مرگ زیست محیطی در حریم ری

حمیدرضا بوجاریان| خبرنگار:

منطقه 20

 کشور با مشکل نبود تعادل منطقه‌ای روبه‌روست. این نبود تعادل موجب شده است بخش عظیمی از جمعیت و منابع به سمت پایتخت حرکت کرده و متمرکز شود. این حجم بزرگ حرکت جمعیت به سوی پایتخت، هم برای شهرهایی که مهاجر به تهران می‌فرستند مشکل ایجاد کرده و هم برای ساکنان پایتخت دردسرهایی را همراه داشته است. کارشناسان وقوع چنین رخدادی را که از سال‌های پایانی دهه 20 شمسی آغاز شده است به «مریضی سرزمینی» تشبیه می‌کنند. بیماری‌ای که سبب توسعه حاشیه‌نشینی، تغییرات اقلیمی، مشکلات زیست‌محیطی در بخش‌هایی از شهر، به‌ویژه در شهر ری شده است. در گزارش پیش رو نتایج بررسی میدانی برخی پژوهشگران از آسیب‌های پایتخت در حوزه کشاورزی و صنعتی را بیان کرده و از مسئولان درباره تأثیراتی که این رویداد بر حوزه‌های صنعتی و دامپروری تکه بیستم پایتخت گذاشته است، پرسیده‌ایم. 

اقلیم کشور نامتعادل است. یعنی موقعیت آب و هوایی و شرایط جوی در آن به گونه‌ای است که برخی از مناطق دارای بارندگی‌های سالانه زیاد و برخی مناطق از کمترین مقدار بارش‌ها برخوردارند. این مسئله با بی‌تدبیری‌های 7 دهه گذشته در توزیع منابع ثروت و مدیریت منابع خدادادی تشدید شده است و اکنون نشانه‌هایش را می‌توان در جامعه دید. مطالعات انجام شده در اقلیم آب و هوایی پایتخت نشان می‌دهد تهران با کمبود ریزش‌های جوی در دوران‌های مختلف مواجه بوده است. با وجود این بی‌توجهی به کمبود منابع آب، سبب شده است صنایع و کسب و کارهایی در حریم پایتخت جان بگیرد که در اصل نباید در این خطه باشند. به گفته مدیرعامل یک شرکت مطالعاتی، کسب و کارهایی مانند گاوداری، مرغداری و کشاورزی نباید در ری شکل می‌گرفت.


«‌‌انوشیروان گراوند» می گوید: «تهران یکی از مناطق کم بارش کشور محسوب می‌شود. مقدار تبخیر آب در پایتخت بالاست و این مسئله سبب کمبود آب شده است. با وجود چنین مشکلاتی 22‌درصد سطح زیر کشت محصولات گلخانه‌ای کشور در حریم تهران است. پایتخت‌نشینان همراه با اصفهانی‌ها 34‌درصد تخم‌مرغ را تولید می‌کند. 51‌درصد شیر کشور و 31‌درصد گوشت نیز در تهران تولید می‌شود، در حالی که اقلیم تهران و حریم اش چنین ظرفیتی را برای تولید نداشته و ندارد چراکه تولید این محصولات به بهای مصرف آب زیاد انجام می‌شود.»

وی  با بیان اینکه بسیاری از کسب و کارها و مراکز تولید محصول در پایتخت نباید در حریم تهران باشند و باید در منطقه زاگرس برپا می‌شدند، اضافه می کند: «واحدهای پرورش گاو پرواری پرشماری در تهران و محدوده‌های اطراف آن، مانند شهر ری ایجاد شده است. گاو، اقلیمی سرد پسند دارد و این اقلیم به‌شکل طبیعی در محدوده زاگرس است. وضعیت مرغداری‌ها نیز به همین گونه است. اما تعداد مراکز پرورش دام و طیور در زاگرس اندک و در تهران و حریمی جنوبی  اش زیاد است. این روند نباید ادامه پیدا کند. در صورت استمرار آن می‌تواند مشکلاتی را برای این واحدها از جمله مسائل و مشکلات ناشی از نبود آب و... پدید آورد.» مشکلات و مسائل زیست‌محیطی، بهداشتی و خدماتی را در کنار فعالیت کسب و کارهای نامناسب با اقلیم تهران باید مدنظر باشد. استقرار واحدهای صنعتی و تبعات منفی ناشی از این حضور، کما بیش به مشکلات تهران افزوده است. مشکلی که نخستین آن افزایش آلودگی هوا و گسترش بیماری‌های ناشی از فعالیت این واحدهاست. 



