نقد کشورهای دوست و همسایه

نورا عباسی

 دور جدید تحریم‌ها از نیمه مرداد جای خودش را در زندگی مردم ایران باز کرد و با گذر چندروز تبعات مرحله اول تحریم‌ها، دامنگیر روابط اقتصادی و سیاسی ایران با کشورهایی شد که زمانی دولتمردان ما روی رفاقت این کشورها با ایران حساب باز کرده بودند. صحبت‌‌های حیدر عبادی در مورد پذیرش تحریم‌‌های آمریکا، نخستین ضربه را به افکار عمومی در حوزه اقتصاد و سیاست خارجی وارد کرد. نخست‌وزیر عراق در همان روزهای نخست گشوده شدن دفتر تحریم‌‌های آمریکا علیه ایران گفته بود : «ما آنها (تحریم‌‌ها علیه ایران) را یک خطای راهبردی و غیرصحیح می‌دانیم اما آنها را اجرا خواهیم کرد تا از منافع مردم‌مان دفاع کنیم. ما با این تحریم‌ها رابطه‌ای نداریم و از آنها حمایت نمی‌کنیم اما به آنها ملتزم خواهیم ماند».  موضع‌گیری عراق درباره تحریم ایران به‌عنوان همسایه‌ای که در سال‌های اخیر باب رفاقت را با ایران گشوده بود، آب پاکی را بر دست‌های دولتمردان ریخت. رویکرد عراق زنگ هشدار را برای ایران به صدا درآورد و البته حسنش هم این بود که پرسشی تاریخی در ذهن کارشناس‌های مسائل سیاسی شکل بگیرد؛ در دوران تحریم، بهتر است ایران به فکر ایجاد رابطه دوستانه با کدام کشورها باشد؟ بهرام امیراحمدیان که در حوزه جغرافیای سیاسی صاحب‌نظر است، درباره یافتن شرکای جدید تجاری ایران در شرایط تحریم، چند گزینه را پیش روی مسئولان قرار می‌دهد. از نظر او کشور چین بهترین گزینه برای پیشبرد تبادلات تجاری ایران است. او می‌گوید: «در زمان تحریم، ارتباط ایران با جهان خارج به‌ویژه مسیرهای دریانوردی با دشواری‌‌هایی روبه‌رو خواهد شد، در این شرایط اگر ما ارتباطات زمینی‌مان را تقویت کنیم تا حدودی می‌توانیم از این مخمصه رهایی بیابیم، البته ارتباط زمینی هم مشروط بر روابط مناسب با کشورهای همسایه‌ای است که ایران با آنها پیوستگی جغرافیایی دارد». براساس نظر امیراحمدیان، کشورهای روسیه، آذربایجان، افغانستان، پاکستان، هندوستان و شاید چند کشور آسیای مرکزی گزینه‌‌هایی هستند که ایران می‌تواند برای سرمایه‌گذاری روی آنها حساب کند. تحلیل امیراحمدیان از رابطه ایران با کشورهای همسایه را در ادامه متن می‌خوانید.

روسیه

در کشورهای حوزه دریای خزر، می‌توان روسیه را به‌عنوان مهم‌ترین کشور برای تعاملات تجاری نام برد. کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل شمال- جنوب در سال 2000میلادی مطرح شد اما متأسفانه درست مورد بهره‌برداری قرار نگرفت. به‌نظر من در شرایط کنونی این کریدور می‌تواند کارایی خودش را داشته باشد. از طریق این کریدور بین حوزه اقیانوس هند با کشور هند در ارتباط هستیم و از طریق بنادر هند می‌توانیم فعالیت‌های اقتصادی را دنبال کنیم.

 ‌شاید این استراتژیک‌ترین کریدوری است که تا به حال استفاده نکرده‌ایم و می‌توانیم از آن بهره ببریم. الان در شرایطی هستیم که باید به این مسیر توجه کنیم و می‌توانیم از این مسیر تا حدودی نیازهای داخلی را در شرایط تحریم رفع و رجوع کنیم.

