حرکت اروپا به سمت استقلال مالی از آمریکا

تورستن بنر/فارین افرز

آلمان و فرانسه هفته گذشته سفرای خود را از کشورهای جهان به برلین و پاریس فراخواندند تا مسیر یک سال آینده سیاست خارجی خود را ترسیم کنند. امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه و هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان در سخنرانی‌های خود به نکاتی اشاره کردند که درون‌مایه یکسانی داشتند. آنها به ضرورت تقویت ایده «اروپای واحد» اشاره کرده و تأکید کردند که دنیای امروز نه به «یکجانبه‌گرایی» بلکه به تشکیل اتحادهای جدید نیاز دارد تا بتواند در چارچوب «چندجانبه‌گرایی» از عهده مسائلش بربیاید. تلاش فرانسوی‌ها برای تقویت استقلال اروپا اتفاق جدیدی نیست اما دعوت وزیر خارحه آلمان برای ایجاد «روابط برابر» با آمریکا با هدف جبران عقب‌ماندگی اروپا در معادلات بین‌المللی قطعا اتفاقی جدید است. هایکو ماس برای نخستین بار از ضرورت ایجاد یک سیستم پرداخت مستقل از دلار سخن گفت که بتواند نیازهای اروپا را بدون نیاز به آمریکا برآورده کند. او همچنین از کشورهای اروپایی خواست در چارچوب یک اتحاد جدید در کنار هم قرار بگیرند تا بتوانند هم‌وزن آمریکا در معادلات بین‌المللی قد علم کنند. تلاش مکرون و ماس برای تقویت استقلال اروپا دورنمای ماجراست اما وقتی از نزدیک به قضایا نگاه می‌کنیم می‌توان گفت عدم‌وجود اراده سیاسی در اتحادیه اروپا می‌تواند تلاش‌های فرانسه و آلمان را ناکام بگذارد. آمریکا اکنون به‌دنبال دامن زدن به این اختلاف در اتحادیه اروپاست اما رفتن به سمت استقلال اقتصادی تنها راه زنده ماندن اروپا در این دنیای آشفته است.

استقلال اقتصادی

اقدامات یک سال گذشته دولت دونالد ترامپ در مقابل اروپایی‌ها، نقاط ضعف آنها را یادآوری کرده است. این در حالی است که اروپا همیشه تصور می‌کرده پای اقتصاد و تجارت که به میان بیاید، حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. سران کشورهای اروپایی همیشه بر این باور بوده‌اند که به‌دلیل وجود بازار مشترک 500میلیون نفری اروپا، مقام‌های دولتی در پکن، مسکو و واشنگتن، اتحادیه اروپا را وزنه‌ای مهم تلقی می‌کنند. خروج آمریکا از توافق هسته‌ای با ایران و توافق جامع موسوم به برجام اما نشان داد چنین نیست. اتحادیه اروپا برجام را بزرگ‌ترین دستاورد سیاست خارجی خود می‌دانست اما تصمیم دونالد ترامپ برای خروج یکجانبه از برجام نشان داد اروپا چقدر درمانده است. آمریکا پس از خروج از برجام، اکنون با استفاده از قدرت دلار، در حال نابود کردن آن است. آمریکا تحریم‌های ثانویه خود را علیه شرکت‌هایی که وارد معامله با ایران شوند آغاز کرده و تلاش دارد این کشور را از سیستم پرداخت بین‌المللی سوئیفت هم منفک کند. آمریکا قبلا هم این کار را کرده است. آن زمان اروپایی‌ها همراه آمریکا بودند و تحریم‌های ایران را در راستای منافع خود تلقی می‌کردند اما این بار آنها به حضور در برجام اصرار دارند و حفظ توافق هسته‌ای با ایران را در راستای منافع خود می‌بینند. اروپا به‌دنبال حفظ برجام است اما ضعفش در مقابل آمریکا به یکی از موانع عمده تبدیل شده است. اتحادیه اروپا قانون انسداد را فعال کرده و تلاش می‌کند مانع اجرای تحریم‌ها از سوی شرکت‌های اروپایی شود. شرکت‌های بزرگ اروپا ازجمله زیمنس آلمان و توتال فرانسه قطعا دسترسی به بازار آمریکا را به حضور در بازار ایران ترجیح می‌دهند. فارغ از این، اتحادیه اروپا توانایی حفظ ایران در سوئیفت را هم ندارد. سوئیفت اگرچه از نظر فنی در اروپا مستقر است اما به هر حال تحت کنترل دلار آمریکاست. 4‌ماه پیش، زمانی که آمریکا از برجام خارج می‌شد، برونو لومر وزیر اقتصاد فرانسه این سؤال را مطرح کرد که اروپا برای در اختیار داشتن ابزارهای مالی بیشتر با هدف استقلال از آمریکا چه می‌تواند انجام دهد؟ دعوت وزیر خارجه آلمان از کشورهای اروپایی برای ایجاد یک کانال پرداخت مستقل از آمریکا، یک صندوق مالی متعلق به اروپا و یک سوئیفت اروپایی، در واقع پاسخ به سؤال لومر است. البته خود لومر اعتراف کرد که مشکل اصلی در پیشبرد جزئیات است. هفته‌نامه آلمانی‌زبان دای‌زیت گزارش داده که نمایندگان دفتر صدراعظم و همچنین مسئولان وزارتخانه‌های اقتصاد، دارایی و خارجه آلمان از روزهای گذشته در نشست‌هایی مشغول تهیه جزئیات طرح‌های پیشنهادی وزیر خارجه برای ارائه به دیگر اعضای اتحادیه اروپا هستند. به‌نظر می‌رسد آلمان‌ها کار را به خوبی آغاز کرده‌اند اما واقعیت این است که همراه‌کردن تمامی اعضای اتحادیه اروپا با ایده‌های مطرح شده آنقدرها ساده نیست. بسیاری از کشورهای اروپایی ایجاد یک سیستم مستقل مالی را خطرناک می‌دانند.

