تالاب
بخت بختگان باز می‌شود
مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب‌های کشور: احیای بختگان در انتظار تصویب شورای برنامهریزی توسعه استان است
الهام مصدقی‌راد | خبر‌نگار
حدود یک میلیون هکتار از 3میلیون هکتار عرصه تالابی کشور خشک شده و در حال تبدیل شدن به کانون ریزگرد است. تالاب نقش مهمی در تلطیف هوا، تولید غذا، تأمین آب و جلوگیری از تشدید گردوغبار دارد، اما خشک شدنش تأثیرات نامطلوبی بر محیط‌زیست و کیفیت زندگی و امرار معاش ساکنان محدوده‌اش می‌‌گذارد. بختگان یکی از 270 تالاب کشور با 242223هکتار مساحت، از مهم‌ترین زیستگاه‌های پرندگان بومی و مهاجر کشور محسوب می‌شده است. با آغاز دهه90 و بحرانی‌شدن شرایط بختگان و خشک‌شدن این تالاب، دیگر نه جریان همزمان آب‌های شور و شیرین- یکی از مهم‌ترین شاخص‌های بختگان- را در این تالاب شاهدیم و نه خبری از خیل‌عظیم پرندگان مهاجر است . باوجود این، برنامه مدیریت جامع بختگان که با مشارکت همه دستگاههای ذی‌ربط برای نجات این تالاب تدوین شده، هم‌اکنون در انتظار تصویب روی میز شورای برنامهریزی توسعه استان است؛ برنامه‌ای که با اجرای آن، می‌توان به خارج شدن این تالاب از شوربختی‌ای که دچارش شده امیدوار بود. برنامه مدیریت جامع، از مهم‌ترین اقداماتی است که تاکنون برای بختگان درنظر گرفته شده و پای همه دستگاههای مربوط به این حوزه را برای تدوینش به میان کشانده است. مهر‌ماه سال95، همشهری در گزارشی ضمن تشریح وضعیت ناگوار این تالاب، تخصیص اعتبار برای احیای بختگان را راهکاری برای نجات این زیست‌بوم اعلام کرد. آن زمان نماینده نیریز و‌استهبان گفته بود در انتظار تخصیص اعتباری هستیم که معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان محیط‌زیست برای این تالاب وعده داده‌اند. ابوالفضل آبشت، مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب‌های کشور روز گذشته در گفت‌وگو با همشهری، با اشاره به تدوین طرح جامع احیا، این طرح را همان اعتبار مورد‌نظر عنوان می‌کند که با برگزاری جلسات متعدد کارشناسی با حضور سازمان محیط‌زیست، جهادکشاورزی، وزارت نیرو و البته نمایندگان جوامع محلی، در انتظار تصویب توسط شورای برنامهریزی توسعه استان است. او می‌گوید: «سرعت تصویب این طرح، به این شورا با محوریت استاندار و اهمیتی که برای آن قائل می‌شوند برمی‌گردد که تاکنون نیز از آن حمایت کرده‌اند». آبشت با بیان اینکه تالاب آینه تمام‌نمای اتفاقاتی است که در حوزه آبریز می‌افتد و برنامه درنظر گرفته شده نیز معطوف به حوزه آبریز تالاب است، می‌گوید: تمام دستگاههای حاضر برنامه‌هایشان را با هدف حفظ، احیا و بهره‌برداری خردمندانه تالاب دنبال خواهند کرد و همگی ملزم به اجرا هستند. او یادآور می‌شود این برنامه دربازه‌های 4-3 ساله پایش شده و بازنگری می‌شود. کشاورزی پایدار یکی از مهم‌ترین مواردی است که در برنامه مدیریت جامع بختگان به آن پرداخته شده و به گفته آبشت هدف از آن کاهش مصرف آب و نهاده‌های شیمیایی است. بهبود پوشش گیاهی، خروج دام از مرتع، ایجاد معیشت‌های کم‌آب‌بر و فعالیت‌هایی که فشار را از روی منابع آب بردارد، مدیریت منابع آب و... از دیگر مواردی است که با همکاری بین‌بخشی در این برنامه دنبال می‌شود.
