لوکیشن اشتباه؛ فرودگاه!

اشکان خسروپور/خبرنگار

دیروز بسیاری از ساکنان پایتخت به یک سفر مجازی اجباری فرستاده شدند! داده‌های سامانه مکان ‌یاب (GPS) تلفن همراه بسیاری از کاربران پایتخت‌نشین درحالی‌که در نقاط مختلف تهران بودند، جایی در خارج از شهر و عموما حوالی فرودگاه امام نشان داده می‌شد. در عین حال، ‌ساعت تلفن همراه نیز تغییر کرده و چند ساعت عقب‌تر یا جلوتر را نشان می‌داد.
 این اختلال عجیب برای بعضی کاربران چند دقیقه و برای برخی چند ساعت طول کشید. 
بعضی‌هایشان در وسط خیابان و در عین رانندگی با این اختلال روبه‌رو شدند و مکان‌یابی‌شان دچار اختلال شد، برخی مشکل‌شان با یک‌بار «ری‌استارت‌» کردن سیستم حل شد و گروهی دیگر مدتی صبر کردند تا به حالت عادی برگشتند. این مشکل به چه دلیلی رخ داده بود؟ آیا اینطور که برخی کارشناسان می‌گویند، یک مسئله نظامی موجب چنین پدیده‌ای شده است؟


 بررسی دلیل اختلال 
متهم اصلی: دکل‌های تلفن همراه - احتمال اختلال: 80%


تلفن‌های همراه با استفاده از داده‌های دکل‌های مخابراتی که با عنوان BTS شناخته می‌شود، موقعیت تقریبی شخص را تعیین می‌کنند. این دکل‌ها هرچندوقت‌ یکبار ممکن است نیاز به آپدیت داشته باشند و اطلاعات موجود در آنها نیز از طریق مرکز کنترل به‌روزرسانی می‌شود. این کدها را معمولا پیمانکارهایی که با اپراتورها قرارداد می‌بندند، وارد سامانه نرم‌افزاری دکل‌ها می‌کنند. در شرایط کلی، ‌آپدیت شبکه در ساعت‌هایی از نیمه‌شب که تعداد کاربران کمتر است، صورت می‌گیرد. در این مورد اما اگر دکل BTS را منشأ مشکل بدانیم، آپدیت در ساعت نادرستی صورت گرفته و داده‌ها نیز جابه‌جا وارد سامانه‌ها شده‌اند. این احتمال وجود دارد که داده‌های مربوط به لوکیشن فرودگاه امام در تعداد زیادی از دکل‌های BTS شهری کپی شده است.  اپراتورهای ایران در ID جهانی خود با نام 432شناخته می‌شوند و هر یک هم با توجه به قوانین بین‌المللی کار می‌کنند. دکل‌هایشان هم Cell ID و LAC یا همان Location Area Code دارند و هر دکل فارغ از تجهیزات دیگری که به آن وصل شده یک BBU دارد که این اطلاعات در آن جا می‌گیرد. این BBUها به زبان XML نوشته شده و یک فایل با یک سری عدد و رقم است که Cell ID و LAC و موارد دیگری را به دکل می‌شناساند. این موارد دسترسی عمومی دارند و همه موبایل‌های وصل شده به دکل می‌توانند چنین اطلاعاتی را دریافت کنند که به موجب همین اطلاعات، مکان‌یابی هم می‌شوند. احتمالا در آپدیتی که یکی از اپراتورها روی دکل‌ها انجام داده، به اشتباه اطلاعات دکل فرودگاه امام را به همه دکل‌های مخابراتی کپی کرده است. در این حالت سیستم‌عامل به اشتباه اسکریپت لوکیشن را می‌خواند و تصور می‌کند که برخی از موبایل‌های اپراتور به دکل نزدیک فرودگاه امام وصل هستند.


 چه دستگاه‌هایی با این اختلال مواجه شدند؟
دستگاه‌های Android
روی دستگاه‌های اندروید تنظیمات خاصی برای مکان‌یابی وجود دارد. این دستگاه‌ها می‌توانند با استفاده از داده‌های تلفن همراه و وای‌فای یا صرفا با داده‌های GPS اطلاعات‌شان را دریافت کنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد، کاربرانی که صرفا با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای مکان‌یابی می‌کردند، چنین اختلالی نداشتند.
دستگاه‌های IOS
دستگاه‌های مبتنی بر سیستم عامل IOS به‌طور همزمان از هر 3 سیستم WIFI، داده‌های موبایل و ماهواره برای مکان‌یابی استفاده می‌کنند. به همین دلیل احتمال اینکه چنین اختلالی را تجربه کرده باشند، در آنها بسیار بالاست.