استفاده بیش‌‌از‌حد از ابزار تحریم‌

تلاش اروپایی‌ها برای استقلال مالی از آمریکا را 2سال پیش وزیر خزانه‌داری آمریکا پیش‌بینی کرده بود. جک لو بارها هشدار داد که استفاده بیش از اندازه از ابزار تحریم می‌تواند در نهایت تبعات منفی برای آمریکا داشته باشد. او گفت: «اگر روزی را شاهد باشیم که دیگر کشورهای جهان اعمال تحریم‌های آمریکا به‌خصوص تحریم‌های ثانویه را غیرمنطقی بدانند و به سوی راه‌اندازی یک سیستم مالی مستقل از دلار قدم بردارند، نباید تعجب کنیم.» این درست همان چیزی است که امروز اتفاق افتاده است. وقتی کشورها به این نتیجه برسند که سیستم مالی آمریکا به ابزاری برای پیشبرد سیاست‌های ژئوپلتیک این کشور تبدل شده، دیگر دنباله‌رو نخواهند بود. برعکس به سمتی می‌روند که ارتباط کمتری با این سیستم داشته باشند. اروپا اندکی این بازی را دیر شروع کرده است چرا که همیشه همراه تحریم‌های آمریکا بوده اما اکنون که به سمت به چالش کشیدن برتری‌جویی آمریکا حرکت کرده، توجه به پتانسیل مالی و اقتصادی‌اش و همچنین قدرت یورو به‌عنوان جایگزین دلار، بیش از پیش اهمیت پیدا خواهد کرد. اروپا برای پیروزی در مسیری که آغاز کرده، به متحدانی نیاز دارد. سخنان وزیر خارجه آلمان را درباره ضرورت ایجاد اتحادهای چندجانبه باید جدی گرفت. او به یک اتحاد متشکل از کشورهایی اشاره می‌کند که تا جایی که نیاز است در کنار هم بمانند. آلمان‌ها تاکنون با چین و ژاپن هم درباره ایده‌هایی که مطرح شده مذاکره کرده‌اند اما هیچ نشانه‌ای از تشکیل یک اتحاد قوی در میان آنها دیده نمی‌شود. آلمان حتی نتوانست در ماجرای تنش پیش آمده میان کانادایی‌ها و سعودی‌ها در کنار کانادا یک موضع قوی اتخاذ کند. این را قطعا باید برای کشوری که ادعای ایستادگی مقابل یکجانبه‌گرایی آمریکا را دارد، یک شروع ناامیدکننده تلقی کرد.

سرنوشت اروپا

سخنان وزیر خارجه آلمان را باید کنار سخنان یک سال قبل آنجلا مرکل، صدراعظم آلمان، قرار داد. مرکل از اروپایی‌ها خواست سرنوشت خود را در دست بگیرند. ایجاد موازنه در برابر آمریکا یک استراتژی بسیار حساس است و همه سیاستمداران آلمانی هم با آن موافق نیستند. بسیاری از آنها منتظر پایان دوره ریاست‌جمهوری ترامپ هستند و معتقدند ایجاد موازنه مقابل آمریکا آنقدرها هم به صرفه نیست. ملی‌گراهای آلمان حتی پیشنهاد اتحاد با چین و روسیه در برابر آمریکا را مطرح کرده‌اند اما این پیشنهاد هرگز به اندازه ایجاد اتحاد در میان اروپایی‌ها برای ایجاد موازنه مقابل آمریکا عملی نیست. به هر حال، آلمان متحدی به نام فرانسه دارد که بر مبنای عملگرایی رفتار می‌کند. دلایل زیادی می‌توان برشمرد که آلمان و اتحادیه اروپا در نهایت با وجود مشکلات موجود از ایده ایجاد اروپای مستقل عقب نخواهند نشست. اروپا اگر موفق شود، حتی می‌تواند شریک بهتری برای آمریکای بعد از ترامپ باشد.