بازگشت به نخبگان

اصغر صوفی

بخشی از شعارها و وعده‌های دولت روحانی در انتخابات 92 و 96 به مقولاتی مانند شایسته‌سالاری، توجه به نقش و جایگاه نخبگان، کارشناسان و متخصصان، جوانان، کارآفرینان و دانشگاهیان و تسهیل مشارکت آنها و استفاده از ظرفیت‌های آنان در اداره امور کشور از طریق رفع تبعیض‌های جنسیتی، قومیتی و مذهبی مربوط است. این وعده‌ها تحت عناوین مختلفی مانند مخالفت با ستاره‌دار‌کردن دانشجویان، بازگرداندن استادان کنار‌گذاشته‌شده به دانشگاه‌ها، فضای باز سیاسی در دانشگاه‌ها، دعوت و تسهیل بازگشت ایرانیان خارج از کشور، همراه کردن کارآفرینان در سفرهای خارجی رئیس‌جمهور و استفاده از مشاوران جوان در وزارتخانه‌ها و مجموعه‌های دولتی نمود پیدا کرد. در این گزارش سعی داریم که میزان پایبندی دولت به وعده‌ها و اقدامات انجام‌شده در این زمینه‌ها را مورد بررسی قرار دهیم.

تبعیض‌های قومی، مذهبی و جنسیتی یکی از موانع شایسته‌سالاری و گردش نخبگان در کشور است که سبب می‌شود شایسته‌گزینی و شایسته‌سالاری از صحنه انتخاب حذف شود. توجه دولت تدبیر و امید برای برداشتن تبعیض‌های قومی-مذهبی درواقع تلاشی برای هموار کردن مسیر شایسته‌سالاری قابل ارزیابی است. یکی از بندهای بیانیه ۱۰ ماده‌ای حسن روحانی در سال۹۲ در ارتباط با به‌کارگیری اقلیت‌ها در کابینه دولت و انتصاب استانداران، نقطه آغازین دولت روحانی برای حرکت در این مسیر بود. در مقام عمل، هرچند رئیس‌جمهور در به‌کارگیری نیروهای شایسته از میان اقلیت‌های قومی و مذهبی در مقام وزارت یا استانداری ناموفق بود اما در انتصاب افراد در سطح مشاور و معاونان وزرا و نیز مدیریت‌های استانی گام‌های قابل‌توجهی برای رفع تبعیض قومی و مذهبی در راستای شایسته‌سالاری برداشته شد. انتخاب صالح ادیبی- سفیر اهل سنت- نیز برای نخستین بار در تاریخ جمهوری اسلامی، در دولت یازدهم انجام گرفت. همچنین تعدادی از شایستگان اهل سنت به‌عنوان معاونین استاندار و در حدود ده‌ها نفر به‌عنوان فرماندار در استان‌های هرمزگان، کردستان، آذربایجان‌غربی، سیستان‌و‌بلوچستان و... منصوب شدند. تلاش برای حذف مرزها و موانع جنسیتی در جهت به‌کارگیری زنان‌شایسته در دولت تدبیر و امید قابل اشاره است؛ برای اولین‌بار در دولت تدبیر و امید قفل ورود زنان‌شایسته اهل سنت به دستگاه سیاست داخلی، یعنی وزارت کشور باز شد و 2نفر از بانوان توانای اهل سنت (بلوچ و ترکمن) به‌عنوان فرماندار و رئیس شورای تأمین در سیستان‌وبلوچستان و گلستان انتخاب شدند و بانوان شیعه‌مذهب نیز در همین سمت‌ها در استان‌های دیگر به‌کار گرفته شدند. افزون بر این، در دولت یازدهم تعدادی فرماندار و معاون استاندار از میان زنان انتخاب شدند.

آشتی با دانشگاه

جایگاه دانشگاه، دانشجو و نخبگان دانشگاهی یکی از موضوعاتی بود که در دولت تدبیر و امید مورد توجه قرار گرفت و در این میان، مطالبات مربوط به ایجاد فضای باز سیاسی از مسائلی بود که در سخنرانی‌‌های رئیس‌جمهور و دولتمردان بازتاب زیادی داشت؛ درحالی‌که فعالیت انجمن‌ها و تشکل‌های دانشجویی در سال‌های پایانی دولت احمدی‌نژاد متوقف و تعطیل و بسیاری از فعالان و چهره‌های آن بازداشت و محاکمه شده بودند، با روی کار آمدن روحانی، به‌تدریج فعالیت انجمن‌های اسلامی از سر گرفته شد و انجمن‌ها و تشکل‌های جدید دانشجویی تاسیس شدند. مخالفت با ستاره‌دارکردن دانشجوها، در دوره روحانی تلاش‌‌های قابل‌توجهی برای بازگشت صدها‌نفر از دانشجویانی که در دوره‌های قبل به‌دلیل فعالیت‌های سیاسی یا صنفی ستاره‌دار و از ادامه تحصیل محروم شده بودند، صورت گرفت. از دیگر موارد قابل توجه در تغییر فضای سیاسی دانشگاه‌ها، برگزاری با‌شکوه مراسم روز دانشجو بوده و حضور چهره‌های سیاسی و سخنرانی آنها در این مراسم نشان‌دهنده تغییرات قابل‌توجه در فضای سیاسی دانشگاه‌ها در این دوره است. در اقدامی تحت عنوان «آشتی با نخبگان و اساتید دانشگاه»، بازگرداندن اساتیدی که در دوره احمدی‌نژاد به‌دلیل برخی انتقادات و فعالیت‌های سیاسی، اخراج شده یا به اجبار بازنشسته شده بودند، در دوره روحانی به‌صورت جدی مورد پیگیری قرار گرفت و تعداد قابل‌توجهی از این اساتید برای ادامه تدریس به دانشگاه‌های خود بازگردانده شدند.