نقش جوامع محلی در تالاب‌‌ها
حضور نمایندگان جوامع محلی، موضوعی است که آبشت در تدوین طرح بر آن بسیار تأکید می‌کند. این همان موضوعی است که محمد درویش، دبیر سیاست محیط‌زیست مرکز مدیریت استراتژیک ریاست‌جمهوری نیز آن را موضوع مهمی در اجرای طرح‌ها می‌داند و به همشهری می‌گوید: مردم محلی می‌توانند جایی را احیا و یا خشک کنند. مردم اطراف بختگان متأسفانه روزی‌شان با این تالاب گره خورده؛ هر قدر آب باشد کشاورزی بیشتر است اما تا زمانی که نتوانیم معیشت جایگزین تعریف کنیم، آبی که در منطقه جاری است نمی‌تواند به بختگان اختصاص یابد و کشاورزان منطقه آن را از آن خود خواهند کرد. این کارشناس محیط‌زیست، برای رفع بحران بختگان می‌گوید: تخصیص حقابه از سد ملاصدرا، درود زن و سیوند از مهم‌ترین اقداماتی است که برای احیا باید انجام گیرد؛ همچنین باید از حفر چاه‌های غیرمجاز جلوگیری کرد؛ «باغ‌های انجیر این محدوده با نزولات آسمانی و رطوبت بختگان آبیاری می‌شد اما هم‌اکنون کشاورزان مجبورند برای آبیاری فشار بیشتری به منطقه بیاورند که این، احتمال فرونشست زمین را افزایش می‌دهد.»
رقابت برای احیای بختگان در عرصه بین‌الملل
مسئولان محیط‌زیست در انتظار تصویب طرح دیگری برای کمک به احیای تالاب بختگان هستند، اما این بار درعرصه بین‌الملل و با تخصیص 10میلیون دلار اعتبار به ایران برای بختگان. ابوالفضل آبشت، مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب‌های کشور با اشاره به این طرح بین‌المللی که سر فصل‌های بسیار مشترکی با برنامه مدیریت جامع دارد، می‌گوید: «پروپوزالی با همکاری سازمان‌های مربوط و همچنین کارشناسان بین‌المللی، ملی و محلی به کنوانسیون بین‌المللی تغییرات آب و هوا ارسال شده که درصورت تصویب، 10میلیون دلار به ایران اختصاص خواهد یافت تا برای بختگان صرف شود». او با اشاره به اینکه طرح جامع بختگان نقش بسیار مهمی در تهیه این پروپوزال ایفا کرده این را هم می‌گوید که فضای رقابت در میان دیگر کشورها برای به‌دست آوردن این اعتبار وجود دارد و ممکن است طرح ایران مورد تصویب قرار نگیرد اما تجربه همکاری مشترک و همه‌جانبه میان همه سازمان‌ها و نهادهای مربوط دراین حوزه اتفاق ارزشمندی است. محمد درویش، دبیر سیاست محیط‌زیست مرکز مدیریت استراتژیک ریاست‌جمهوری نیز درخصوص این طرح بین‌المللی و احتمال تصویب آن که تا پایان سال شمسی کنونی مشخص می‌شود، می‌گوید:درصورت تصویب طرح و اختصاص آن به ایران باید اولویت را برای توسعه کسب و کار سبز در منطقه، تقویت کشت گیاهان دارویی، بوم‌گردی و اکوتوریسم محلی و استفاده از مزیت‌های طبیعی منطقه درنظر گرفت و همچنین باید حقابه تالاب از سدها تأمین شود و مسئولان اجازه ندهند این حقابه صرف مصارف دیگری شود.
