمیرید.»
حضور این آقازاده‌ها در اروپا و آمریکا موجب شده تا مسئولانی که در صدر کار قرار دارند با هر تهدید به تحریم یا تهاجم نظامی دشمن، قدرت تصمیم‌گیری خود را از دست بدهند و مدام به فکر منافع خود در خارج مرزها باشند.

رواج یک فرهنگ

شیوه و سبک زندگی نوکیسه‌ها به طبقات پایین‌دست جامعه نیز کشیده شده است. در سال‌های اخیر هزاران نفر ایرانی با اندک سرمایه‌ای، راهی کشورهای خارجی شده‌اند تا با خرید کالا و مسکن سرعت خروج ارز را چندین برابر کنند. البته غفلت در تبلیغات، کم‌کاری فعالان حوزه گردشگری، نوسانات نرخ ارز، بی‌ثباتی اقتصادی و سیاسی و تغییر نگرش‌های عقیدتی مردمی هم به این موضوع دامن زده است.