گفت‌وگو با یکی از مجسمه‌سازان بنیانگذار جایزه محیط زیستی«یحیی»
هنر زنگ خطر زیست‌محیطی را به صدا در آورده است
محمود مکتبی:
جایزه سالانه یحیی با معرفی برگزیدگان امسال خود در هفته پایانی آذرماه، چهارمین دوره‌اش را پشت سر گذاشت؛ جایزه‌ای محیط‌زیستی که طی این سال‌‌ها توانسته به جایزه‌ای معتبر و تأثیرگذار در این زمینه تبدیل شود.
شاید برایتان جالب باشد اگر بدانید که بنیانگذاران و حامیان مالی این جایزه مردمی و غیردولتی، یک زوج هنرمند هستند. پریدخت مشک‌زاد و مجتبی رمزی هنرمندانی هستند که علاوه بر فعالیت حرفهای در زمینه مجسمه‌سازی، جایزه یحیی را که هدف اصلی آن تجلیل از محیط‌بانان تلاشگر و تأثیرگذار در کشور است، پایه‌گذاری کرده‌اند؛ به همین دلیل، گفت‌وگویی کوتاه با پریدخت مشک‌زاد درباره انگیزه‌ها و روند چندساله برگزاری این جایزه داشته‌ایم.
پریدخت مشک‌زاد دانش‌آموخته رشته‌‌های نقاشی و پژوهش هنر در مقاطع کارشناسی و کارشناسی‌ارشد است او بیش از 8سال در دانشکده‌‌های مختلف هنری به تدریس مشغول بوده و تا کنون به‌عنوان مجسمه‌‌ساز برپایی 2نمایشگاه انفرادی در ایران و خارج از ایران و حضور در بیش از 40نمایشگاه داخلی و خارجی را در کارنامه دارد .
چهارمین دوره جایزه یحیی هم برگزار شد؛ چه احساسی نسبت به این رخداد دارید؟ آنچه می‌خواسته‌اید اتفاق افتاده است؟ خصوصا که به نظر می‌رسد این جایزه، دیگر جایگاه خود را پیدا کرده باشد.
حقیقتش را بخواهید در آغاز شکل‌گیری این جایزه ـ مثل هر اتفاق نوی دیگری ـ تردیدها و اما و اگرهای زیادی مطرح بود؛ البته همراه با آرزوهای فراوان؛ بنابراین طبیعی‌است که امروز با کناررفتن تردیدها و پررنگ‌ترشدن آرزوها خوشحال باشیم و مصمم‌تر طی مسیر کنیم. ناگفته نماند که همچنان با ایده‌آل‌های خودمان خیلی فاصله داریم و در حال برداشتن گام‌‌های آغازین اما مهمی هستیم.
با توجه به شرایطی که ما اینجا ـ در ایران و در حوزه محیط‌زیست ـ داریم، چه از نظر اجرایی و عملی و چه به لحاظ تئوری، کارهای فراوانی هست که هنوز روی زمین مانده اند؛ بنابراین در پاسخ بخشی از پرسش شما باید بگویم که تا رسیدن به نتیجه دلخواه در حوزه محیط‌بانی در سرزمینی نسبتا وسیع با اقلیم‌های متفاوت چون ایران، راه بسیار دشوار و طولانی‌ای پیش رو داریم؛ اگرچه بین محیط‌‌زیستی‌ها و فعالان این حوزه جایزه یحیی دیگر کم‌وبیش شناخته شده است.
جدا از جایزه یحیی، با توجه به علاقه‌‌مندی شما به محیط‌زیست و طبیعت، پروژه‌‌های هنری زیست‌محیطی هم داشته‌‌اید؟
من خیلی کمتر در حوزه هنر محیطی کار کرده‌ام و زمینه کاری من نبوده است اما در گذشته همیشه بخشی از آموزشهای هنری‌ام را به آن اختصاص داده‌ام؛ ولی آقای رمزی در زمینه هنر محیطی چندین پروژه در داخل و خارج از ایران اجرا کرده‌اند.
