گزارش
مرزهای بحران جابه‌جا شد
بحران فرونشست زمین در300 دشت و 17 استان کشور
دریافت مجوزهای زمین‌شناسی در اجرای طرح‌های عمرانی و صنعتی، اجباری می‌شود
علی ابراهیمی/خبرنگار
تازه‌ترین آمارها نشان می‌دهد میزان فرونشست دشت‌های ایران مرزهای بحران را جابه‌جا کرده؛ درحالی‌که طبق استانداردهای جهانی 4میلی‌متر فرونشست زمین به منزله بحران است، این رقم در300دشت واقع در 17استان به 12تا 25سانتی‌متر رسیده است.
با وجود این بحران فراگیر، هنوز به کارگیری نتایج بررسی‌های زمین‌شناسی در انجام مطالعات امکان‌سنجی و جانمایی طرح‌های عمرانی و صنعتی الزام قانونی ندارد. برداشت‌های بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی با حفر چاه‌عمیق و کاهش شدید بارش‌ها و خشکسالی چند سال اخیر موجب تسری بحران فرونشست زمین به 300دشت واقع در 17استان و گسترش پدیده فروچالهها در برخی مناطق شده است؛ بحرانی که در دشت‌های استان‌های فارس و کرمان به شکل حادتری نمایان شده و به اعتقاد برخی کارشناسان میزان فرونشست زمین در حدفاصل دشت فسا و جهرم در سال2015 تا 54سانتی‌متر یعنی 140برابر حد بحران در استانداردهای جهانی رسیده است.
دلیل بحران
راضیه لک، معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت و رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی دیروز در حاشیه یک نشست خبری در پاسخ به خبرنگار همشهری اعلام کرد: برداشت‌های بی‌رویه از منابع و سفره‌های آب زیرزمینی با حفر چاه‌های کشاورزی یا مصارف صنعتی دلیل اصلی شکلگیری بحران فرونشست و فروچالهها در 300دشت واقع در 17استان است. راضیه لک افزود: برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی موجب شده منافذ موجود در بین لایه‌های خاک از بین برود که با خشک شدن و چسبندگی این لایه‌ها شاهد فرونشست زمین و شکلگیری فروچالهها هستیم. به گفته او، دشت رفسنجان از قدیمی‌ترین مواردی است که در سال 1346 با برداشت بی‌رویه آب شاهد بحران فرونشست زمین بوده اما به‌تدریج با افزایش برداشت‌ها از منابع آب زیرزمینی، خشکسالی و کاهش بارش‌ها، این بحران به سایر مناطق تسری یافته است.
رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی با بیان اینکه مطابق استانداردهای جهانی فرونشست زمین به میزان بیش از 4میلی‌متر بحران تلقی می‌شود، افزود: میزان فرونشست زمین در دشت‌های مشهد به 25سانتی‌متر و در نیشابور به 12سانتی‌متر رسیده، در دشت ورامین و در دشت‌های 17استان دیگر نیز شاهد این پدیده هستیم اما میزان فرونشست زمین در دشت‌های استان‌های کرمان و فارس بیش از سایر مناطق است. به گفته او، علاوه بر فرونشست زمین اکنون با پدیده فروچالهها در برخی مناطق مانند کبودرآهنگ مواجه هستیم و در برخی مناطق استان تهران و دشت‌های ورامین نیز بحران فرونشست زمین به خوبی قابل مشاهده است. همچنین ممکن است میزان فرونشست زمین یا فروچالهها در یک سال کم و در سال دیگر بیشتر شود. با وجود این، فرونشست زمین و فروچالهها بیشتر در دشت‌های کشور و نه مناطق مسکونی به‌دلیل برداشت بی‌رویه سفره‌های آب زیرزمینی اتفاق می‌افتد.
رتبه 23 ایران از مخاطرات جهانی
معاون وزیر صنعت با بیان اینکه ایران یکی از پرمخاطره‌ترین کشورهای دنیاست و از 32مخاطره موجود در جهان 23مورد آن در ایران وجود دارد، افزود: یکی از اهداف سازمان شناسایی هشدار در مورد وقوع این مخاطره‌هاست و علاوه بر فرونشست و فروچالهها، زلزله، سیل، آتش‌سوزی جنگل‌ها، پخش ریزگردها و... از دیگر مخاطراتی است که سازمان زمین‌شناسی در حال بررسی آن است. مرضیه لک، گفت: فرونشست زمین می‌تواند بر اثر پدیده‌های طبیعی زمین‌شناسی مانند زمین‌لرزه، انحلال سنگ‌های گچی، نمکی یا آهکی، آب‌شدن یخ‌ها و حرکت آرام پوسته و خروج گدازه از پوسته جامد زمین یا فعالیت‌های انسانی مانند معدنکاوی، برداشت سیالات مانند آب‌های زیرزمینی، نفت یا گاز ایجاد شود. اما به گفته کارشناسان کاهش شدید سطح آب‌های زیرزمینی در نتیجه برداشت‌های بی‌رویه، مهم‌ترین دلیل فرونشست زمین در ایران است.
الزامی شدن استفاده از مطالعات زمین‌شناسی در طرح‌های عمرانی و صنعتی
رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی در مورد نقش بررسی‌های این سازمان در ارائه مطالعات امکان‌سنجی و جانمایی درست پروژههای صنعتی مانند طرح‌های فولادی، احداث سدها، خطوط ریلی و جاده‌ای یا ساخت شهرهای جدید و مناطق صنعتی، گفت: تا‌کنون به‌کارگیری نتایج این مطالعات توسط دستگاه‌های دولتی برای امکان‌سنجی و جانمایی پروژههای صنعتی و عمرانی الزامی نبوده است اما در حال تهیه پیش‌نویس طرحی در چارچوب طرح آمایش سرزمین هستیم که نتایج این بررسی‌ها به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور ارائه و سپس در قالب طرحی برای تصویب نهایی و تبدیل شدن این الزامات به قانون به مجلس می‌رود. به گفته راضیه لک، از حدود 2ماه پیش وزارت مسکن و شهرسازی برای احداث برخی پروژههای خطوط ریلی و جاده‌ای در مورد مخاطرات فرونشست زمین یا فروچالهها استعلام می‌کند اما این الزام باید به قانون تبدیل شده و در اجرای همه طرح‌های عمرانی مانند احداث نیروگاه‌ها، سدها، اجرای طرح‌های صنعتی و معدنی ازجمله طرح‌های فولادی و... رعایت شود. به گفته او، دولت قبلی در زمینه مکان‌نمایی مسکن مهر هیچ استعلامی از سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی نداشته و این موضوع در مورد راه‌اندازی 8طرح فولادی در مناطق محروم کشور، احداث سدهای گتوند و 15خرداد و... نیز مصداق دارد. همچنین تا‌کنون هیچ سؤال یا استعلامی از سازمان زمین‌شناسی در مورد جابه‌جایی پایتخت صورت نگرفته و از این موضوع بی‌اطلاع هستم.
در همینه زمینه :