ایران در قلب مسیرهای جهانی

علیرضا احمدی | روزنامه‌نگار

امضای نقشه راه2030 ازسوی هند و روسیه طی روزهای اخیر، بار دیگر موضوع توسعه کریدورهای بین‌المللی را در کانون توجه قرار داده‌است؛ نقشه راهی که به‌دلیل توجه محوری به کریدور شمال – جنوب، ایران از نقش و اهمیت ویژه‌ای در آن برخوردار شده‌است.
در ساختار بین‌المللی کنونی کریدورها نقش بسزایی یافته‌اند، چراکه نقشی حیاتی در تسهیل تجارت جهانی، انتقال انرژی و اتصال اقتصاد‌های مختلف ایفا می‌کنند و گفته می‌شود بیش از ۸۰ درصد تجارت‌جهانی را پوشش می‌دهند و شامل کانال‌های دریایی، تنگه‌ها و شبکه‌های زمینی و ریلی می‌شوند.
دراین میان ایران به‌دلیل برخورداری از موقعیت جغرافیایی منحصربه‌فرد، در تقاطع کریدورهای بین‌المللی، ازجمله «شمال-جنوب» و «شرق-غرب» قرار گرفته و به‌عنوان یکی از مهم‌ترین هاب‌های ترانزیتی جهان شناخته می‌شود. در چنین شرایطی نقش‌آفرینی ایران در تحولات کریدوری بین‌المللی نیز افزایش یافته و به یکی از مهم‌ترین محورهای رایزنی‌های دیپلماتیک ایران در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل شده‌است. کارشناسان معتقدند ترانزیت تنها در مسیر کریدوری شمال – جنوب، برای ایران می‌تواند به ازای هر ۱۰۰ تن بار، ۱۰ شغل مستقیم و ۵۰ شغل غیرمستقیم ایجاد و با رسیدن به ظرفیت ۳۰میلیون تنی، سالانه ۲۰میلیارد دلار درآمد ارزی نصیب ایران کند.

کریدور شمال – جنوب
مسیر: این کریدور که توافق اولیه آن میان ایران، روسیه و هند به امضاء رسیده، زمینه‌ساز کاهش زمان و هزینه حمل‌ونقل کالا از هند و خلیج‌فارس به روسیه و اروپا از مسیر ایران خواهد شد. ایران یکی از مسیرهای کلیدی این کریدور است.
مزیت: مزیت عمده این مسیر برای ایران این است که از مسیر سوئز کوتاه‌تر است و می‌تواند ایران را به هاب ترانزیتی تبدیل کند. جابه‌جایی سالانه تا ۶۰میلیون تن بار از این کریدور ازجمله هدف‌گذاری‌های انجام‌شده به‌حساب می‌آید.

کریدور شرق – غرب
مسیر: هدف اصلی این کریدور، اتصال چین و آسیای مرکزی به خلیج‌فارس یا اروپا از مسیر ایران است.
مزیت: اهمیت ویژه این کریدور برای ایران، علاوه بر درآمدهای تجاری و حمل‌ونقلی آن، ارتقای نقش راهبردی ایران در مناسبات منطقه‌ای است.

ابتکار کمربند و جاده چین
مسیر: پروژه عظیم چین برای اتصال آسیا به اروپا از طریق جاده، ریل و دریا، با عنوان «ابتکار کمربند و جاده»، بیش از 60کشور را در بر می‌گیرد. این کریدور نقشی اساسی در اتصال شرق آسیا به اروپا دارد و ایران در نقطه کانونی آن قرار گرفته‌است.
مزیت: این ابتکار ایران را به بازارهای مرکزی آسیا و اروپا وصل می‌کند و ابزاری برای مقابله با تحریم‌هاست. ازسوی دیگر زمینه‌ساز تعمیق همکاری‌های منطقه‌ای ایران می‌شود و مزیت‌های مهم دیگری ازجمله ارتقای جایگاه ایران در اقتصاد جهانی، ایجاد مسیرهای مختلف خشکی و دریایی و همچنین متنوع‌سازی مبادی واردات انرژی و... به‌همراه دارد.

