مناقشه مهریه

محسن تولایی | روزنامه‌نگار

مناظره تلویزیون اینترنتی «همشهری» ذیل عنوان «زیرپوست مجلس؛ مهریه، حق یا حربه؟» صحنه رویارویی 2نگاه کاملا متفاوت به طرح اصلاح قانون مهریه بود؛ از یک‌سو علی آذری، عضو کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس و قاضی دیوان عالی کشور که این اصلاحات را ضرورتی اجتماعی، فقهی و تقنینی می‌دانست و بر بازگشت مهریه به خاستگاه شرعی و کاهش آسیب‌های ناشی از زندانی‌‌شدن محکومان مالی تأکید می‌کرد و از سوی دیگر سمیرا مقدسی، وکیل پایه‌یک دادگستری که اجرای این طرح را شتاب‌زده، یک‌طرفه و در مواردی مغایر با حقوق زنان می‌دانست و معتقد بود این اصلاح، بدون توجه به مجموعه قوانین مغفول‌مانده به سمت حمایت از بدهکاران حرکت کرده است. در ادامه، مهم‌ترین موارد مطرح‌شده را از نظر می‌گذرانید:

  وضعیت مهریه و چرایی ورود مجلس (دیدگاه آذری)
طرح اصلاح قانون محکومیت‌های مالی و مهریه سال‌ها در صف بررسی بوده و پس از اصلاحات اخیر رأی خوبی گرفته است.
مجلس به‌دنبال اصلاح نهادهایی است که «در ۲۰ سال گذشته از مسیر دینی و قانونی خود منحرف شده‌اند»؛ ازجمله نهاد مهریه که دیگر کارکرد شرعی «نحله» و هدیه صادقانه را ندارد.
وجود ۲۵هزار زندانی مالی، به استناد اظهارات نماینده دولت، برای کشور زیبنده نیست و فلسفه حبس در حوزه محکومان مالی باید بازنگری شود.
بسیاری از کشورهای مسلمان زندانی مهریه ندارند و بار مالی ازدواج در آن کشورها به جهیزیه، مسکن یا تعهدات دیگر منتقل شده است.
دعاوی متعدد خانواده (مهریه، نفقه، جهیزیه، نحله و...) در مسیر سنتی و فعلی موجب حبس زوج و فروپاشی کانون خانواده می‌شود. هدف «نه حمایت از مرد یا زن»، بلکه تقویت نهاد خانواده است.
آذری با اشاره به قانون سال۱۳۹۱ گفت: تعیین سقف ۱۱۰سکه سابقه داشته و این اصلاحات ملازم با کاهش قدرت مطالبه زنان نیست، بلکه «تمایز بین مالکیت و قابلیت مطالبه قضایی» است.
طرح فعلی سقف تعیین نمی‌کند؛ بلکه حدود ضمانت اجرایی را مشخص می‌کند و زن همچنان بر مالکیت خود باقی است.
مهریه در دهه‌های اخیر به «ابزار معامله» بدل شده و باید به سنت اصلی بازگردد؛ وگرنه زندانی‌کردن زوج هیچ مشکلی را حل نمی‌کند.

  نقدهای بنیادی به طرح و ایرادهای ساختاری (دیدگاه مقدسی)
این طرح برخلاف ادعای آذری، «در صف بررسی» نبوده و «فوق‌العاده و سریع» پیش برده شده، درحالی‌که طرح‌های مهم‌تری مانند لایحه منع خشونت علیه زنان بیش از ۱۰سال است بین مجلس، دولت و شورای نگهبان بلاتکلیف مانده‌اند.
چرا مسائل مهمی مانند قتل پدر و عدم‌قصاص که سال‌هاست مطالبه عمومی دارد، در اولویت قرار نمی‌گیرد، اما اصلاح مهریه فوریت می‌یابد؟
طرح «یک‌طرفه و آقایان‌محور» است و هیچ‌یک از وکلای مرد و زن موافق آن نیستند؛ زیرا ضمانت اجرایی را حذف کرده و جایگزینی ارائه نمی‌کند.
وقتی حبس‌زدایی می‌شود، باید سلب حقوق اجتماعی یا محدودیت‌های دیگر جایگزین شود وگرنه بدهکار مالی عملا بدون فشار قانونی رها می‌شود.
مهریه ابزار زنان در زمان استیصال است؛ زیرا قانون طلاق از سوی زنان به‌طور مؤثر اجرا نمی‌شود و «بخشنامه‌های غیررسمی» هم سختگیری را افزایش داده‌اند.
طرح فعلی قانون مدنی را در مواردی مثل طلاق خلع سخت‌تر کرده و با الزام گذشت «تمام حقوق مالی»، زنان را در وضعیت ناممکن قرار می‌دهد.
درباره «۲سال جدایی»، مقدسی آن را «دروازه فساد، فقر و آسیب‌های گسترده» خواند؛ چراکه زنِ جدا از همسر، بدون پشتوانه مالی و عاطفی می‌ماند.
تعیین سقف ۱۴سکه بدون ابزار مکمل عملا مرد را قادر می‌کند بالاتر از سقف را «فرار از دین» کند؛ زیرا زمان ۶‌ماه تا ۲سال قبل از دادخواست، زمان انتقال اموال است و باید به عقب‌تر بازگردد.
حذف ضمانت اجرایی، پیام اشتباه به بدهکاران می‌دهد: «بدهی را نده، اتفاقی نمی‌افتد».
اگر مجلس می‌گوید به‌نفع زنان قانون می‌نویسد، باید «وکالت در طلاق» و «شروط ضمن عقد» را هم تقویت کند، نه اینکه فقط مسئولیت زنان را افزایش دهد.