از این جهت پرسیدم که شاید بسیاری از مخاطبان بخواهند بدانند که چرا 2هنرمند، پایه‌گذار یک جایزه محیط‌زیستی شده‌اند.
نخستین آموزگار یک هنرمند، طبیعت است. هنرمندان به واسطه حساسیت بیشتری که نسبت به پدیده‌های مختلف دارند می‌توانند راز و رمز بیشتری از دل طبیعت کشف کنند.
در ادامه باید به این نکته اشاره کرد که محیط‌زیست از مهم‌ترین موضوعات جهان هنر معاصر در تمام رشته‌‌هاست و هنرمندان در سراسر دنیا ـ چه از طریق آثار هنری محیط‌زیستی و چه فعالیتهای داوطلبانه زیست‌محیطی ـ نقش مهمی در فرهنگسازی و پیشبرد اهداف حفاظتی دارند.
از یاد نبریم که در تمام دوره‌های تاریخی، هنر مهم‌ترین ابزار اثر‌گذاری بر فرهنگ جوامع بوده است؛ به همین سبب ما به‌عنوان 2هنرمند با نگاه نگران به محیط‌زیست، تصمیم گرفتیم که با هزینه‌کردن بخشی از درآمد زندگی‌مان که از راه فروش آثار هنری می‌گذرد، به این راه قدم بگذاریم. جایزه یحیی نهال متبرکی‌است که ما آن را کاشتیم و همت دوستان و همیاران آن را در راه رشد و بالندگی قرار‌داد؛ امیدواریم که روزبه‌روز با همت افراد نیک‌اندیش و شایسته، بر تناوری و ثمربخشی‌اش افزوده شود.
فکر می‌‌کنید که برگزاری چنین جایزه‌ای در زمینه‌های دیگر هنری هم می‌تواند به همین میزان تأثیرگذار باشد یا اینکه به‌کل، مقایسه درستی نیست؟
در عالم هنر، زنگ خطرات زیست‌محیطی دهه‌هاست که به صدا درآمده است و به‌عنوان شاخه جاافتاده‌ای در هنر، حجم چشمگیری از فعالیتهای هنری را ـ چه به لحاظ محتوایی و مفهومی و چه به لحاظ فرمی و اجرایی ـ در گوشه‌وکنار جهان به خود اختصاص داده است.
خوشبختانه در عالم هنر، محیط‌زیست یک مشکل منطقه‌ای و نقطه‌به‌نقطه نیست و به آن به‌عنوان دغدغه‌ای بسیار جدی و فلسفی، اندیشیده و نگاه می‌شود؛ کمااینکه می‌توانیم از نام‌هایی بسیار معروف در این وادی یاد کنیم که بخشی از صفحات تاریخ هنر را به خودشان اختصاص داده‌اند. با این تفاصیل، فرهنگسازی که هنر، جزو جدایی‌ناپذیر آن است، می‌تواند در کیفیت آموزشهای محیط‌زیستی نقش و تأثیر شایان‌توجهی داشته باشد و دنیای آینده را به جای بهتری برای زندگی انسان فردا و پس‌فردا تبدیل کند.
آیا برای بررسی تأثیر جایزه یحیی بر کار محیط‌بانان، طی این چند سال ارزیابی‌ای شده است؟
جایزه یحیی توسط یک تیم بسیار حرفهای و به‌روز از کارشناسان و مهندسان محیط‌زیست داوری می‌شود که پارامترهای مهمی مانند «سواد آکادمیک مرتبط»، «آمادگی جسمانی و آموزش»، «تعامل با جوامع بومی»، «گذراندن دوره‌های تخصصی»، «عملکرد شغلی»، «درگیری و آسیب حین خدمت»، «تعداد دستگیری متخلفان، کشفیات و جلوگیری از شکار غیرمجاز» و «کار رسانه‌ای و فرهنگی مثل آموزش و چاپ کتاب یا مقاله» را در داوری ملاک قرار می‌دهند؛ البته با توجه به سیاست و تأکید تیم یحیی مبنی بر فرهنگسازی و جلوگیری از تخریب و نابودی، پارامترهای آخری که عنوان شد، امتیازات بسیار بالایی دارد.
