مردم ایران به چه دلایلی مهاجرت می‌کنند؟
ما با دیگران چه فرقی داریم؟
بررسی دلایل مهاجرت از ایران براساس داده‌های رسانه‌ها
شهرام فرهنگی
کوچ از ناامنی آغاز می‌شود. آدم‌ها احساس خطر می‌کنند. غریزه کار خودش را می‌کند، آدم‌ها هم مثل تمام گونه‌های جانوری پا به فرار می‌گذارند. احساس خطر البته بسته به توقع موجودات از زندگی، تنوع دارد؛ از جنگ و بی‌آبی گرفته تا نارضایتی از قوانین جامعه و ماجراجویی برای رساندن خود و اطرافیان به آینده‌ای بهتر. دلایل بسیاری برای مهاجرت از سرزمین مادری وجود دارد که در تمام نقاط کره زمین، یکی یا تعدادی از آن دلایل، انگیزه‌ای برای کوچ می‌شوند. ایران هم به هرحال یکی از کشورهای کره زمین است. ما چرا کوچ می‌کنیم؟
ما براساس سلسله‌مراتب بالا نمی‌آییم
مسعود پزشکیان، همین چند روز پیش درباره یکی از دلایل مهاجرت از ایران حرف زد. نایب‌رئیس اول مجلس به «عصرایران» گفت: تمام مدیرهای ما یک‌سال، 2 سال عمر دارند؛ چراکه ما براساس سلسله‌مراتب بالا نمی‌آییم، فردی را چون با فلان‌فرد آشناست یا آدم فلان‌کس است مدیر می‌کنند. در خود همین وزارت رفاه بررسی کنید ببینید آدم‌هایی که آنجا هستند از کجا آمده‌اند و آدم کی هستند؟ چرا برخی در مجلس داد می‌زنند؟ چون یا آدم من یا آدم آنها آنجاست. حالا اگر سهم من و آنها را دربیاورند معلوم می‌شود چه خبر است و سهم هرکس چقدر است. (عصرایران/ 20مرداد 1397)
می رویم جایی که بیشتر یاد بگیریم
مهاجرت به‌خاطر ادامه تحصیل و پیشرفت در معلومات علمی و غیره، یکی از انگیزه‌های مشترک میان تمام مردم کره زمین برای کوچ به‌سوی برترین سیستم‌های آموزشی است. درباره آمار مهاجرت از ایران به قصد تحصیل، روایت‌های متفاوتی وجود دارد؛ چندوقت پیش انتشار خبری با عنوان «مهاجرت سالانه 150هزار دانشجو از ایران» در فضای مجازی، با واکنش علی‌مرتضی بی‌رنگ مواجه شد. مشاور امور بین‌الملل رئیس بنیاد ملی نخبگان درباره آمار رسمی مهاجرت تحصیلی از ایران به «اعتماد» گفت: «براساس آمار سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD)، ایران با داشتن 32هزار و 758دانشجو در OECD در میان 10کشور برتر فرستنده دانشجو قرار ندارد. براساس این مطالعه، ایران با ارسال 9هزار و 600دانشجو به کشور آمریکا رتبه19 (از میان 74کشور مورد بررسی) ارسال دانشجو به آمریکا را به‌خود اختصاص داده است». با این حال، چه آن و چه این، تلاش برای تحصیل در دانشگاه‌های معتبر، یکی از انگیزه‌های مهاجرت از ایران است.