طرح‌های آمایش سرزمین اجرا نشده است 

وجود برخی کسب و کارهای نامناسب از نظر اقلیم آب و هوایی و صرف منابع ارزشمند آب برای ادامه کار چنین کسب و کارهایی از مسائلی است که تعجب بسیاری از کارشناسان را در پی داشته است. معاون استاندار تهران و فرماندار ویژه شهر ری براین باور است، اشتباه‌های زیادی در عملکردهای گذشته وجود داشته است که این اشتباه‌ها اکنون آثار خود را نشان می‌دهد. «‌‌هدایت‌الله ‌جمالی‌پور» می گوید: «ظرفیت و توانمندی ری در حوزه گردشگری و فعالیت‌های مذهبی است اما به این ظرفیت توجه نشده است. اکنون شاهد رشد و توسعه کسب و کارهایی در این منطقه هستیم که به حاشیه‌نشینی و معضلات ناشی از آن دامن زده و تناسبی با اقلیم و موقعیت جغرافیایی ری ندارد. متأسفانه باید گفت طرح‌های «آمایش سرزمین» در ری، به درستی اجرا نشده است و ضرورت دارد این طرح‌ها به‌شکل جدی بازنگری و ضعف‌های آن اصلاح شود.»  او با اشاره به اینکه طرح‌های آمایش سرزمین نیازمند بازنگری جدی است و هر روز تأخیر در انجام آن می‌تواند منجر به بروز خسارت شود، اضافه می کند: «براساس گزارش‌ها، به سوی خشکسالی شدیدتری حرکت می‌کنیم. ضرورت دارد برای ادامه حیات اقتصادی در این شهر، برخی کسب و کارهای مبتنی بر اقلیم آب و هوایی و شرایط طبیعی ایجاد شود. برای تحقق این هدف باید بررسی شود که هر منطقه دارای چه ظرفیت و توانمندی برای درآمد‌زایی و تولید است تا بتوان برای این کار برنامه‌ریزی کرد. اکنون چنین برنامه‌ریزی وجود ندارد و کسب و کارهایی در ری فعالند که تناسبی با اقلیم این منطقه ندارند و منابع ارزشمند بسیاری برای ادامه حیات این فعالیت‌ها از دست می‌رود.»



آسیب‌های رشد صنعتی در ری 

آن‌گونه که در گزارش‌های ارائه شده درباره اوضاع و احوال پایتخت آمده است. معضل آلودگی هوا ناشی از افزایش جمعیت، یکی از مشکلات کلانشهر تهران است. آلودگی که تنها ناشی از‌‌ تردد خودروها نیست و تمرکز صنعت نیز بر دامنه و حجم آن افزوده است. اعداد از فعالیت 31‌درصد کارگاه‌های صنعتی کشور در پایتخت حکایت می‌کند. صنایعی که آلودگی‌های زیادی ایجاد کرده‌اند. منطقه 20 پایتخت از رهگذر این صنایع، رتبه نخست در آلودگی هوای شهر را به خود اختصاص داده است. موضوعی که به گفته سید «محمود محمدی» بازپرس دادسرای انقلاب شهرری، یکی از دلایل وقوعش، ورود دیرهنگام دستگاه‌های مسئول در کنترل تولید آلایندگی و برخورد قانونی با واحدهای آلاینده در این منطقه بوده است. او در این‌باره می‌گوید: «سال‌های گذشته برخی کارخانه‌ها که از وزارت صنعت، معدن و تجارت مجوز فعالیت داشتند از ماده سرطان‌زای «آزبست» برای تولید محصولات خود استفاده می‌کردند. این روند تا سال 1386 ادامه داشت تا اینکه وزارتخانه‌های صنعت و بهداشت در بخشنامه‌ای مشترک استفاده از این ماده را ممنوع اعلام کردند.»

این قاضی دادگستری اعلام می کند با وجود بخشنامه مراکز بهداشتی و درمانی، مدیران واحدهای صنعتی شهر ری همچنان از آزبست استفاده می‌کردند و می افزاید: «دانشگاه‌های علوم پزشکی نظارت و پیگیری جدی و مستمر و مؤثر را برای اجرای بخشنامه‌های خود در کارخانه‌های ری اعمال نکردند. عمده کارخانه‌های تولید‌کننده ظروف یکبارمصرف کشور همچنان از این مواد استفاده می‌کنند. دادستان ری با اطلاع از این موضوع، دستور پیگیری ویژه موضوع را صادر کرده است چراکه ادامه این روند، بازی با جان کارگران شاغل در این واحدها و مردم ساکن شهر ری است و در این‌باره با کسی مماشات نخواهد شد.» ناگفته نماند که شهر ری در سال‌هایی تا 250 روز آلوده را نیز تجربه کرده است و از این نظر مردم ساکن در این تکه پایتخت، آسیب‌های زیادی از آلودگی و عواقب رشد سیری‌ناپذیر تهران تحمل می‌کنند. 



صنایع، عامل اصلی آلایندگی شهر ری

با وجود اینکه صنایع برای اهالی شهرری اشتغال ایجاد کرده و در کنار خود کسب و کارهای حاشیه‌ای را به وجود آورده است اما نباید نقش مخرب صنعت در این منطقه را نادیده گرفت. آن‌طور که مدیرکل محیط‌زیست استان تهران می‌گوید تکه بیستم پایتخت یکی از2 کانون اصلی آلودگی تهران است: «جنوب و شرق تهران 2 کانون اصلی تولید آلودگی پایتخت هستند. این کانون‌ها در شهرری به دلیل فعالیت تعداد زیادی از واحدهای صنعتی و دیگری در شرق تهران در محدوده منطقه 15 به دلیل فعالیت‌های صنعتی و معدنی است.» به گفته «کیومرث کلانتری» روزهای زیادی در محدوده شهرری ناسالم است: «خبرهایی درباره فعالیت برخی کارخانه‌ها از ماده آزبست در رسانه‌ها شنیده می‌شود اما تا امروز گزارشی به اداره محیط‌زیست درباره استفاده از این ماده شیمیایی در تولید محصولات به محیط‌زیست نرسیده است. اگر چنین گزارشی به اداره محیط‌زیست داده شود این اداره کل قطعاً به موضوع وارد شده و با متخلفان برخورد می‌کند.»