همچنین باید یادآور شوم که تمام موارد گفته‌شده باید با مدارک معتبر از طرف محیط‌بانان، ارائه و توسط کارشناسان تأیید شود.
با درنظرداشتن شرایط یادشده، انتخاب محیط‌بانان نمونه، نیاز به زمان، وسواس و آگاهی زیاد از موضوع محیط‌بانی دارد که داوران و دبیر اجرایی جایزه یحیی، با صبوری و بی‌منت و چشمداشت،
آن را طی8-7ماه کار اجرایی، انجام می‌دهند. حالا در کنار این مسائل، مردمی‌بودن و فراسیاسی و فراجناحی و فرارانتی عمل‌کردن، پیچیدگی و سختی کار را باز هم بیشتر می‌کند.
احساس محیط‌بانان نسبت به این جایزه چیست؟
در این 4سال سپری‌شده، بازخوردهایی که این برگزیدگان و خانواده‌‌های آنها بعد از دریافت نشان و جایزه داشته‌اند و همین‌طور نظرات خیلی از این عزیزان که از طریق فضای مجازی به دست ما می‌رسد، حکایت از اعتبار معنوی و حرفهای «یحیی» دارد.
بعضی از این دوستان جزو محیط‌بانان نمونه سازمان محیط‌زیست هم بوده‌اند اما نفس مردمی این جایزه برای آنها خیلی دلگرم‌کننده و باارزش است.
همین‌طور احساس قدرشناسی و دیده‌شدن زحمات این عزیزان از طرف مردم، برایشان شادی وصف‌نشدنی‌ای به همراه داشته که صدالبته این مسئله، باعث افتخار تیم جایزه یحیی هم هست.
پرسش پایانی اینکه چرا جایزه یحیی متعلق به محیط‌بانان کشور است؟ چطور به این ایده رسیدید که این جایزه را به محیط‌بانان اختصاص دهید و چرا نام یحیی انتخاب شد؟
محیط‌بانان، سربازان خط اول دفاع از محیط‌زیست و حیات‌وحش هستند.
ما از طریق دوستان یا با مشاهدات خودمان طی سفرهای بعضا کاری که به مناطق مختلف کشور داشتیم، تا حدودی از مشکلات این عزیزان و اهمیت جایگاه آنها مطلع بودیم.
محیط‌بانان و جزئیات شغل پراهمیت آنها به‌دلیل دوربودن‌شان از جوامع شهری بزرگ و رسانه‌ها، از نگاه‌های بسیاری، پنهان و ناشناخته مانده است؛ هرچند آنها با جوامع محلی در ارتباط تنگاتنگی هستند و این ویژگی، اهمیت جایگاه آنها را در حفاظت از محیط‌زیست، دوچندان می‌کند. بنابراین کمک به تبیین جایگاه مهم محیط‌بانی و قدرشناسی از زحمات آنها که متأسفانه تاکنون حدود 130شهید داده‌اند، دلیل اصلی شکل‌گیری جایزه یحیی بود.
کلمه زیبای «یحیی» به معنی زندگی‌بخش است. شادروان یحیی شاهکوه‌محلی، یکی از محیط‌بان‌های درستکار و پیگیر بود که در راه انجام وظیفه، بر اثر اصابت ناجوانمردانه گلوله متجاوزان به حریم طبیعت، به شهادت رسید و ما به یاد او و به خاطر معنای زیبای این کلمه، نام یحیی را به پیشنهاد دوستان در هیأت داوری اولیه، برگزیدیم.
خوشبختانه در عالم هنر، محیط‌زیست یک مشکل منطقه‌ای و نقطه‌به‌نقطه نیست و به آن به‌عنوان دغدغه‌ای بسیار جدی و فلسفی، اندیشیده و نگاه می‌شود؛ کمااینکه می‌توانیم از نام‌هایی بسیار معروف در این وادی یاد کنیم که بخشی از صفحات تاریخ هنر را به خودشان اختصاص داده‌اند