فرار از دنیای متوسط‌ها
کهنه شدن شیوه‌ها، منابع و آدم‌ها در محیط‌های آموزشی و دغدغه واردشدن به بازار کار پس از پایان تحصیل از مهم‌ترین انگیزه‌های مهاجرت هستند. «بررسی رضایتمندی دانشجویان از برنامه‌ها و فرایندهای آموزشی دانشگاه» یکی از آمارهایی است که هرسال توسط مراکز تحقیقی دانشگاه‌ها ارائه می‌شود. این آمارها بسته به رشته، شهر و مواردی دیگر متغیر هستند ولی اغلب روی رده متوسط می‌ایستند. البته باید به این موضوع هم توجه کرد که عبارت متوسط حاصل آمار‌گیری مرکز تحقیقات خود دانشگاه از دانشجویان همان دانشگاه است. اینطور به‌نظر می‌رسد که از مراحل آغاز به تحصیل در ایران، پدر و مادرها نگرانی‌هایی درباره آینده بچه‌هایشان دارند. تحقیق‌های میدانی در این زمینه به کلیدواژه‌هایی از این دست می‌رسد: آموزش سکوت، آموزش تقلید و پیروی، جای خالی هنر، ازبرکردن به‌جای اندیشیدن، تربیت، جای خالی شادکامی و بالاخره ناکارآمدی سیستم آموزشی در ایران. پدر و مادرها وقتی نگران می‌شوند، بچه‌هایش را برمی‌دارند و کوچ می‌کنند.
آب نیست، خاک نیست، جنگل نیست
هشدارهایی درباره وضعیت وخیم منابع آب در ایران بیش از یک دهه است که هر روز اعلام می‌شود. خشک‌شدن دریاچه‌های تاریخی، ازبین رفتن تالاب‌ها و کم شدن میزان بارش و خبرهایی ازاین دست، تبدیل به تکراری‌های رسانه‌ها در ایران شده‌اند. عده‌ای از کارشناس‌های محیط‌زیست، موضوع کمبود آب را جدی‌ترین خطر برای ایران می‌دانند. علاوه بر آب، وضعیت سایر منابع طبیعی ایران (جنگل‌ها، خاک‌ها و...) هم مناسب نیست. در چنین شرایطی، آدم هم مثل سایر موجودات، تسلیم غریزه می‌شود و به کوچ فکر می‌کند؛حتی اگر در نهایت موفق نشود.
می خواهم- بیشتر- زنده بمانم
آدم‌ها- بیشترشان- به «چگونه می‌توانیم بیشتر زنده بمانیم» فکر می‌کنند. برای این کار باید سالم زندگی کنید. از زمین تا هوا، همه‌‌چیز اگر در حد بهشت باشد، بازهم آدم‌ها در زندگی مدرن بیشتر از 90اینها رکورد نمی‌زنند. ولی ما که در بهشت زندگی نمی‌کنیم. اینجا هر نفس، آدم را یک قدم به مرگ نزدیک‌تر می‌کند. البته مسئولان برای رفع مشکلات آلودگی هوا و غیره خیلی تلاش می‌کنند ولی آمارهای رسمی درباره هوای شهرهای بزرگ ایران، همچنان خبر از فاجعه‌ای زیست‌محیطی می‌دهند در این میان می‌شود درباره نگرانی‌ها از سالم بودن میوه‌ها و مرغ‌ها و نان‌ها و دیگر مواردی که گاز می‌زنیم هم نوشت ولی وقتی نفس کشیدن هم خطرناک است، مطرح‌کردن سایر موارد مضحک به‌نظر می‌رسد. به هرحال، خیلی‌ها هم از ایران می‌روند چون می‌خواهند بیشتر زنده بمانند.
سایر موارد
امکانی با عنوان« سایر موارد» را برای این ساخته‌اند که هرچه از موضوع مورد بحث بیرون مانده را ذیل آن بگنجانی؛ از کار و دغدغه‌های اقتصادی گرفته تا انگیزه‌های شخصی برای پیشرفت‌های ورزشی، هنری و در مواردی، رسیدن به حداقل‌هایی مثل حق دیدن و دیده شدن. گزینه سایر موارد را برای ننوشتن حرف‌هایی ساخته‌اند که قابل‌نوشتن نیستند.
خشک‌شدن دریاچه‌های تاریخی، ازبین رفتن تالاب‌ها و کم شدن میزان بارش و خبرهایی ازاین دست، تبدیل به تکراری‌های رسانه‌ها در ایران شده‌اند. عده‌ای از کارشناس‌های محیط‌زیست، موضوع کمبود آب را جدی‌ترین خطر برای ایران می‌دانند
