شلیک آخر ترامپ به مذاکرات صلح فلسطین

آیا ترامپ قادر است یک بار برای همیشه پرونده بحران فلسطین را پایان دهد؟ این سوالی است که از زمان اعلام آمادگی رئیس‌جمهور آمریکا برای اجرای طرح صلح بزرگ یا آنچه به «معامله قرن» مشهور شده، توجه بسیاری از رسانه‌ها و تحلیلگران را به خود جلب کرده است.

در آغاز جریانات حامی ترامپ با استناد به نفوذ و قدرت تاثیرگذاری او در اسرائیل (که به مراتب بیشتر از روسای جمهور پیشین آمریکا ارزیابی می‌شود) از فرصتی بی‌سابقه برای پایان یک بحران تاریخی سخن می‌گفتند.

برای مثال، عبدالفتاح سیسی که در میان رهبران عربی، روابط ویژه‌ای با ترامپ دارد در نطق مشهور خود در صحن عمومی سازمان ملل با اشاره به اراده رئیس جمهور آمریکا برای پایان بحران فلسطین و اسرائیل گفت: فرصتی تاریخی در برابر ما وجود دارد که اگر از آن به درستی استفاده نکنیم مشخص نیست تا چه زمانی باید این بحران را تحمل کرد.

سفر ترامپ به ریاض، نقطه آغاز این معامله به حساب می‌آید. شبکه الجزیره در گزارشی که درباره این سفر منتشر کرده بود، نوشت: ایران و فلسطین 2 موضوع اصلی رایزنی‌های پشت پرده رئیس جمهور آمریکا با سران عرب هستند.

گام‌های پیشین ترامپ برای پایان مسئله فلسطین

بعد از سفر رئیس جمهور آمریکا به عربستان و درحالی‌که مسئله تشکیل ائتلاف عربی علیه ایران در پی بروز ناگهانی بحران قطر به حاشیه رفت، اقدامات دولت آمریکا با همراهی بخش مهمی از کشورهای عربی برای تحقق معامله قرن، یکی پس از دیگری با سرعت قابل توجهی آغاز شد.

نخستین اقدام، تعطیلی دفتر سازمان آزادیبخش فلسطین در واشنگتن بود؛ اقدامی که از همان زمان نشان می‌داد حتی معتدل‎ترین تشکیلات فلسطینی نیز از دید دولت آمریکا فاقد مشروعیت لازم برای فعالیت‌های سیاسی هستند. تعطیلی این دفتر، با زمزمه‌های رسانه‌ای برای عملی‌شدن وعده انتقال سفارت آمریکا از تل‌آویو به قدس همراه شد؛ وعده‌ای که سرانجام مشخص شد ترامپ بر خلاف سایر روسای جمهور آمریکا، جسارت تحقق آن را داشت.

به این ترتیب و درحالی‌که تصمیم رئیس جمهور آمریکا موج بی‌سابقه‌ای از اعتراضات جهانی و منطقه‌ای را درپی داشت و صدها نفر از شهروندان فلسطینی بر اثر آن کشته، مجروح یا زندانی شدند، اما یکی از مهم‌ترین اقدامات برای یهودی‌سازی قدس توسط ترامپ انجام شد.

پس از آن و درحالی‌که هنوز سازمان‌های اسلامی و بین‌المللی مشغول اعتراض به تصمیمات رئیس جمهور آمریکا درباره قدس بودند، این کشور ناگهان کمک‌های خود به سازمان اونرووا (برای حمایت از پناهندگان فلسطینی) و تشکیلات خودگردان را تا حد چشمگیری کاهش داد.

پایان بعد حقوقی بحران پناهندگان

حالا و در آخرین قدم، ترامپ به سمت ضربه به یکی از اساسی‌ترین مبانی مسئله فلسطین حرکت کرده است؛ پناهندگان. مسئله پناهندگان از آن رو دارای اهمیت است که نشان می‌دهد بخش قابل‌توجهی از شهروندان فلسطینی از 1948تا به امروز به اجبار سلاح، ناچار به ترک شهرها و روستاهای خود شده‌اند و بر این اساس، صاحب «حق بازگشت» هستند.

حق بازگشت در کنار هویت عربی و اسلامی قدس به عنوان یکی از اصلی‌ترین محورهای مذاکرات فلسطین طی سالیان گذشته، از کنفرانس مادرید تا کمپ دیوید و حتی واشنگتن بوده است. اما بر اساس گزارشی که در پایگاه فارن پالیسی منتشر شده، ترامپ طی ماه‌های آینده به دنبال تغییر قاعده این بازی از طریق اعمال تغییراتی در تعریف حقوقی پناهندگان فلسطینی است.

بر مبنای تعریف کنونی، حق بازگشت شامل فرزندان مهاجرین فلسطینی نیز شده و به این ترتیب جمعیت کسانی که قرار است روزی به خانه‌ها و شهرهایشان در فلسطین اشغالی بازگردند بیش از 6 میلیون نفر تخمین زده می‌شود؛ درحالی‌که این تعداد بر اثر تغییر مفهوم پناهنده و سلب وراثت از حق بازگشت به کمتر از 500هزار نفر کاهش خواهد یافت.

به گفته فارن پالیسی، دولت ترامپ به دنبال انحصار این حق برای کسانی است که صرفا در سال 1948و بر اثر تهاجم نظامی اسرائیل از شهرهای خود در فلسطین کوچانده شدند.

در صورت موفقیت ترامپ در این پرونده، مسئله پناهندگان فلسطینی از یک سو بعد حقوقی بین‌المللی خود را از دست داده و دیگر صرفا به معضلی برای دولت‌های میزبان تبدیل خواهد شد، چراکه نسل‌های بعدی هیچ حق تعریف‌شده‌ای برای بازگشت به کشور سرزمین پدری خود نخواهند داشت.  از سوی دیگر این بحران وجودی و هویتی صرفا به مسئله‌ای انسانی برای نسل‌های جدید تبدیل خواهد شد که احیانا نیازمند برخی کمک‌های بین‌المللی برای ساماندهی این شهروندان در کشورهای میزبان یا کشورهای جدید دیگر است و به عبارت دیگر، اصولا صورت مسئله بازگشت به کلی پاک خواهد شد.

بدون شک اجرای آخرین تصمیم ترامپ درباره فلسطین، شلیک نهایی او به پیکر نحیف مذاکرات صلح عربی و اسرائیلی به‌شمار می‌آید که موج جدیدی از درگیری‌های خشونت‌آمیز و بحران‌ها، نه‌فقط برای فلسطین اشغالی، بلکه برای سرتاسر منطقه به دنبال خواهد داشت.