کریدور ارس
مسیر: کریدور ترانزیتی ارس (آق‌بند ـ کلاله ـ جلفا) که از آن به‌عنوان جایگزینی برای کریدور زنگزور یاد می‌شود، مسیر ترانزیت کالا و صادرات از اروپا به جمهوری‌آذربایجان و بالعکس را تسریع می‌کند. این کریدور ترانزیتی، که ازسوی ایران درحال اجراست، از جلفا تا کلاله در شهرستان خداآفرین را از طریق پل «آق‌بند» به جمهوری‌آذربایجان متصل می‌کند.
مزیت: کریدور ارس می‌تواند به‌عنوان بخشی از گذرگاه عظیم شرق به غرب یا همان «کریدور میانی» باشد که از روسیه و چین آغاز شده و با عبور از کشورهای آسیای میانه، قفقاز، ایران و ترکیه، به اروپای شرقی و تا انگلیس امتداد داشته باشد.

کریدور چابهار
مسیر: کریدور هند - افغانستان - ایران – آسیای‌مرکزی با محوریت بندر چابهار، از مهم‌ترین طرح‌های ترانزیتی ایران برای اتصال شرق کشور به شبکه تجارت جهانی محسوب می‌شود.
مزیت: توسعه بندر چابهار نه‌تنها زمینه‌ساز رونق اقتصادی در استان سیستان‌وبلوچستان می‌شود، بلکه موقعیت ژئوپلیتیکی ایران را در تعامل با آسیای جنوبی و مرکزی تقویت 
می‌کند.

کریدور پاکستان-ایران-ترکیه
مسیر: این کریدور، با اتصال اسلام‌آباد به تهران و نهایتاً استانبول در ترکیه، مسیر ترکیبی زمینی (جاده‌ای و ریلی) محسوب می‌شود.
مزیت: این کریدور از مسیر ایران، علاوه‌بر رونق تجارت در منطقه، به توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقلی در این مسیر می‌انجامد و اهمیت اقتصادی ویژه‌ای برای این 3کشور به همراه دارد. توسعه همکاری‌های منطقه‌ای یکی از مهم‌ترین مزیت‌های این کریدور است.

کریدورها به زبان ساده
تعریف: کریدورهای ترانزیتی به مسیرهای راه‌آهن، جاده، مسیرهای دریایی یا ترکیبی از اینها گفته می‌شود که چند کشور را به هم وصل می‌کنند و مسیر تبادلات کالا، انرژی و مسافر را تسهیل می‌کنند.
اهداف:
  کاهش هزینه و زمان
  فراهم‌کردن جایگزین برای مسیرهای متداول
  افزایش دسترسی به بازارها
  کمک به کشورهای محصور در خشکی
  تقویت نقش کشورهای ترانزیتی
  تأثیرگذاری بر تحولات ژئوپلیتیک منطقه‌ای و جهانی
اهمیت: در دهه‌های اخیر و با توجه به تحولات ژئواکونومیک و ژئوپلیتیک مانند کلان‌پروژه «‎یک کمربند - یک جاده» چین و همچنین یکجانبه‌گرایی روزافزون غربی در ساختار نظام بین‌الملل، این مسیرها اهمیت فزاینده‌ای پیدا کرده‌اند.
مزیت: کشورهایی که در مسیر کریدورها قرار دارند، می‌توانند از طریق ترانزیت و ارائه خدمات لجستیکی، موقعیت ژئواکونومیک خود را به بستری برای کسب درآمد، افزایش نفوذ منطقه‌ای و توسعه زیرساخت‌ها تبدیل کنند.

ایران چه فرصت‌هایی دارد؟
موقعیت ژئوپلیتیک ایران، فرصت‌های ویژه‌ای را به‌منظور بهره‌گیری از فرصت‌های کریدوری برای کشور فراهم کرده‌است:
  افزایش نفوذ منطقه‌ای
  ایجاد سازوکارهای منطقه‌ای برای عبور از سد تحریم‌ها
  تبدیل‌شدن به هاب ترانزیت منطقه‌
  درآمد ارزی از ترانزیت و خدمات لجستیک
  توسعه زیرساخت‌های داخلی
  کمک به کشورهای محصور در خشکی

جایگاه ایران کجاست؟
موقعیت ایران: ایران هم به خلیج‌فارس، دریای عمان و اقیانوس هند دسترسی دارد و هم از شمال به دریای خزر و کشورهای قفقاز و آسیای میانه متصل است.
مزیت ویژه: موقعیت جغرافیایی و دسترسی به آبراهه‌های بین‌المللی، ظرفیت‌های ویژه‌ای برای تبدیل ایران به هاب ترانزیتی منطقه‌ به‌وجود آورده‌است.