داده‌های ماهواره‌ای - ‌ احتمال اختلال: 0 %

از نظر فنی اینکه موبایل‌ها راه‌شان را گم کنند، آن‌قدرها هم دور از ذهن نیست و از نظر فنی چند اتفاق می‌تواند باعث این موضوع شود. یکی اینکه پدیده‌ها که احتمالش از همه کمتر است، اختلال در ماهواره‌های مخابراتی است. این ماهواره‌ها اطلاعات‌شان را مستقیما از خارج از جو زمین مخابره می‌کنند و به دلیل دقت بسیار بالا مختل شدن آن غیرممکن به‌نظر می‌رسد.

داده‌های وای‌فای، احتمال اختلال: 60%

مکان‌یابی تلفن همراه در مکان‌های سرپوشیده با استفاده از داده‌های Access Point مودم مشخص می‌شود. یکی از کارشناسان مخابراتی دراین‌باره به همشهری می‌گوید: «یک‌بار در برنامه‌ای که در نمایشگاه بین‌المللی و فضای سرپوشیده برگزار شده بود، ‌تلفن همراهم را روشن کردم تا لوکیشن را پیدا کنم. اما تلفن، مکان مرا جایی در انگلیس نشان می‌داد. مشخص شد یکی از شرکت‌کننده‌های انگلیسی مودم خودش را همراه آورده بود و تلفن با رهگیری کدهای نوشته شده روی این مودم، موقعیت مرا مشخص می‌کرد.» از نظر فنی احتمال اینکه چنین خطایی رخ بدهد، وجود دارد اما شرایط خیلی خاصی را می‌طلبد.


دلیل اختلال، تغییر ساعت

در شرایط عادی مکان شخص با ساعت تنظیم می‌شود؛ برای مثال، وقتی مسافری از تهران به پاریس می‌رود، وقتی تلفن همراهش را روشن می‌کند، بلافاصله بعد از روشن کردن تلفن همراهش و بدون اینکه به شبکه وای‌فای یا همراه خاصی متصل باشد، ساعت محلی را می‌بیند. در این اختلال اما کاربران هرچند هنوز در تهران قرار داشتند و لوکیشن مختل‌شده‌شان نیز از محدوده جغرافیایی پایتخت فراتر نرفته بود، ساعت متفاوتی را دیدند. یکی از کارشناسان در این‌باره به همشهری می‌گوید: «داده‌های مربوط به ساعت از روی ساعت اتمی ماهواره‌ای یا براساس داده‌های وای‌فای و BTS‌ها تعیین می‌شود. به جز داده‌های ماهواره‌ای بقیه اطلاعات ممکن است تغییر کنند و به همین دلیل، ساعت دیگری نمایش داده می‌شود.»‌ کدی که روی سیستم BTS‌ها وجود دارد در حالت عادی روی GMT 3.5+ (سه ساعت و نیم جلوتر از گرینویچ) تنظیم شده است. ممکن است BTSها یا دکل‌های مخابراتی تلفن همراه ریست شده‌ باشند که ساعت‌ها‌یشان نیز تغییر کرده است.

 احتمال پایین اختلال عمدی

در شرایط جنگی از یک ترفند به نام GPS Spoof برای نشاندن پهپادهای دشمن استفاده می‌شود. کارشناسان نظامی با استفاده از این ویژگی، مکان مورد نظرشان را به پهپاد دشمن نشان می‌دهند تا به اشتباه افتاده و در جایی که آنها می‌خواهند، فرود بیاید. مدتی پیش در کشور خودمان یک پهپاد آمریکایی فرود آمد که برخی از کارشناسان نظامی می‌گویند با فرستادن داده‌های گمراه‌کننده GPS آن را وادار به فرود کرده‌اند. بعضی از کاربران غیرکارشناس در فضای مجازی احتمال داده‌اند که نشان دادن لوکیشن فرودگاه شاید برای یک هدف نظامی صورت گرفته است. پارسا یوسفی، کارشناس فنی دراین‌باره می‌گوید: «احتمال اینکه چنین پدیده‌ای وجود داشته باشد، کاملا منتفی است چون اگر قرار بود چنین داده‌هایی به یک پهپاد فرستاده شود، بخش زیادی از مردم تهران باید این داده‌ها را دریافت می‌کردند و فضای مجازی بلافاصله از کاربران با گزارش‌های مشابه پر می‌شد، اما اینطور نبود. ضمن اینکه به‌نظر می‌رسد لوکیشن خیلی از کاربران در جاهای دیگری بوده و فرودگاه تنها لوکیشن اشتباه نیست.»