دعوت از نخبگان خارج از کشور

تلاش برای جذب فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های خارج از کشور و نیز استفاده از متخصصان و نخبگان ایرانی خارج از کشور، فراهم‌کردن زمینه‌های رفت‌وآمد اساتید و دانشجویان خارج از کشور به داخل و نیز برداشتن محدودیت‌ها و تنگ‌نظری‌ها در رابطه با حضور دانشجویان و اساتید داخل کشور در سمینارها و فرصت‌های مطالعاتی خارج از کشور، از دیگر موضوعات مورد توجه دولت روحانی در راستای تعامل با نخبگان بود؛ به همین جهت، مسئولان دولتی بارها از ایرانیان خارج از کشور برای بازگشت به کشور دعوت کردند. اما به‌نظر می‌رسد با وجود تلاش‌های صورت‌گرفته در این زمینه، به‌دلیل وجود برخی موانع ساختاری و تنگ‌نظری‌های موجود، شرایط لازم برای بازگشت نخبگان ایرانی به کشور فراهم نشده است. در آخرین آمارهای مورد اشاره سورنا ستاری- رئیس بنیاد ملی نخبگان- آمده است: «سیاست‌های تعامل و جذب دانشجویان ایرانی غیرمقیم از ٢سال گذشته آغاز شده است و خوشبختانه بیش از یک‌هزارو١٠٠ نخبه به کشور بازگشته‌اند که ٨٠درصد آنان فارغ‌التحصیلان برجسته‌ترین دانشگاه‌های جهان هستند. حتی از نخبگانی که قصد بازگشت به ایران را ندارند نیز راهنمایی‌های لازم را دریافت و از حضور آنان استفاده خواهیم کرد». ستاری، به فعالیت نخبگان بازگشته به کشور در کسب‌وکارهای استارتاپی اشاره کرد و گفت: «تعداد قابل‌توجهی از این افراد در استارتاپ‌های خود فعالیت می‌کنند و توانسته‌اند ضمن ایجاد ارزش‌افزوده، درصد قابل‌توجهی از اشتغال را به‌خود اختصاص دهند».

تسهیل مشارکت فعالان اقتصادی

در حوزه تصمیم‌گیری‌ها و سیاستگذاری‌های اقتصادی، دولت تدبیر و امید گام‌های قابل‌توجهی برای تسهیل و جلب مشارکت فعالان و کارشناسان اقتصادی، کارآفرینان و حتی منتقدان سیاست‌های دولت برداشته است. یکی از موضوعات قابل‌توجه در این دوره، همراهی فعالان اقتصادی و بخش خصوصی در سفرهای خارجی رئیس‌جمهور است؛ این در حالی است که پیش از این، مقامات در سفرهای خارجی، علاوه بر تعدادی خبرنگار، خانواده‌های خود را همراه می‌کردند؛ مسئله‌ای که در دولت‌های نهم و دهم مورد انتقادات بسیار قرار گرفته بود. دعوت دولت از منتقدان اقتصادی و برگزاری جلسات هم‌اندیشی با اقتصاددانان از اقدامات قابل‌تحسینی است که در موارد مختلف برای شنیدن نظرات انتقادی و تلاش برای جلب مشارکت کارشناسان حوزه اقتصاد صورت گرفته است. دعوت اخیر رئیس سازمان برنامه و بودجه از اقتصاددانان برای بررسی راهکارهای پیشنهادی آنها، ازجمله اقدامات قابل‌اشاره در این زمینه است. این دعوت در پی آن صورت گرفت که در مردادماه گذشته ۳۸اقتصاددان کشور در نامه‌ای سرگشاده به رئیس‌جمهور با اشاره به علل شکل‌گیری چالش‌های موجود در اقتصاد کشور، راهکارهایی را برای خروج از این شرایط ارائه کردند. همچنین برگزاری جلسه اخیر معاون اول رئیس‌جمهور با جمعی از کارشناسان جوان اقتصادی قابل اشاره است. وی در این دیدار از کارشناسان اقتصادی حاضر در جلسه خواست تا با به کارگیری همه توان و ظرفیت علمی خود راهکارهای عملی و قابل اجرا و عملیاتی در جهت مهار تحریم‌ها و اداره هرچه بهتر کشور را تدوین کنند و راهکارهای پیشنهادی برای مدیریت کشور در شرایط تحریم را به دولت ارائه دهند.

تلاش برای حذف مرزها و موانع جنسیتی در جهت به‌کارگیری زنان‌شایسته در دولت تدبیر و امید قابل اشاره است برای اولین‌بار در دولت تدبیر و امید قفل ورود زنان‌شایسته اهل سنت به دستگاه سیاست داخلی، یعنی وزارت کشور باز شد