جمهوری آذربایجان

همسایه شمالی ما، اعلام کرده که ما می‌توانیم با یکدیگر ارتباط داشته باشیم و در حقیقت شرایطی ایجادشده که ما در آنجا ارتباطاتمان را ادامه دهیم و با هم مبادلات تجاری داشته باشیم. ‌شاید بخشی از ارتباطات ما را آذربایجان با اروپا انجام دهد، یعنی آذربایجان رسما واسطه ما برای معاملات شود.

افغانستان

این کشور نزدیک به 2.5میلیارد دلار کالا از ایران وارد می‌کند ولی صادراتی به ایران ندارد، بنابراین یک بازار ما در افغانستان است اما موضوع این است که افغانستان با توجه به شرایط تولید خودش، نمی‌تواند کالای خاصی را به ایران صادر کند و به‌عبارت دیگر ما با پول افغانستان نمی‌توانیم کاری انجام دهیم، مگر اینکه مبادلاتمان با جایی انجام شود که پذیرای این واحد پول باشند و البته این را هم بعید می‌دانم.

پاکستان

شاید با پاکستان بتوانیم مبادلاتی انجام دهیم اما موانعی همچون محدودیت کالاهای صادراتی به ایران- همچون افغانستان- در مورد پاکستان هم صدق می‌کند، یعنی پاکستان جزو کشورهایی نیست که نیازهای کالایی ما را برآورده کند.

چین

ما حدود 20میلیارد دلار کالا به چین صادر و همین میزان هم وارد می‌کنیم، این تبادل از طریق راه‌آهن و جاده امکان‌پذیر است. چین از تحریم‌ها تبعیت نمی‌کند و به‌نوعی وارد چالش تجاری با آمریکا شده است. ممکن است راه دریایی به روی ما بسته باشد اما به‌تازگی قطارهایی از چین به ایران آمده‌اند و به‌زودی هم مبادلاتی به‌وسیله راه‌‌آهن انجام خواهد شد. چین کشوری است که ما می‌توانیم برای تجارت به آن متکی باشیم. بهترین گزینه برای این حجم زیاد از تجارت برای ما چین است. موضوع مهم حمل‌ونقل دریایی است که شاید 90درصد تجارت خارجی ما را با چین پوشش می‌دهد. به‌دلیل شرایط تحریم، حمل‌ونقل دریایی با مشکل روبه‌رو خواهد شد و سطح مبادلات کاهش پیدا می‌کند، بنابراین باید مسیر ریلی و زمینی را توسعه دهیم. ما برای تأمین بازار وارداتی خودمان نیاز به کالاهای متفاوتی داریم و بنابراین نمی‌توان نیازهای کالایی را تنها از یک بازار برآورده کرد.

هندوستان

چابهار از تحریم‌ها استثناء شده است چون آمریکا با افغانستان اتحاد استراتژیک دارد و هند هم اینگونه است. هند برای اینکه با افغانستان در ارتباط باشد نیاز به بندر چابهار دارد. بنابراین بخشی از مبادلات ما از طریق چابهار می‌تواند صورت بگیرد. می‌توانیم کالاهای خودمان را در چین تخلیه کنیم و از آنجا از مسیر هندوستان به سمت ایران منتقل شود.

کشورهای حوزه خلیج‌فارس

ممکن است قطر در دایره فعالیت تجاری برای ما بماند اما برای ایران بازاری که مکمل اقتصادی نباشد فایده ندارد. قطر مثل ما نفت صادر می‌کند و پول به‌دست می‌آورد، بنابراین قطر برای واردات کالا به ایران کاربردی ندارد.

کشورهای آسیای مرکزی

قزاقستان کشوری بزرگ است که آمریکا بر آن سرمایه‌گذاری کرده است. روابط مان با تاجیکستان تیره است. ازبکستان از نظر تولید کالا خیلی قدرتمند است. قرقیزستان و ترکمنستان بازار کوچکی دارند. با وجود تمام این نقاط ضعف می‌توان روی این کشورها برای کم‌شدن فشار تحریم حساب کرد.

* ممکن است راه دریایی به روی ما بسته باشد اما به‌تازگی قطارهایی از چین به ایران آمده‌اند و به‌زودی هم مبادلاتی به‌وسیله راه‌‌آهن انجام خواهد شد. چین کشوری است که ما می‌توانیم برای تجارت به آن متکی باشیم. بهترین گزینه برای این حجم زیاد از تجارت برای ما چین است