  نقاط اختلاف صریح 2کارشناس
  ابزاربودن مهریه:
   آذری: ابزارشدن مهریه انحراف است و باید اصلاح شود.
  مقدسی: تا زمانی که حقوق دیگر زنان اجرا نمی‌شود، نمی‌توان این ابزار را حذف کرد.

  سقف‌گذاری مهریه (۱۴ سکه):
  آذری: تعیین سقف نیست؛ تعیین حدود حمایت قضایی است.
  مقدسی: سقف عملی است؛ چون بالاتر از آن ضمانت اجرایی ندارد و مرد می‌تواند اموالش را منتقل کند.

  شتاب در تصویب قانون:
  آذری: اصلاح یک نهاد اجتماعی واجب است و تاکنون نیز به تأخیر افتاده است.
  مقدسی: این طرح شتاب‌زده و یک‌طرفه تصویب می‌شود، درحالی‌که طرح‌های مهم‌تر سال‌هاست بلاتکلیفند.

  مسائل تکمیلی مورد مناقشه
  پابند الکترونیک:
  آذری: جایگزین منطقی برای حبس و مطابق مصالح خانواده است.
  مقدسی: ضمانت اجرایی ضعیف است و باید محدودیت‌های اجتماعی و مدنی افزوده شود.

  قانونگذاری در حوزه قتل پدر:
  آذری: این مباحث نیازمند پشتوانه فقهی جدی است و نمی‌تواند بدون نظر فقها تصویب شود.
  مقدسی: چرا این حوزه اصلاح نمی‌شود و فقط مهریه فوریت دارد؟

  پیشنهاد آذری برای «پک مالی» ازدواج:
  آذری: باید بار مالی در جهیزیه، مسکن و سایر تعهدات تنظیم شود.
  مقدسی: طرح فعلی تنها بخشی از مسئولیت‌ها را کاهش داده و بخش دیگر را برعهده جامعه مدنی گذاشته است.

آذری: دیدگاه قضایی به طرح نداریم/ خدادادی: باید به فکر 40میلیون خانم هم باشیم
علی آذری همچنین در مناظره‌ای با زهرا خدادادی، به بیان بایدها و نبایدهای طرح مهریه و دلایل حامیان آن پرداخت که خدادادی به آنها پاسخ داد. مهم‌ترین بخش‌های این مناظره نیز تقدیم می‌شود: 

علی آذری، عضو کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس
 در گذشته مهریه برای عشق ورزیدن و کانون معنوی خانواده بوده است نه ابزار سوءاستفاده.
 در گذشته که طلا و ارز در مهریه قرار داده نمی‌شد، مشکلات امروزی هم وجود نداشت.
 سوءاستفاده از مهریه توسط برخی از بانوان باعث شده تا روند زندگی‌ها عوض شود.
 زندان رفتن زوج به‌دلیل عدم‌پرداخت مهریه باعث از بین رفتن کانون خانواده‌ها شده است.
 در زمان تصویب قانون از ظرفیت کارشناسان مختلف حوزه زنان استفاده شده است.
 درباره قانون برخی کشورها درباره تقسیم اموال باز سؤال پیش خواهد آمد که نصف کردن اموال شامل اموال قبل از ازدواج می‌شود یا صرفا اموال بعد از ازدواج
 ما دیدگاه کارشناسی درباره این قانون داشتیم نه دیدگاه قضایی
 چرا در گذشته این مهریه‌ها نبود، اما کانون خانواده‌ها ثبات بیشتری داشت؟
 مهریه امروز وجه المصالحه حق حضانت شده است که این درست نیست.
 مهریه سنگین باعث شده تا قانون ارث نیز تحت‌تأثیر قرار گیرد.
 امکان استفاده از صلح نامه برای مابقی مهریه پس از الزام قضایی برای 14سکه از سوی زوج و زوجه وجود دارد.

زهرا خدادادی، رئیس فراکسیون زنان و خانواده
  این طرح برای حبس زدایی و رفع مشکلات زندانیان مهریه و کاهش زندانیان طراحی شده و با یک نگاه قضایی و با هدف کم کردن زندانیان مهریه تدوین شده است.
  تبعات اجتماعی و خانوادگی در این طرح دیده نشده و نگاه صرفا قضایی است و حقوق بانوان در این قانون لحاظ نشده است.
  سازوکار حمایتی جایگزین برای بانوان در این طرح لحاظ نشده است.
  طرح فقط به‌صورت یکطرفه به فکر آقایان بدهکار و کاهش بار زندانیان مهریه بوده است.
  در قوانین باید عموم جامعه را درنظر بگیریم و باید رویکرد حمایتی داشته باشیم.
  وقتی دستیابی خانم‌ها به حقوق خود مانند مهریه کم می‌شود، باید دستیابی خانم‌ها به سایر حقوق خود تسهیل شود.
  قانونگذار باید نگاه جامع و کامل به همه اقشار جامعه داشته باشد و برای عموم قانونگذاری کند.
  اگر به فکر حقوق چند هزار بدهکار مهریه هستیم، باید به فکر 40میلیون خانم هم باشیم.
  در این طرح جایگزینی برای دفاع از خانم‌ها دیده نشده و فقط قشر کمی از آقایان را حمایت می‌کند.
  شرع و اسلام مهریه را حق مسلم خانم‌ها می‌دانند. اسلام نگفته که مهریه مرد ساقط شود و توصیه شده که مردان براساس وسع قبول مهریه کنند.
  در کشورهای دیگر اموال زن و شوهر به‌صورت مساوی تقسیم می‌شود.
  حذف زندان درست است، اما استفاده از پابند برای بدهکار مهریه تا چه زمانی ادامه خواهد داشت؟ سقف پابند تا کی است؟