مفاخر ملی درحال انقراض

سمیرا مصطفی‌نژاد

روزی‌روزگاری، بشری روی زمین نبود تا در تلاش برای بقای خود ویرانی به‌بار آورد؛ تکه‌سنگی از آسمان به زمین می‌خورد، آتشفشانی فوران می‌کرد یا طوفانی مهیب درمی‌گرفت و صاعقه‌ای می‌زد و پس از آن، چند جانور یا گیاه نابود می‌شدند یا تکه‌ای از زمین با خاک یکسان می‌شد. امروز اما بشر با قتل عام، شکار برای تأمین غذا یا تفریح و نابودکردن زیستگاه‌ها ابتکار عمل را خود به‌دست گرفته و مجال چنین مانورهایی برای نابودی زندگی را به طبیعت نمی‌دهد. ادوارد ویلسون- زیست‌شناس- می‌گوید:« بر اثر فعالیت‌های مخرب بشر، سالانه 30هزار گونه زیستی، ازجمله حیوانات در زمین نابود می‌شوند».
صندوق جهانی حیات‌وحش در سال جدید میلادی 19گونه جانوری را به‌عنوان موجودات درحال انقراض و تعداد زیادی از دیگر گونه‌های حیوانی را در دسته «در معرض تهدید انقراض» معرفی کرده‌است؛ حیواناتی که بسیاری از آنها سمبل‌های ملی کشورهای مختلف جهان هستند و اگرچه شنیدن نام آنها، حس غرور و افتخار ملی را در شهروندان این کشورها برمی‌انگیزد، اما تلاش برای نجات جان آنها از شر خرابکاری‌های بشر، تنها به درصدی کوچک از جمعیت این کشورها محدود می‌شود.

189حیوان در جهان به‌عنوان نماد ملی شناخته می‌شوند؛ از عقاب و شیر گرفته تا قمری و گونه‌ای آبزی به نام «غواص بزرگ شمالی». برای مثال، پرهای سفید‌رنگ سر و بدن قهوه‌ای‌رنگ عقاب سرسفید، سمبل پرافتخار ایالات متحده آمریکاست که تصویر آن روی پول رایج و گذرنامه‌های این کشور چاپ می‌شود؛ یا شیر، همان سلطان حیوانات، نماد بسیاری از کشورهای آفریقایی و ایران است.

 پژوهشی علمی در سال 2017نشان داد از میان تمامی این نماد‌های ملی، تنها 16مورد در کشورهای زیستگاه این حیوانات، مورد محافظت قرار گرفته‌اند؛ نزدیک به 35درصد از این نماد‌ها در معرض تهدید انقراض قرار دارند و 45درصد آنها دچار کاهش شدید جمعیت شده‌اند. برای نمونه جمعیت شیر آفریقایی که نماد ملی کشورهای مغرب، توگو، گامبیا و سیرالئون است، به‌کل در مرز میان این کشورها از بین رفته‌است.
تعدادی از کشورها با نماد‌های ملی مختلف، ازجمله چین (پاندا)، آمریکا (عقاب سرسفید و بوفالو)، استرالیا (کوالا)، جزیره من (گربه)، استرالیا (کانگورو)، کانادا (پرنده غواص)، مکزیک (عقاب طلایی و مار)، آفریقای جنوبی (انتلوپ یا بزگوزن) و فرانسه (خروس) تصویری از حیوانات ملی خود را روی سکه‌های طلا و نقره کلکسیونی ضرب کرده‌اند.

بعضی از مناطق نیز از حیوانات نمادین خود برای چاپ پول و سکه‌های رایج استفاده می‌کنند؛ برای مثال روی سکه‌های 10روپی جزیره موریس، واقع در شرق ماداگاسکار، تصویری از پرنده ملی و منقرض‌شده این منطقه، دودو، دیده می‌شود، سکه یک‌دلاری استرالیا با تصویری از 5کانگورو ضرب می‌شود، روی سکه 2 دلاری کانادا تصویری از یک خرس قطبی دیده می‌شود، طرحی از یک شیر تاجدار روی سکه 50کرونی کشور جمهوری چک به‌چشم می‌خورد، سکه 100پزوی مکزیک طرحی از یک عقاب و یک مار دارد و روی سکه یک‌دلاری نیوزیلند، ‌تصویری از کیوی، ‌پرنده ملی این کشور دیده می‌شود که ساقه‌ای از یک گیاه را به منقار گرفته ‌است.

از دیگر نمونه‌های قابل توجه استفاده از تصویر حیوانات به‌عنوان نماد، نشانه صندوق جهانی حیات وحش است که با الهام از پاندایی به نام «چی‌چی» در سال1961و همزمان با تاسیس این صندوق طراحی شد. ویژگی‌های منحصربه‌فرد پانداها و وضعیت رو به انقراض این جانداران در آن دوران باعث شد تا صندوق جهانی حیات‌وحش لوگوی خود را به شکل یک پاندا طراحی کند. با بهبود وضعیت پانداها در جهان به‌مدت نیم‌قرن، اکنون این خرس‌های سیاه و سفید از محدوده خطر خارج شده‌اند و عده‌ای را به این فکر انداخته‌ است که خرس‌های قطبی به‌دلیل ذوب‌شدن یخ‌های قطبی، کاهش منابع غذایی و زیستگاه در معرض انقراض قرار گرفته‌اند، به‌جای پاندا به نماد صندوق جهانی حیات‌وحش تبدیل شوند.

مورد جالب توجه دیگر در زمینه استفاده از حیوانات به‌عنوان نمادی برای هشدار نسبت به در خطر بودن گونه‌های جانوری، در سال اخیر میلادی رخ داد. شرکت فرانسوی لاگوست که 85سال است از تصویر یک کروکودیل سبز به‌عنوان نشان برند خود استفاده می‌کند، تصمیم گرفت به‌منظور هشدار درباره وضعیت گروهی از حیوانات درحال انقراض، تصاویری از ببر سوماترایی، کرگدن جاوه‌ای، گیبون و دیگر حیوانات را روی تی‌شرت‌های یقه‌دار خود جایگزین تصویر کروکودیل کند. این تی‌شرت‌ها به تعداد محدود، برابر جمعیت باقی‌مانده از حیوانات درحال انقراض در طبیعت، تولیدشده و به فروش رسیده‌اند.